اسد، حلب را بگیرد معادله تغییر می‌کند/هزینه‌های منطقۀ پرواز ممنوع در مرز سوریه و اردن

زهرا خدایی

به رغم استقرار تجهیزات نظامی در شمال اردن، کاخ سفید ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع در مرز این کشور با سوریه را منتفی دانسته است. ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع پیشتر در سال 2011 در جریان جنگ لیبی و به منظور حمایت از مخالفان مسلح در لیبی اجرا شده بود که در نهایت با تقویت توان هوایی مخالفان مسلح، منجر به سقوط قذافی شد.
امروز با موفقیت‌هایی که ارتش بشار اسد به کمک نیروهای حزب الله در القصیر، حلب و چندین شهر دیگر بدست آورده، غرب برای تقویت توان و قدرت مانور هوایی مخالفان مسلح مدتی است که ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع را در دستور کار خود دارد. با این حال برخی از مقامات آمریکایی ایجاد چنین فضایی را برای آمریکا پرهزینه و دارای محدودیت‌های سیاسی و امنیتی می‌دانند.  خبرگزاری خبرآنلاین تبعات و پیامدهای ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع و آخرین تحولات سوریه را با داود هرمیداس باوند مورد بررسی قرار داده است که در ادامه می‌آید:
زمزمه‌های ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع در اردن از چه زاویه‌ای قابل بررسی است؟ ابتدا قرار بود که این پروژه در مرز ترکیه و سوریه باشد، حال سخن از اردن و استقرار تجهیزات نظامی در خاک این کشور مطرح است.
ارزیابی ترکیه از بحران سوریه نادرست بود و در آغاز بحران بر این تصور بود که این بحران در 3 ماه خاتمه می یابد. در ابتدا سعی کرد با میانجی گری آن را حل کند، اما دیر یا زود به این نتیجه رسید که رژیم بشار اسد در حال سقوط است و در ظرف 3 ماه نیز همه قضیه تمام است. امروز بیش از دو سال از بحران سوریه می‌گذرد و این در ارزیابی ترکیه قابل پیش بینی نبوده است و گرفتاری‌هایی را برای این کشور به وجود آورد.
از سویی ترکیه هم اکنون با بحران داخلی دست و پنجه نرم می‌کند و حتی معترضان خواهان برکناری اردوغان هستند. ترکیه در حال حاضر در معضلی که برایش ایجاد شده است و با توجه به نادرستی ارزیابی‌اش دربارۀ سوریه( که منجر به تنش با ایران و تا حدودی روسیه شد) در این شرایط مایل نیست که بحران دیگری به کشور اضافه کند.
دوم اینکه اردن نیازمند کمک های مالی آمریکاست و از طرفی نیز همسو با کشورهای اتحادیه عرب بوده است، از همین رو بود که تا پیش از رد این مسئله، اردن پذیرای این طرح شده بود.
هزینه‌های ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع برای اردن چیست؟
این مسئله هزینه‌هایی دارد. در شرایطی که کویت نسبت به جمهوری اسلامی ایران برای حمایت از دولت سوریه موضع گیری کرده است و احتمالا برخی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مسیر کویت را در پیش گیرند، این مسئله می‌تواند برای همسایگان نیز پرهزینه باشد. جهان عرب به جز عراق و لبنان(به دلیل بافت پیچیده) به اشکال مختلف نگرش منفی نسبت به دولت سوریه دارند. اردن نیز در همین مجموعه جای دارد اما چون بالقوه دارای مشکلاتی از جمله تظاهرات‌های داخلی است نگران وضعیت موجود است.
اما در صورتی که منطقۀ پرواز ممنوع ایجاد شود، پناهندگان جدیدی که می خواهند وارد اردن شوند بدون کمتر دردسری وارد خاک اردن خواهند شد.
