الهه کولایی در گفت و گو با خبرآنلاین: مجلس ششم مثل جامعه پس از دوم خرداد سیاست زده بود/ دچار افراط و تفریط هستیم و به قول آقای خاتمی جَو زده می شویم

معصومه ستوده : الهه کولایی در ارزیابی عملکرد مجلس ششم تصریح دارد که نمایندگان آن دوره وظیفه هایی را برعهده گرفته بودند که با ظرفیت پارلمان ایران هماهنگی نداشت. مخبر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ششم یکی از مشکلات آن مجلس را سیاست زدگی می داند که با توجه به شرایط اجتماعی امری طبیعی بود زیرا سیاست به دغدغه اصلی همه مردم ایران تبدیل شده بود. البته کولایی از این مساله گله دارد که مجلس ششم دستاوردهای بسیار زیادی دارد و این بی انصافی است که این دستاوردها نادیده گرفته شود و فقط کارهای به نتیجه نرسیده مطرح شود.

نزدیک به 12 سال پیش مجلس ششم کار خود را آغاز کرد آیا پیش از شروع به کار مجلس، برای شکل گیری فراکسیون اکثریت جلسات هماهنگی برگزار شد؟
کاندیداهای حزب مشارکت مانند همه احزاب در کشورهای پیشرفته، پیش از آغاز به کار مجلس نشست هایی را به منظور هماهنگی در حوزه های مختلف، برگزار کرده بودند. این نشست ها حول محور مسائل مورد علاقه و اهداف حزب تشکیل می شد. در این نشست ها، برنامه های موردنظر که در چارچوب قانون اساسی قابلیت اجرا داشت، مورد بررسی قرار می گرفت. برای این منظور نشست ها و جلسات متعددی برگزار شد. با تشکیل مجلس، افراد با حضور در کمیسیون های مختلف، برنامه جامع و اهداف ذکر شده در مرامنامه حزب را دنبال می کردند البته نمایندگان حزب مشارکت بخشی از فراکسیون دوم خرداد و گروههای اصلاح طلب مجلس ششم بودند. مجموع گروه های اصلاح طلب، رایزنی گسترده ای را انجام می دادند. نمایندگان با حضور در این نشست ها، پیش از تشکیل مجلس ششم با هم هماهنگی هایی را ایجاد کردند. آشنایی با دیدگاه های نمایندگان سبب شد بهتر بتوانند هدف های تعیین شده حزب به منظور اصلاح همه جانبه شرایط کشور و تحقق آرمان های انقلاب اسلامی را ترسیم کنند. قابل یادآوری است که بیش از نیمی از نمایندگان به خانواده های شهدا، جانبازان و ایثارگران انقلاب اسلامی بودند و در پی تحقق اهداف انقلاب اسلامی و پیشبرد مردم سالاری بودند.

نمایندگان برای عینیت بخشیدن به اهدف خود فراکسیون ها را تشکیل دادند. در این راستا چه شاخص هایی مورد توجه نمایندگان قرار گرفت؟
نمایندگان عضو فراکسیون دوم خرداد از تخصص ها و مهارت های گوناگونی برخوردار بودند. این فراکسیون ها با توجه به تحصیلات، تجربه و ظرفیت های این افراد تشکیل شد. این نمایندگان به همین دلیل در کمیسیون های مختلف مشغول فعالیت شدند. در مجلس ششم بحث های فراوانی صورت گرفت تا مشخص شود که چه فردی در چه کمیسیونی بهتر می تواند موثر باشد.

آیا نمایندگانی که به مجلس راه یافتند برنامه جامع و کاملی داشتند؟
نمایندگانی که به عنوان اصلاح طلب وارد مجلس ششم شدند از یک برنامه واحد برای اجرایی کردن اهداف گوناگون خود برخوردار نبودند. این نمایندگان بر اساس یک سری کلیات و اهداف کلی که در فصول مختلف قانون اساسی تحت عنوان حقوق ملت به عنوان آزادی های مشروع مورد توجه قرار گرفته بود، کار خود را شروع کردند. این نمایندگان برنامه منسجمی که از پیش طراحی شده باشد، نداشتند. به عبارت دیگر هرکسی از ظن خود اصلاحات و برنامه اجرای آن را در نظر داشت. ضعف نهادهای مدنی از عوامل مهم این تشتت بود.

