ملاحظاتی در پول ملی

چندی است که موضوع تغییر واحد پول ملی و حذف صفر از پول در مراجع تصمیم‌گیری، سپس رسانه‌ها و این روزها در افکار عمومی و سطح عمومی جامعه مطرح می شود.

با توجه به نقش پول در تسهیل امور بازرگانی و نقشی که در اقتصاد جامعه بازی می‌کند و با همه اقشا ر جامعه در ارتباط مستقیم است هر گونه تغییر در آن دارای تبعات فراوان واثرات  مستقیم بر تک تک افراد ملت است.
با عنایت به بند ب ماده 10 قانون پولی و بانکی کشور یکی از اهداف بانک مرکزی تسهیل مبادلات بازرگانی است و از این باب بانک مرکزی خود را موظف به انجام برخی تغییرات در پول می داند.

با توجه به قانون فوق که مستمسک بانک مرکزی برای انجام تغییرات است بانک مرکزی موظف به تسهیل امور بازرگانی است. و ظاهرا بانک مرکزی تسهیل امور بازرگانی را فعلا حذف صفر و تغییر واحد پولی می‌داند.
در بررسی های بعمل آمده معلوم  می شود که کشورهایی که اقدام به حذف صفر نموده اند در زمانی اقدام به این کار کرده اند که بانکداری الکترونیکی در این حد گسترده نبود و ترس از حمل و نقل اسکناس و سختی شمارش آنها فراگیر بود.
لیکن امروزه با گسترش بانکداری الکترونیکی این عوامل و دلایل رفع شده است. استفاده گسترده از کارت‌های اعتباری و پرداختهای الکترونیکی ضرورت حمل پول و نگرانی های ناشی از آن را کاهش داده است.

جالب است بدانیم که هم اکنون فقط 30 درصد معاملات خرد و کلان در آمریکا با وجه نقد انجام می‌گیرد. گسترش فناوری اطلاعات و به‌خصوص تکنولوژی موبایل ، نسل سوم پرداخت ها را رقم زده است، هم اکنون در برخی کشورهای دنیا بسیاری از پرداخت‌ها با موبایل صورت می‌گیرد و در آینده نزدیک ما از حمل کارت های رنگارنگ بانکهای مختلف بی نیاز خواهیم شد، لذا با عنایت به این موارد ضـــــرورت اصـلاح پولی به دلیل خطرات ناشی از حمل فیزیکی آن از بین می رود.

از سوی دیگر انجام این تغییر مستلزم هزینه های فراوان مادی و معنوی است و جا دارد که مسوولان بانک مرکزی در این برهه که زمان بررسی و تصمیم گیری است ترازنامه انجام این پروژه و مقدار بودجه مورد نیاز آن را اعلام نمایند تا در این موضوع که مستقیما با مسایل اقصادی در ارتباط است اولین قوانین اقتصادی که سود و زیان است مورد مطالعه قرار گیرد.

زیرا تغییر و حذف صفرها به خودی خودی عمل خنثایی است و در واقع تغییر میزان سنجش است. فاصله اردبیل تا تهران 580 کیلومتر است ما این مسافت را چه به کیلومتر عنوان کنیم و چه 580 هزار متر بگوییم و چه  93 فرسخ فاصله بین اردبیل و تهران کم و زیاد نمی شود.

از معایب دیگر این سیاست احتمال گرد کردن قیمتها به سمت بالا و افزایش تورم است  یعنی پس از اصلاح واحد پولی و برآورد قیمت به واحد جدید احتمال دارد واحدهای صنفی و تولیدی ارقام زیر واحد را که در نظام قبلی معنا دار بود به دلیل راحتی به سمت بالا رند کنند که تورمی هرچند ناچیز را رقم خواهد زد.

اغتشاش در ارائه آمارها و تصمیم گیری براساس ارقام جدید و مقایسه آن با سالهای قبل نیز می تواند از دیگر عوارض تغییر واحد پولی باشد. امری که متاسفانه در سالهای اخیر با تغییر فرمولهای محاسبات بعضی از متغیرهای اقتصادی در آمارها و نمودارها بروز کرده است و تحلیل گران اقتصادی را از مطالعه و تحقیق در آمار ها محروم کرده است. نمونه بارز این موضوع را  در محاسبه و تعریف اشتغال و یا نرخ تورم شاهدیم.