از دیگر هزینه‌های ایجاد منطقۀ پرواز ممنوع می‌تواند هزینه‌های داخلی از جمله ایجاد تنش میان هواردان بشار اسد در کشور اردن باشد. مثلا اگر در اردن علوی‌ها و یا دروزی‌ها حضور داشته باشد این مسئله می‌تواند مشکلاتی را برای اردن ایجاد کند. همانطور که می دانید در سوریه مسیحیان، علویان، دروزی و کردها خواهان یک نظام سکولار بوده‌اند تا یک حکومت مذهبی افراطی. به خصوص اینکه نیروهای افراطی القاعده نیز در این کشور رسوخ کرده اند. برخی از این اقلیت‌ها مایل نیستند که اسلامی‌های افراطی قدرت بگیرند. هنوز واکنش اجتماعی این بحران در اردن مشهود نیست، اما ممکن است این اتفاق بیفتد البته این مسئله تابع احتمالات است.
در هر حال این مسئله برای همسایه سوریه بی هزینه نیست. ترکیه نقش مسلطی در تحولات منطقه داشت و امروز با مشکلاتی مواجه شده است که به هیچ وجه انتظار نداشت. از سویی رابطه این کشور با ایران نیز دچار تیرگی نسبی شده است. این احتمال هست که اردن نیز در انتخاب این مسیر دیگر سکون و آرامش نسبی امروز را نداشته باشد و آتش زیر خاکستر باشد.
آیا می‌توان گفت که ترکیه هزینۀ همان اشتباه محاسباتی را در حال حاضر می‌دهد؟ و غرب نیز به رغم رابطه مثبت با آنکارا نمی‌خواهد ترکیه برندۀ بحران سوریه باشد؟
ترکیه سعی کرد بحران‌های داخلی خود را به نوعی حل کند از جمله مسئلۀ کردها ولی تحولات اخیر ترکیه که در آن اقشار مختلف شرکت کردند، شکل دیگری از بحران را برای آنکارا رقم زد.
بحران فعلی در ترکیه یادآور بحران فرانسه در سال 1968 در زمان شارل دوگل است که از دانشگاه سوربن شد و سپس از دانشجویان به اتحادیه کارگری و احزاب سیاسی از جمله پیر مندس فرانس و میتران در صف مخالفان ظاهر شدند. بنابراین در ترکیه نیز چنین وضعیتی پیش آمده است. حتی فوتبالیست‌ها، هنرمندان و اهالی تأتر و سینما و بخش قابل توجهی از مردم به خیابان آمده‌اند.
زمانی همگان بر این باور بودند که دولت اردوغان دولت موفقی است، اما این مسئله امروز مورد تردید و سوال جدی قرار گرفته است و حتی گفته می‌شود(فارغ از صحت و سقم آن) که دچار انحراف از سکولاریسم آتاتورکیسم تلقی می‌کنند.
به نظر می‌رسد غرب چندان خوشحال نیست از اینکه در خاورمیانه کشورها رو به آرامش و نوعی موفقیت در عرصۀ اقتصادی، سیاسی و استراتژیک باشند. در واقع تردیدهایی در مورد جایگاه قبلی ترکیه به وجود آمده است که دور از انتظار بود. نقش محوری که ترکیه انتظار داشت در جهان عرب کسب کند، دچار خدشۀ جدی خواهد شد و حتی تا حدودی جایگاه منطقه ای دچار تردیدهای جدی شده است.
ارتش بشار در حال حاضر به پیروزی‌های مهمی دست یافته است. اما برخی ناظران بر این باورند که غرب برای جلوگیری از پیشرفت بشار اسد در مناطق همۀ توان خود را جزم کرده است، کمااینکه آمریکا به تازگی اعلام کرده است که قصد ارسال کمک‌های نظامی به مخالفان مسلح را دارد.
اگر چنین قصد و نیتی هم در کار نباشد به همین مسئله نیز منتهی می‌شود. هم در مورد روسیه و هم ایران. البته این مسئله دست روسها را برای کمک‌های تسلیحاتی بیشتر باز می‌کند. از سویی آمریکا در داخل کشور از سوی جمهوریخواهان تحت فشارهایی است و شاید این سیاست تا اندازه‌ای فشارهایی که خواهان اقدامات بیشتری برای سوریه هستند را تسکین دهد.
