سمیه فتحی: طرح مسکن مهر پا به میدان گذاشت تا خاطره ناکامی طرح استیجار را ذهن‌ها پاک کند. قرار بود دولت وقت با ساخت وساز زمین مردم را صاحب خانه کند اما موفق نشد و چند سال بعد طرحی به نام مسکن مهر با شکل و شمایل تازه از راه رسید که دولت نهم مبدع آن بود. مسئولان امر آن را نجات بخش بازار مسکن معرفی کردند و بزرگ‌ترین و موفق‌ترین اقدام دولت نهم دانستند که پیش از این تکرار نشده بود. مسکن مهر پا به میدان گذاشت و بارقه‌ای از امید برای قشر اعظمی از جامعه را روشن کرد تا شاید آرزوی خانه دار شدن اقشار کم درآمد جامعه به حقیقت بپیوندد. با گذشت ماه‌ها معلوم شد این طرح نیز راه به جایی نخواهد برد اما این طرح، تنها راهکاری بود که دولت نهم برای خارج شدن از بحران مسکن آن را به اجرا درآورد؛ طرحی که امروز بسیاری از کارشناسان آن را شکست خورده دانسته‌اند و هر روز بر تعداد انصرافی‌های این طرح افزود می‌شود. عرشه توفان‌زده مسکن مهر با توجه به اوضاع و احوال بحران زده بخش مسکن معلوم نیست با چه سرنوشتی مواجه خواهد شد که حتی گفته می‌شود اجرای طرح هدفمند‌سازی یارانه‌ها نیز به طورکلی مسکن مهر را به زمین می‌زند چراکه با حذف یارانه‌ها و افزایش قیمت کالاها سبب می‌شود با تسهیلات فعلی که دولت برای ساخت زمین ارائه می‌دهد امیدی به پایان ساخت این خانه‌ها نباشد.
طرح مسکن مهر زمانی که مطرح شد یک طرح کوچک برای پاسخگویی برای 200 هزار واحد مسکونی پیش‌بینی شده بود اما محمود احمدی‌نژاد رئیس دولت نهم با استقبال از این طرح به شورای عالی مسکن دستور داد که این طرح را در ابعاد بزرگ‌تر در نظر بگیرد. نتیجه آن شد که این طرحی بدون کار کارشناسی لازم چند برابر افزایش پیدا کند و 5/1 میلیون نیاز هرساله مسکن را پاسخ دهد. اما نزدیک به سه سال از اجرای طرح مسکن مهر می‌گذرد و تنها یک میلیون و 40 هزار واحد زمین با استعداد ساخت واگذار شده است که بنا به گفته مسئولان امر حدود پنج‌هزار واحد مسکونی به مرحله پایانی ساخت رسیده‌اند اما هیچ کدام از مسئولان اعلام نکردند که این خانه‌ها در کدام نقطه از شهرهای کشور قرار دارند. از طرفی وزیر مسکن و شهرسازی دولت دهم نیز که ظاهراً قرار است راه وزارت مسکن وشهرسازی دولت نهم را برای به سرانجام رساندن مسکن مهر در پیش بگیرد اعلام کرده است که تا پایان سال بیش از 50 هزار واحد مسکونی در این طرح قابل بهره برداری می‌شود. با این حساب با توجه به یک میلیون و 400 هزار متقاضی واجد شرایط مسکن مهر باید گفت تا 10 سال آینده نیز این افراد صاحب خانه نخواهند شد.