بانک مرکزی در سایت اصلاح پولی تورم مستمر، حجم بالای بدهی های خارجی، تضعیف ارزش پول ملی، تغییر ناگهانی نظام سیاسی، عدم کارایی وجه نقدی در نظام پرداخت ها و تحت تاثیر قراردادن افکار عمومی توسط سیاستمداران را از دلایل کشورها برای تغییر واحد پولی عنوان می کند.

شاید حس قدرت شهروندان برای پول ملی اصلی ترین دلیل تغییرات پول باشد.
از سوی دیگر سهولت انجام محاسبات و همچنین سهولت ارائه گزارش های مالی از دیگر مزایای این طرح می تواند باشد همگان شاهدیم که در ارائه آمارهای اقتصادی گاه واژه کم می آوریم و هنوز درک روشنی از اعداد بعد از میلیارد نداریم لغاتی چون تریلیون، تریلیارد کوادریلیون و غیره الفاظ عجیب و غریبی است.

اگر دولت همچنان بر اصلاح پول اصرار ورزد و از مشکلات اساسی اقتصاد کشور صرف‌نظر کرده، به این‌گونه مسایل بپردازد، برای کاهش معایب و افزایش محاسن و همچنین کارکرد صحیح این تصمیم استفاده از تجربه سایر کشورها ضروری است.
بررسی ها نشان می دهد در حدود 30 کشور در جهان این سیاست را اعمال کرده اند که کوله بار عظیم تجربه را برای ما به ارمغان دارد. کشورهایی همچون غنا روسیه ترکیه زیمباوه و .. که نزدیک‌ترین آن‌ها از نظر زمانی  و مکانی و شرایط اجتماعی به ما کشور جمهوری ترکیه است.

خوشبختانه ملاحظه می شود که بانک مرکزی در نظر دارد با برگزاری سمینارها و کارگاه های آموزشی از نظرات کارشناسان کشورهای مختلف بهره بگیرد.
ملاحظات بی شک این سیاست باید در قالب بسته ای که همه جوانب را در برداشته باشد عملی شود و به عنوان فازی از یک  عملیات اقتصادی باشد، و الا انجام آن به تنهایی نمی‌تواند نتایج مثبت آن را عیان کند و هم‌چون نوزاد ناقص الخلقه‌ای می ماند که بخشی از اندام بدنش بیش از حد و بیشتر از بقیه اعضا رشد کرده است.
اصلاح پول ملی تنها یکی از سیاست‌های اصلاح اقتصادی است و باید با توالی منطقی همه آن سیاست‌ها به دنبال هم اعمال شوند.

اصلی ترین و ابتدایی ترین پیش نیاز اصلاح پول تثبیت نرخها و کاهش تورم است والا حذف صفرهایی که در سال‌های بعد دوباره در مقابل اعداد سبز خواهند شد نقض غرض است. اتفاقی که در تجربه اول روسیه در سال 1993 با حذف 3 صفر افتاد و تورم بالا آثار آن را به کلی از بین برد و تصمیمی که ترکیه در سال 2005 گرفت و پس از کاهش تورم به زیر 10 درصد 6 صفر از پول را حذف کرد.
در اینجا مجددا از مسوولان انتظار می رود ضرورت موضوع را دقیقا بررسی نمایند زیرا این اصلاحات اغلب در کشورهایی انجام شده است که تورم های بالای 50 درصد را تجربه کرده اند.

