به گزارش خبرآنلاین به نقل از روابط عمومی موسسه امام موسی صدر اولین درس گفتار اندیشه و عمل امام موسی صدر در سال ۱۳۹۳ با موضوع «منابع تفکر دینی در اندیشۀ امام صدر» و سخنرانی حجت‌الاسلام دکتر حمیدرضا شریعتمداری، عصر دوشنبه یکم اردیبهشت در این موسسه برگزار شد.
در ابتدای این نشست دکتر شریعتمداری منابع تفکر دینی و رویکردهای مختلف نسبت به آنها را توضیح داد و سپس به رویکرد امام موسی صدر پرداخت و سه ویژگی از ویژگی‌های رویکرد امام صدر به منابع دینی را توضیح داد. به گفته او، با بررسی آثار امام موسی صدر می‌توان دریافت که ایشان در منابع تفکر اسلامی وزن بیشتری برای قرآن قایل است و تفسیر و برداشت از آن را وابسته به روایات نمی‌داند.
آسیب‌شناسی تفکر دینی
دکتر شریعتمداری در ابتدای بحث گفت: آشفتگی‌هایی که امروزه در تفکر دینی وجود دارد، ناشی از قرار نگرفتن هر یک از منابع تفکر دینی، یعنی کتاب (قرآن)، سنت، اجماع و عقل، در جایگاه خودش و اضافه شدن منابع دیگر به این فهرست است. در حالی که این منابع برای علمای دینی کاملاً مشخص است.
وی پس از توضیح ریشه‌های تاریخی طرح منابع تفکر دینی گفت: مباحثی مانند اجتهاد و تقلید در چارچوبی خاص مطرح می‌شود و در عرض این چهار منبع نیست. همچنین موضوعاتی چون الهام و مکاشفه حجت شرعی نیستند و نمی‌توان به آنها استناد کرد.
حجت‌الاسلام شریعتمداری سپس متن مکتوب را مهم‌ترین منبع نزد همه ادیان خواند و افزود: بحث این است که هر یک از این منابع چه وزن و جایگاهی دارند. بررسی نسبت منابع با یکدیگر نیز محور دیگر این موضوع است؛ اینکه آیا قرآن را باید در پرتو سنت درک کرد یا خیر؟ آیا می‌توان حدیثی را بدون عرضه به قرآن و تطبیق دادن با آن پذیرفت؟ نظر غالب در امامیه زمانی این بود که هیچ حدیثی را بدون عرضه به قرآن نمی‌توان پذیرفت. در مقابل، اخباریون، حجت اول و آخر را حدیث می‌دانند، با تسامح زیادی که نسبت به احادیث دارند و هر حدیثی را که در کتب روایات آمده، می‌پذیرند.
در ادامه دکتر شریعتمداری رویکرد‌ها و دیدگاه‌های موجود در مورد قرآن را توضیح داد و سپس به بررسی دیدگاه امام موسی صدر پرداخت.
امام موسی صدر تفسیر قرآن را محدود به کسی نمی‌داند
حجت الاسلام والمسلمین شریعتمداری تصریح کرد: امام موسی صدر در چند اثرشان تأکید دارند که برای فهم مقصود هر سخنی باید به دو نکته توجه کنیم: یک، به دلالت لفظی سخن پایبند باشیم و نگاه رمزآلود نداشته باشیم و دوم اینکه سطح فرهنگ و درک متکلم و زمانه را درنظر بگیریم. در این صورت می‌توانیم به فهممان از این سخن اعتماد کنیم.
وی افزود: وقتی به سراغ قرآن می‌رویم شرط اول به قوت خود باقی است اما شرط دوم صادق نیست چون گوینده قرآن خدایی است که معرفتش بی‌‌‌‌نهایت و فرا‌تر از زمان و مکان است. بنابراین، می‌توانیم فهم‌هایی داشته باشیم که با فهم مخاطبان این کتاب در زمان نزولش تفاوت داشته باشد. در عین حال که می‌توان شأن نزول آیات را در نظر گرفت اما الزامی ندارد معانی آیات را محدود به آن کنیم. بنابراین می‌توان بر اساس تجربیات نو فهم‌های نو داشت اما از محدوده دلالت لفظ خارج نمی‌شویم و چون تفسیرهای نوشونده پذیرفته می‌شود، تفسیر قرآن محدود به هیچ کس نیست.
وی ادامه داد: اخباریون معتقدند مخاطب اصلی قرآن اهل بیت هستند و ما مخاطب مستقیم نیستیم و نمی‌توانیم برداشت مستقیمی داشته باشیم. اما امام موسی صدر تعبیرشان عام است و می‌گویند تفسیر قرآن محدود به کسی نیست.
شریعتمداری آرای امام موسی صدر را دربارۀ منابع تفکر دینی، در هشت محور دسته بندی کرده بود که سه محور آن را تشریح کرد.
قاطعیت امام صدر در برابر مسئلۀ تحریف قرآن
وی گفت: اولین محور نظر ایشان درباره تحریف قرآن است که موضع کم نظیری است که به این صراحت حکم میکنند و می‌گویند قرآن با همین ترتیب آیات و همین الفاظ نازل شده و هیچ گونه تغییر و تحریفی در آن صورت نگرفته. موضعی چنین صریح را در کمتر کسی می‌توان یافت.
وی افزود: برخی این موضوع را که ترتیب قرآن به شکل دیگری بوده پذیرفته‌اند و معتقدند این موضوع اشکالی در تفسیر قرآن ایجاد نمی‌کند. اما امام صدر معتقد است امکان دست بردن در قرآن، حتی به اندازه کلمه‌ای، وجود نداشته است.