شما در سخنان خود به حضور نمایندگان در فراکسیون های مختلف با توجه به تخصص و تحصیلات اشاره کردید اما در همین کمیسیون امنیت ملی مجلس ششم ما شاهد حضور آقای تاجرنیا و خانم حقیقت جو بودیم در حالیکه خانم حقیقت جو از تحصیلات در رشته مشاوره و آقای تاجرنیا یک دندانپزشک بود، حضور این افراد تا چه حد با این سخنان حضرتعالی هماهنگی داشت؟ چون نه از تحصیلات مرتبط و نه تجربه کافی در این حوزه برخوردار نبودند؟
خانم حقیقت جو در کمیسیون آموزش عالی بودند ولی آقای دکتر تاجرنیا در این کمیسیون فعالیت می کردند. با اینکه انتظار می رفت افراد در حوزه های تخصصی خود فعالیت کنند، ولی فعالیت مجلس هم مانند جامعه تحت تاثیر ملاحظات سیاسی شکل می گرفت. بر این اساس بسیاری از نمایندگان در جایگاه تخصصی خود نبودند، زیرا وزن عنصر سیاست در کشور ما همواره دیگر وجوه را به سایه برده است. مجلس هم مانند جامعه بود.

به جز فراکسیون مشارکت چه فراکسیون های دیگری تشکیل شدند؟
با توجه به فضای کشور در سال 78، شمار قابل توجهی از افراد این لیست در دور اول انتخابات رای آوردند(8-27 نفر). بیشتر نامزدهای تعیین شده از فراکسیون دوم خرداد در انتخابات مجلس ششم رای آورده بودند. در این میان ،مشارکت تنها بخشی از این فراکسیون دوم خرداد بود. در کنار فراکسیون حزب مشارکت، فراکسیون همبستگی و مجمع روحانیون مبارز نیز حضور داشت. در فراکسیون دوم خرداد اعضای موثر حزب مشارکت و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و مجمع روحانیون عضو بودند. هریک از این احزاب، جلسات حزبی خود را برگزار می کردند، اما در داخل مجلس، این افراد در درون فراکسیون دوم خرداد تعریف می شدند. این اعضا با توجه به یک سری قواعد نانوشته، با هم همکاری نزدیکی داشتند. این جریان نوپا تلاش داشت تا اهداف کلی جنبش اصلاحات، مطالبات مردم در جهت رشد و توسعه کشور، اعتمادسازی در سیاست خارجی را محقق کند. با آغاز مجلس ششم، برای نخستین بار بعد از انقلاب اسلامی، فراکسیون زنان نیز تشکیل شد، پیش از آن فراکسیون زنان وجود نداشت. به دنبال تشکیل این فراکسیون، فراکسیون محیط زیست، فراکسیون ایثارگران و فراکسیون های متعدد دیگری که برخی از نمایندگان را دور هم جمع می کرد، تشکیل شد. فراکسیون زنان، یکی از فعالترین کمیسیون های مجلس ششم بود که توانست مطالبات زنان را مطرح و پیگیری کند و علاوه بر این اهداف کلی جنبش اصلاحات را دنبال می کرد.
 

الان برخی از نمایندگان اقلیت مجلس ششم در مصاحبه های خود به این مساله تاکید می کنند که فراکسیون مشارکت به سایر فراکسیون ها بخصوص فراکسیون اقلیت اجازه عرض اندام نمی داد. شما نظراتی از این دست را با توجه به اینکه حضور فعالی در مجلس داشتید قبول دارید؟
فراکسیون مشارکت با حدود 120 نماینده توانسته بود که تعداد زیادی از نمایندگان مجلس را گردهم جمع کند. این فراکسیون در مقایسه با فراکسیون احزاب دیگر از وزن قابل توجهی برخوردار بود. به همین دلیل، طبیعی به نظر می رسد که این فراکسیون بخواهد برای پیشبرد دیدگاه ها و اهداف از ظرفیت خود نهایت استفاده را بکند. اما باید به این نکته توجه داشت که رای اکثریت نمایندگان، تعیین کننده است. فراکسیون دوم خرداد، فراکسیونی بود که در نهایت در آن تصمیم گیری های کلان صورت می گرفت، بنابراین فراکسیون اقلیت نمی توانست تاثیری در تصمیم گیری های مهم داشته باشد، بلکه تلاش داشت تا اهداف خود را ضمن ائتلاف با احزاب دیگر پیش ببرد. این امری بسیار طبیعی است که اکثریت به دنبال پیشبرد دیدگاه های خود باشد. البته این نکته را باید مورد توجه قرار داد که در کشور ما ساز و کار فراکسیونی به عنوان یک تجربه جدید هنوز نهادینه نشده و ما این تجربه را به عنوان تجربه پایدار نداریم. بنابراین قواعد حاکم بر احزاب در درون فراکسیون یک قواعد نامشخص است که همواره بی ثبات بوده است. زیرا دوره مجلس چهار ساله بوده و در این فرصت اندک این امکان فراهم نمی شود که قواعدی تعریف شود. مشکل اساسی از آنجا نشات می گیرد که مجلس در کشور، پشتوانه حزبی ندارد. در کشورهای پیشرفته، مجلس با پشتوانه احزاب شروع به کار می کند و در مجلس رفتارهای فراکسیونی نمود می یابد. اما در کشور ما رفتار حزبی یک رفتار مقطعی و زودگذر است.
 