تاریخ پول ایران( بخشی از این نوشتار اظهارات خانم صدیقه فروغیان است) در دوره های مختلف تاریخی، واحدهای پولی مختلفی در ایران مطرح بوده که از جمله آنها "دریک " است که در نظرسنجی های اخیر به نام آن به عنوان واحد پول ملی اشاره شده است.
در دوره هخامنشیان، " استاتر " طلا و نقره مطرح بوده که در همان دوره، در ایران مرکزی، " دریک " و "سیکل " یا " شکل " طرح و استفاده می شد.با ورود اسکندر و جانشینان وی به ایران، واژه های یونانی "دراخما " و "دناروس " که در زبان عربی بعدها معرب شدند و "درهم " و "دینار " نام گرفتند، مطرح شدند.

اعراب از آنجا که سکه‌ای به نام خودشان نداشتند، برای نقره از "ورق " و برای طلا ی رومی از "عین " استفاده می کردند. البته این مسأله به دوره ساسانی و کلاً قبل از دوره مروان مربوط است.وقتی عبدالملک بن مروان، خلیفه اموی در سال 74 هجری قمری روی کار آمد، اولین سکه اسلامی را ضرب کرد که سکه های نوع طلای آن "درهم " و نوع نقره آن "دینار "   نام  گرفت. بر روی این سکه ها "لا اله الا الله " و "قل هو الله احد " و در حاشیه آن‌ها تاریخ و محل ضرب سکه و قسمتی از سوره احزاب یا سوره روم ضرب می‌شد. در تمامی دوره های اسلامی از واحد "فلس " یا "فلوس " برای سکه های مسی و برنجی استفاده می شد.
همچنین در دوره ساسانی به سکه مسی، "پشیز " که در واقع همان پول ناچیز و سیاه بود، گفته می شد.

 
در دوره صفویه، از آنجا که پادشاهان صفوی علاقمند بودند تا از نام خود به عنوان واحد پولی استفاده کنند، ما در این دوره با واحدهایی همچون "بیستی "، "محمدی "، "عباسی "، "شاهی "، " لاری " و " اشرفی " روبرو هستیم.
در همین دوره "ریال " هم مطرح شد. ریال همان "رئال " است که از زبان اسپانیایی گرفته شده و توسط پرتغالیها و اسپانیایی ها به منطقه خلیج فارس وارد شده است. در دوره زندیه و افشاریه، واحدهای درهم، دینار و فلوس مطرح بود گرچه اولین بار ریال و تومان در دوره صفویه مطرح شدند ولی ریال به عنوان واحد پول ملی در دوره پهلوی مصوبه ومجوزگرفت و مطرح و رایج شد.در دوره قاجاریه نیز از ریال و تومان استفاده می شد.
در زمان مغول نوعی اسکناس به نام چاو نیز در کشور منتشر گردید که اولین اسکناس دنیا بود.

بر اساس مطالب بالا و با عنایت به مباجث مربوط به نام پول جدید به نظر میرسد در این خصوص نیز استفاده از تجربه سایر  کشورها و همچنین بررسی های تاریخی و باستان شناسی و واژه شناسی ضروری است در بسیاری از کشورهایی که تغییراتی در واحد پول انجام داده اند با اضافه کردن پسوندی یا پیشوندی نام پول قبلی را حفظ کرده اند و پس از جا افتادن پول جدید همان نام قبلی را استفاده کرده اند کاری که در ترکیه انجام شد اضافه کردن واژه"ینی" به معنای نو به لیره بود ینی لیره که بعدها لفظ ینی حذف و همان لیره ترک مورد استفاده قرارگرفت. لذا پیشنهاد این نوشته استفاده از
همان ریال است که سالها به عنوان واحد پول غریب مطرح بوده و هیچ معنای دیگری جز واحد پول برای ما ایرانی ها ندارد و برای واحدهای خردتر نیز دینار پیشنهاد می‌شود.

نام پیشنهادی باید نام خاص پول باشد وبا گفتن آن معنی پول در اذهان تداعی شود و در واقع اسم با مسمایی باشد. نام‌های دیگری هم‌چون پارس و پارسه و پارسی که اشاره به نام محل یا قوم است، نسبتی با مفاهیم اقتصادی ندارد و در جامعه ایران که موزاییک اقوام است، تاکید بر این گونه نام ها به  مصلحت ملی نیست .

*عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی

/39/39