جایگاه ائمه در تشیع الگو بودن است
دکتر شریعتمداری تصریح کرد: امام موسی صدر معتقد است هر تأویلی از آیات که با ظاهر آیات هماهنگ نباشد مردود است. ایشان در چند جا تأکید دارند که جایگاه ائمه در تشیع، مقام الگو و میزان بودن آنان است.
وی ادامه داد: دکتر مدرسی نیز در این باره می‌گویند حدیث ثقلین به این معنا نیست که لزوماً عترت منبع معرفتی است، بلکه ائمه تبلور آرمان‌های قرآن هستند. امام موسی صدر هم چند جا تأکید دارند که نقش ائمه این است که ارزش‌های قرآنی را متبلور کنند، نه اینکه بخواهند منبع مستقلی را کنار قرآن معرفی کنند.
امام موسی صدر به تعبیر رمزگونه قرآن اعتقاد ندارد
شریعتمداری در بیان دومین محور، درباره دیدگاه امام موسی صدر در مورد حجت بودن ظاهر قرآن تصریح کرد: ایشان می‌گویند باید به ظواهر و دلالت متن پایبند باشیم. هر لفظی معنایی دارد. آنچه را در ظاهر لفظ آمده، ظواهر می‌گویند. این ظهور ممکن است ظهور اول باشد یا به قرینه‌ای باشد که آن را قرینه لفظی می‌گویند.
وی افزود: قرینه می‌تواند غیرلفظی هم باشد که امام موسی صدر هم به این معنی اشاره دارند. ایشان می‌گوید قرینه‌ای که ظهور ثانوی لفظ را آشکار می‌کند، می‌تواند عقلی باشد. امام معتقد است باید به دلالت و ظهور لفظ پایبند باشیم، چه اولیه و چه ثانویه و از این حرف نتیجه می‌گیرند که نمی‌توانیم تعابیر قرآن را رمز ببینیم و بگوییم این‌ها رموزی هستند برای مفاهیمی که به هیچ وجه از ظاهر متن برداشت نمی‌شود؛ کاری که در ادبیات عرفانی و غالیان رواج دارد.
شریعتمداری تصریح کرد: امام می‌گوید حتی حروف مقطعه رمز نیست. این‌ها حروفی است که در آن سوره بیشتر به کار رفته و خداوند می‌خواهد بگوید این آیات چیزی از دنیای دیگر نیست، برگرفته از همین الفاظ و حروفی است که در صحبت معمولی به کار می‌رود که با ترکیبی خاص معانی عمیقی ایجاد کرده است.
مقابله امام موسی صدر با هانری کربن
حجت الاسلام شریعتمداری با اشاره به اندیشه هانری کربن گفت: به گمانم امام موسی صدر تنها کسی است که به صراحت مقابل مشی و عملکرد شخصیت بزرگی چون هانری کربن ایستاده است. کربن خدمات زیادی به شناخته شدن تشیع و فلسفه اسلامی کرده است اما در کنار تمام خدماتش، تمام تلاشش این است که تشیع را به مذهبی باطنی کاهش دهد.
وی ادامه داد: کربن تفکر فلسفی ما را هم که از ابتدا بر اساس برهان عقلی بوده است، باطنی می کند. اما امام موسی صدر به صراحت می‌گویند اجازه چنین تأویلاتی را نداریم.
اهتمام ویژۀ امام موسی صدر به قرآن
دکتر شریعتمداری در ادامه به سومین محور دیدگاه امام موسی صدر، یعنی نسبت قرآن و روایات پرداخت. وی گفت: امام در جای جای سخنانشان اهتمام ویژه‌ای به قرآن داشتند و محور اصلی صحبت‌هایشان قرآن است و البته من در جایی از آثارشان ندیدم که به صراحت نظرشان را درباره نسبت قرآن و روایات گفته باشند.
وی سپس سه رویکرد در مورد نسبت قرآن و روایات را مشخص کرد: رویکرد اول اینکه قرآن بدون روایت تفسیرکردنی نیست، رویکرد دوم اینکه از روایات برای تفسیر قرآن مدد می‌گیریم ولی بعد از اینکه به نتیجه نرسیدیم به لفظ قرآن بسنده می‌کنیم. این رویکرد موضع رسمی علمای ماست. رویکرد سوم که می‌گوید از روایت نمی‌گذریم اما خودمان را ملزم نمی‌کنیم که اول روایتی پیدا کنیم و بعد آیه‌ای را تفسیر کنیم. این موضع کمتر به صراحت مطرح می‌شود و کمتر کسی جسارت این کار را دارد.
شریعتمداری افزود: امام هر جا آیه‌ای را تفسیر می‌کند، گاه با صراحت می‌گوید این معنایی است که به ذهنم رسیده و الزامی نمی‌بیند که حتماً سراغ روایت برود. البته من نمی‌توانم با صراحت بگویم ایشان به رویکرد سوم ذکر شده تعلق دارد.
وی در تکمیل نگاه امام گفت: امام موسی صدر اشاره میکنند که ائمه شاگردانشان را تربیت می‌کردند که به سراغ قرآن بروند و این نشان می‌دهد که قرآن به خودی خود گویاست.
شریعتمداری در پایان تصریح کرد: نمی‌توان گفت برای تفسیر قرآن به روایات بی‌اعتنا باشیم اما اینکه خودمان را محدود کنیم که تا روایتی نباشد نمی‌توان برداشتی از آیات داشت، امام موسی صدر این را قبول ندارد.
/6262
نظر شما