آنچه که مبنای این تصمیم شده، استفاده از سلاح های شیمیایی است، در حالیکه سازمان ملل پیشتر اعلام کرده بود که مخالفان نیز از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده‌اند. ولی در هر حال ممکن است دخالت ایران و روسیه در سوریه بیشتر شود و این مسئله سبب طولانی‌تر شدن بحران سوریه خواهد شد، البته این منوط به اینست که اجرای منطقۀ پرواز ممنوع در یک منطقه و آن هم در مرز اردن و سوریه باشد؛ ولی اگر به نقاط دیگری گسترش پیدا کند؛ در آن صورت واکنش‌هایی در مقابل اقدامات نظامی طرف مخالف صورت خواهد گرفت، همانند آنچه که در لیبی اتفاق افتاد.
اما اگر به صورت محدود باشد، مخالفان و کسانی که خواهان حمایت‌های بیشتر هستند را راضی می‌کند و از طرفی هشدار جدی‌تر به سوریه خواهد بود اما در عین حال دست روسها برای کمک به سوریه را بازتر خواهد بود. چون روسها معتقدند اگر قرار بر ممنوعیت باشد، ممنوعیت باید هم برای دولت سوریه باشد و هم برای مخالفین. ولی حال که آمریکا در حال ارسال کمک‌های نظامی است، وضعیت فرق می‌کند. در صورتی که دولت موفق شود، حلب را در کنترل کامل خودش بگیرد، مقداری شرایط فرق می‌کند.
مسئلۀ ارسال اس 300 ها به سوریه تا چه اندازه شدنی است؟
روسها تاکنون ملاحظاتی را رعایت کرده اند. روسیه هم اکنون معتقد است که این اقدام آمریکا می‌تواند بحران سوریه را پیچیده تر کند، در صورتی که آمریکا در این مسیر مصمم باشد، دست روسیه باز خواهد بود و احتمال تقویت بنیۀ دفاعی سوریه از سوی روسیه وجود خواهد داشت.
با توجه به اینکه ایران نیز یکی از مهمترین بازیگران تأثیرگذار در بحران سوریه است، تصور می‌کنید بحران سوریه با رییس‌جمهور جدید ایران چه مسیری خواهد یافت؟ چشم انداز بحران سوریه با دولت جدید چه سیری خواهد داشت؟
جدای از بحران سوریه و تبعات تحولات جهان عرب، رقابت منطقه ای تنگاتنگی میان کشورهای واقع در این حوزه در جریان بوده و هست؛ رقابت منطقه ای بین ایران، عربستان، اردن، ترکیه و مصر. شکست در سوریه برای کشورهایی همچون عربستان سنگین است و در صورت بقای اسد پیروزی بزرگی برای جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. هیچیک از طرفین حاضر نیستند پیروزی را به طرف مقابل واگذار کنند چرا که مبارزه ماهیت حیثیتی و ارزشی به خود گرفته است. از این رو کشورهای منطقه فشار بیشتری را برای ورود آمریکا به بحران سوریه می‌آوردند تا نقش موثرتری را در پیش گیرد.
اگر قرار باشد سیاست ایران در حوزۀ سیاست خارجی تعدیل باشد، در هر حال آثار آن در سایر عرصه‌های خارجی نمود خواهد یافت. چرا که غرب نیز خواهان راه حل سیاسی برای پایان دادن به بحران به صورت جدی‌تر(و نه تنها وابسته به شرایط فعلی) هستند که البته این مسئله به این امر بستگی دارد که مسائل سوریه به کدام سمت حرکت کند و همچنین به موفقیت‌های نظامی بشار اسد در کنترل مناطق بستگی خواهد داشت در آن صورت زمینۀ مذاکرات سیاسی نیز تا حدودی تغییر خواهد کرد.

5252