این طرح بر حذف قیمت زمین از قیمت خانه استوار شده بود و براین اساس واگذاری‌ها بدون احتساب ارزش زمین انجام گرفت. تا اینجا دولت نهم گام‌های خوبی برای اجرای طرح مسکن مهر برداشته بود اما به‌تدریج با اجرای طرح مشکلات نمود پیدا کرد به طوری که صاحب نظران بخش مسکن بارها مشکلات اجرایی طرح مسکن مهر را مورد بررسی قرار دادند و به دولت هشدار دادند که با این شکل اجرا این طرح موفق نخواهد شد. اما مسکن مهر به مدد تبلیغات توانست جای خود را در میان عموم جامعه باز کند و انتظارات مردم را افزایش دهد چراکه تصور شد از این طریق به سرعت می‌توانند صاحب خانه شوند. با گذشت زمان، مسکن مهر نشان داد نمی‌توان حسابی روی آن باز کرد چراکه با گذشت مدتی هنوز زمین‌های واگذار شده به مرحله جدی ساخت وساز وارد نشده‌اند. مسئولان ملاک را بر واگذاری زمین گذاشته‌اند در این مدت اعلام کرده‌اند که بیش از یک میلیون زمین واگذار شده اما پیشرفت ساخت این زمین‌ها شاید 10 درصد هم نبوده به طوری که چهار میلیون نفر به امید خانه‌دار شدن ثبت نام کردند. هر چند وزارت تعاون تنها یک میلیون و400 هزار متقاضی را واجد شرایط اعلام کرد اما بازهم این خانه‌ها به سرانجامی نرسیده‌اند و امروز گفته می‌شود بیش از 120 هزار نفر از ثبت کنندگان این طرح انصراف داده‌اند که این نیز آمار رسمی است و گمان می‌رود انصرافی‌ها بیش از این تعداد باشند.
در این میان صرف نظر از مشکلات اجرایی طرح مسکن مهر، دولت نیز دچار سردرگمی شده است و متولی مشخصی برای به سرانجام رساندن این طرح مشخص نکرده است در حالی که وزارت تعاون از متولیان جدی این طرح بود و دولت بخش عمده اجرای این طرح را با وجود اعتراض کارشناسان و فعالان این بخش به تعاونی‌های مسکن سپرد اما پس از دوسال پشیمان شد و اعلام کرد که وزارت مسکن وشهرسازی به تنهایی متولی این طرح است که این سرانجام نیز مشخص نشد چراکه بازهم وزارت تعاون مسئولیت ثبت نام را برعهده دارد و وزیر تعاون دولت دهم نیز به تازگی از تداوم اجرای طرح مسکن مهر در کشور خبر داده وگفته است: مردم با مشارکت در این طرح می‌توانند با حداقل 18 میلیون تومان صاحب مسکن شوند.
محمد عسگری مدیر پروژه ملی مسکن مهر در وزارت تعاون نیز در گفت و گو با «خبر» درخصوص حذف وزارت تعاون گفت: وزارت تعاون به هیچ عنوان از این طرح حذف نشده و از این طرح کنار گذاشته نشده است. وظیفه وزارت تعاون انجام ثبت نام بود و در حال حاضر نیز ثبت نام مسکن مهر از همین طریق انجام می‌گیرد چرا که قانون اجازه داده است.
وی افزود: مصوبه‌ای که دولت اعلام کرد برای بخش گروهی در مسکن مهر بود که ساز وکار آن به عهده وزارت مسکن است و تعاونی‌ها نیز به کار خود ادامه می‌دهند و مانند گذشته برای ساخت این خانه‌ها با مجری ذی صلاح که همان انبوه سازان هستند در حال ساخت زمینه‌ها هستند بنابراین کارها مانند روال گذشته است اما گروههای سه تا پنج نفره نیز قرار بود وارد ساخت این خانه‌ها شوند که مسئولیت آنها به عهده وزارت مسکن وشهرسازی است.
وی با بیان اینکه در شرایط فعلی مهم نیست متولی چه نهادی است بلکه مهم این است که زمین‌ها هرچه زودتر ساخته شوند و مردم صاحب خانه شوند، تصریح کرد: روند اجرای این طرح مانند گذشته است اما کارها سرعت بیشتری گرفته است. با توجه به جلساتی که با وزارت مسکن وشهرسازی داشته‌ایم این طرح از شتاب خوبی برخوردار شده است.