آیا در مجلس ششم اقلیت می توانست حرف بزند؟
نمایندگان اقلیت هم به عنوان بخشی از نمایندگان فعالیت داشتند، زیرا اقلیت با وجود برخورداری از تعداد کم، ازسوی نهادهای دیگر قدرت در خارج از مجلس، بسیار مورد حمایت قرار می گرفتند. اقلیت به اشکال مختلف فعالیت کرده و از حمایت های خارج از پارلمان برخوردار بود و سعی می کرد که دیدگاه های خود را به اشکال مختلف پی گیری کند. این نکته را به خاطر داشته باشید که جریان های افراطی در کشور، از راست و چپ در تمام مقطع های زمانی در جریان تحولات سیاسی اثر گذار بوده اند. این ربطی به اقلیت و اکثریت در مجلس ندارد و این قاعده در بسیاری از موارد مصداق داشته است. 
 

آقای حدادعادل در دوران مجلس ششم نماینده فعالی بود؟
در حدی که می توانست فعال بود. اقلیت در مجلس ششم سعی می کرد که تاثیر گذار باشد. ایشان نمی توانست به عنوان لیدر اکثریت تلاش کند اما به عنوان لیدر اقلیت تلاش هایی را انجام داد، اما در کل فرد فعالی نبود.
 

بعضی از صاحبنظران بر این باورند که آقای حدادعادل به عنوان عضو اقلیت بهتر می توانست با اصلاح طلبان تعامل داشته باشد و با آنها بر روی موضوعات مشترک توافق کند در حالیکه آقایان قربانی و امامی از کوهدشت فاقد این پتانسیل بودند و اصلا امکان نداشت که اصلاح طلبان بتوانند با آنها رایزنی کنند این ارزیابی را چقدر قبول دارید؟
در اصل راه ارتباط از ابتدا بسته بود. متاسفانه راه تعامل در درون برعکس توفیق ها در سیاست خارجی بسته ماند. این غفلتی بسیار پرهزینه بود که با وجود برخی پیگیری های عناصر میانه رو، به نتیجه نرسید و لطمات سنگینی بر جنبش اصلاح طلبی وارد کرد.

برخی از منتقدان مجلس ششم تصریح دارند که مجلس ششم نگاهی به آینده نداشت و بیشتر تلاش داشت تا اهداف دولت اصلاحات را پیش ببرد. به طور مثال مجلس ششم طرح ها و لوایحی را مطرح می کرد که موجب حساسیت و مقاومت می شد کما اینکه طرح اصلاح قانون مطبوعات می توانست در یک بازه زمانی طولانی تر مطرح شود اما اصرار در طرح آن موجب شد تا حساسیت های زیادی ایجاد شود و در نهایت این طرح مسکوت گذاشته شد. به همین دلیل بسیاری مجلس ششم را سیاست زده می دانند.
مجلس ششم در شرایطی شروع به کار کرد که فضای کشور سیاست زده بود و این ربطی به مجلس ششم ندارد. مجلس ششم نماد مردم بود و در یک فضای سیاست زده شروع به کار کرد بنابراین من کاملا با شما موافق هستم. به عبارت بهتر نوع فعالیت سیاسی مجلس، در چشم بود اما مجلس ششم به هیچ وجه مجلسی نبود که فقط به سیاست بپردازد. اگر شما عملکرد کمیسیون های مختلف اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را مورد بررسی قرار دهید، متوجه می شوید که مجلس ششم چه دستاوردهایی داشته است. حجم فعالیت های مجلس ششم نشان می دهد که بخشی از فعالیت این مجلس، به امور سیاسی اختصاص پیدا می کرد. در حالیکه مجلس تلاش داشت، خواسته های مردم را محقق کند اما نکته مهم این است که جامعه ما بسیار سیاست زده بود. به خاطر دارم که خبرنگاران زیادی با من به عنوان مخبر کمیسیون امنیت ملی بسیار تماس می گرفتند، من به آنها می گفتم که چرا با مخبر سایر کمیسیون ها هم تماس نمی گیرید. علت این رویکرد را باید در شرایط حاکم جستجو کرد زیرا شرایط جامعه و افکار عمومی تمرکز زیادی بر روی مسائل سیاسی داشت. بسیاری از نمایندگان نیز راه حل مشکلات موجود را در حل مسائل سیاسی می دیدند در حالیکه تمام مشکلات کشور در حوزه سیاست خلاصه نمی شود.
 

