جنگ در دنیای مدن؛ جنگ ریزپرنده‌ها ؛ با نگاهی به جنگ روسیه و اوکراین

تا قبل از آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین و جنگ‌های قبل از آن ( به خصوص جنگ دوم قره باغ میان آذربایجان و ارمنستان در سال ۲۰۲۰ ) و حتی ماه‌های اولیه جنگ میان روسیه واوکراین ، پهپادهای مانند بیرقدار ساخت ترکیه به خوبی در میدان جنگ اثرگذاری خود را نشان داده بودند ولی پهپادها ( drone ) معمولا هم قیمت نسبتا بالایی داشتند ( بیرقدار مثلا تا ۵ میلیون دلار قیمت دارد ) و هم احتیاج به یک تیم کامل هدایت زمینی دارند.

در میانه جنگ روسیه واوکراین دو نوع سلاح دیگر اثرگذاری خود را نشان داده اند؛ یکی مهمات پرسه زن ( suicide drone) یا ( kamikaze drone ) که به نوعی پهپادهای انتحاری بوده که با انتخاب هدف خود به صورتی انتحاری آن را نابود می‌کردند و دیگری ریزپرنده‌ها که بیشتر از نوع چهارپره یا کوادکوپتر بودند ( quadcopter ).

ابتدا طرف روسی به شکل گسترده از مهمات پرسه زن خود به اسم لنست و گل شمعدانی ( که از پهپادهای انتخاری شاهد ۱۳۶ ایرانی کپی برداری شده بود) استفاده می‌کرد و بسیاری از سامانه‌های توپخانه‌ی خودکششی غربی که بهاوکراین اهدا شده بود را منهدم کردند، طرف اوکراینی نیز مهمات پرسه زن آمریکایی نظیر سوئیچ بلید را به نظر در اختیار داشت و از آن بر ضد اهداف روسی استفاده می‌کرد ولی با ورود گسترده ریزپرنده‌ها شکل میدان نبرد تغییر اساسی یافت.

البته ریز پرنده‌ها ( micro air vehicle ) خیلی هم کوچک و (ریز ) نیستند و بعضی از اقسام آن حتی توانایی حمل انسان نیز دارند و شاید نیازمند یک تغییر نام در زبان فارسی باشند.

اگر پهپادهای انتحاری و مهمات پرسه زن قیمتی بین ده هزار دلار تا پنجاه هزار دلار داشتند و فرایند تولید آنها هم کمی طولانی بود ولی ریز پرنده‌ها با قیمتی زیر هزار دلار در انواع مختلف تجاری و نظامی در بازار وجود داشت و سریعا به یک سر جنگی مجهز شده و به صورت انتحاری یا پرتاب بمب های کوچک به اهداف انسانی و سخت افزاری حمله می‌کردند و تنها نیازمند یک کاربر زمینی با آموزش اندک بود.

بسیاری تانک های روسی ، سامانه های پدافند های هوایی و نیروی‌های نظامی پیاده روسی توسط این سلاح های ارزان قیمت ولی به شدت تاثیر گذار مورد هدف قرار گرفت و به نوعی ورود ریز پرنده‌ها شکل میدان نبرد را تغییر داد.

اکنون صحبت خطر جدی ریز پرنده ها برای بالگردهای تهاجمی و ترابری است و کشورها را با توجه به تجربه جنگ روسیه و اوکراین به این فکر انداخته است که در تجهیز ناوگان بالگردی خود تجدید نظر کنند، تانک‌ها نیز در میدان نبرد روسیه واوکراین به شکل جدیدی درآمده اند و قفس های توری به دور آنها کشیده شده است و هر دو کشور به دنبال تفنگ های رادیویی و سامانه‌های پدافندی هستند که بتوانند این ریزپرنده ها از مسیر خود منحرف کنند و یا از حضور آنها زودتر با خبر گردند.

در سال ۲۰۲۳ حدود یک میلیون ریز پرنده توسط روسیه واوکراین در میدان جنگ استفاده شده است که بالای ۸۰ درصد آن ساخت چین بوده است که چین در این زمینه به هر دو طرف جنگ نیز کوادها یا ریز پرنده‌های خودرا فروخته است ( طرفاوکراینی با واسطه و بدون واسطه مقادیر بی شماری کواد از چین خریداری کرده است ) و به نظر در آینده نزدیک سلاح کاربردی در میادین نبرد از همین اقسام ریزپرنده باشد.

کشورهای ناظر جنگ اوکراین با رصد کردن این جنگ هم اکنون به خوبی دریافته‌اند که با توجه به تاثیرگذاری ریزپرنده‌ها چه به لحاظ تولید موثرتر این سلاح ها و هم به زمینه سامانه پدافندی ضد آن به تحقیق و توسعه بیشتر بپردازند و البته کشور ما نیز در این زمینه جز کشورهای پیشرو می‌باشد که توانسته به پیشرفت‌های خوبی دست یابد.

*دکترای روابط بین الملل ، مدرس دانشگاه و مدیر گروه مطالعات کشمکش و همکاری در خاورمیانه در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

۳۱۱۳۱۱