وی با اشاره به اینکه از چهار میلیون ثبت نام انجام شده تاکنون یک میلیون و چهارصد هزار نفر متقاضی واجد شرایط هستند گفت: در این مدت یک میلیون و 40 هزار واحد زمین با استعداد ساخت واگذار شده است که که حدود 600 هزار نفر در مرحله آماده‌سازی قرار دارند و در حدود 440 هزار نفر عملیات آماده‌سازی را انجام داده‌اند و نزدیک به 128 هزرار نفر در مرحله پی‌سازی و 47 هزار واحد در مرحله اسکلت و 15 هزار واحد در مرحله سفت کاری و 5 هزار واحد نیز به مرحله نازک کاری و پایان کار رسیده‌اند که بنا به گفته وزیر مسکن تا پایان سال 50 هزار واحد قابل بهره‌برداری خواهد بود. وی همچنین تعداد انصرافی‌های این طرح را 120 هزار نفر اعلام کرد.
این در حالی است که کارشناسان بخش مسکن معتقدند که واگذاری زمین در مکان‌های نامناسب یا شهرک‌های اقماری اطراف کلان شهرها یکی از دلایلی است که رغبتی برای ساخت این زمین‌ها ایجاد نکرد. گرچه مسکن مهر ایده درستی به نظر می‌رسیداما در عمل نشان داد از ضعف‌های بسیاری برخوردار است اما مسئولان فراموش کردند که زمین‌های شهری یک دهم نیاز مسکن کشور است پس تأمین این میزان زمین هم در کلان شهرها امکان‌پذیر نیست. تکنولوژی موجود در کشور باید متحول شود زیرا نمی‌توان با روش‌های سنتی تعداد زیادی واحد مسکونی تولید کرد به عبارت دیگر باید ساختار تکنولوژیکی تولید مسکن را به‌طور کامل دگرگون کرده و به سمت صنعتی شدن حرکت کرد. درست است که در حال حاضر زمین شهری به تعداد کافی نداریم اما اگر مکانیسمی برای تولید زمین‌های شهری وجود ندارد باید به فکر ایجاد آن باشیم نه اینکه برای حل مسئله صورت مسئله را پاک کرد و به سمت شهرک‌های اقماری رفت. طرح مسکن مهر ایجاد شد ناجی بازار مسکن شود و دولت را از اشتباهات طرح استیجار که خودش مستقیم وارد ساخت وساز شده بود برهاند اما خود نیز به‌تدریج در حال تبدیل شده به چالش بزرگی در بخش مسکن است. این طرح قبل از اجرا نیاز به مطالعات بیشتری داشت پس باید تمامی جوانب سنجیده می‌شد اما دولت نهم برای آنکه از فشار یکباره نیاز نزدیک به دومیلیون واحد مسکونی در سال نجات پیدا کند طرح مسکن مهر را بدون در نظر گرفتن عواقب آن که مهم‌ترین آن بالابردن سطح انتظارات مردم بود به میدان فرستاد؛ طرحی که اگر با درهای بسته روبه‌رو شود مشخص نیست آیا دولت می‌تواند راه برون‌رفتی از آن پیدا کند یا نه؟ دولت نهم خواست با این حرکت شتاب زده ناجی بازار مسکن شود اما غافل از این بود که طرح مسکن مهر برای میدان بزرگ آزموده نشده و باید در ابعاد کوچک به سرانجام می‌رسید و پس از آن بعد نسخه شفا بخش بازار مسکن می‌شد. ظاهراً دولت دهم نیز همین راه را در پیش گرفته است و سیاست‌هایش ادامه سیاست‌های قبلی است که این رویکرد امروز باعث شده علاوه بر مشکلات قبلی بخش مسکن چالش دیگری به نام مسکن مهر را برآن اضافه کند که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان دیگر راه فراری را برای متولیان بخش مسکن کشور نگذاشته است.
نظر شما