شما بر این باورید که برخی از نمایندگان مجلس ششم یک نگاه آرمانی و غیر واقع گرایانه به امور کشور داشتند؟
این نکته که شما اشاره کردید فقط به مجلس محدود نمی شد، زیرا در جامعه نیز این نگاه حاکم بوده است. مردم بارها کلمه اصلاحات را تکرار می کردند اما از این نکته غافل بوده اند که اصلاحات یک روند تدریجی است. بنابراین این فرایند یک شبه محقق نمی شود. این فضا به تبعیت از جامعه، در مجلس نیز وجود داشت. برخی این تصور را داشتند که می توان به سرعت شرایط را متحول کرد و یک شبه تغییراتی را ایجاد کرد. در حالیکه این سرعت با ذات تغییرات اجتماعی همخوانی نداشته است. این نکته را مورد توجه قرار دهید که عملکرد کمیسیون امنیت ملی بیشتر در رسانه ها نمود پیدا می کرد اما به کمیسیون های دیگر توجه کافی نمی شد. این ضعف به جامعه برمی گشت که بیشتر عملکرد این کمیسیون را مورد توجه قرار می داد که بنا بر وظایف خود باید به مسائل سیاسی و دیپلماسی پرداخت و از توجه به سایر کمیسیون ها غفلت می کرد و در حالی که تلاش های زیادی در سایر کمیسیون ها برای تحقق اهداف جامعه صورت می گرفت.
 

ما در مجلس ششم شاهد این بودیم که برخی از طرح ها از دستور کار خارج می شد یا اینکه مسکوت گذاشته می شد. فکر می کنید این مشکل به نوع نگاه نمایندگان ربط پیدا می کرد یا اینکه مشکل به ساختار حقوقی کشور ارتباط پیدا می کرد؟
باید ظرفیت های واقعی جامعه با ظرفیت واقعی همه ساختارهای اجتماعی امکان سازگاری پیدا کند. به نکات و طرح هایی اشاره می شود که مدتها در شورای نگهبان ماند و تصویب نشد در حالیکه می توانید به انبوهی از مصوبات، طرح ها و لوایحی اشاره کنید که بسیار هم اثر گذار بود و زمینه را برای تحولات بعدی فراهم کردند. منتها متاسفانه در ارزیابی عملکرد مجلس ششم بیشتر به کارهای انجام نشده اشاره می شود در حالیکه کارهای بزرگی در مجلس ششم صورت گرفت. در حوزه مسائل زنان اقدامات مجلس ششم بسیار درخشان بود، اصلاحات مهمی در حوزه خانواده انجام شد. همچنین اقداماتی در مورد تقویت نهادهای اجتماعی صورت گرفت. فعالیت های که در این دوره انجام شد در کنار فعالیت های نظارتی این مجلس، توانست سهم به سزایی را در بهبود شرایط کشور ایفا کند.
 

شما از اقدامات و دستاوردهای مجلس ششم دفاع می کنید اما منتقدان سخنانی مطرح می کنند که این مجلس دستاوردی برای حل مشکلات مردم نداشته است کما اینکه قانون ساماندهی تشکل ها در مجلس هفتم به سرانجام رسید.
این دستاوردها به دلیل فضای تبلیغاتی، سیاست زدگی، محور قرار گرفتن رقابت های شدید سیاسی دیده نشده است، زیرا بسیاری به جای تامین منافع ملی به منافع شخصی توجه دارند. البته این مجلس نیز همانند تمام نهادهای انسانی مشابه، اشتباهاتی را مرتکب شد، اما در مجموع دستاوردهای بسیار خوبی را بدست آورد. به طور مثال قانون حضانت اطفال در مجلس ششم اصلاح شد که گام بسیار بزرگی محسوب می شود و توانست بسیاری از مصائب خانواده ها، مادران و کودکان را برطرف کند. متاسفانه به این مسائل توجه کافی نمی شود و بیشتر به آنچه که انجام نشده است، پرداخته می شود. به هرحال در تمام شرایط می توان گام هایی را برای حل معضلات برداشت، هرچند با توقعات ما فاصله داشته باشد.
 

شما میزان سیاست زدگی مجلس ششم نسبت به اجتماع را بیشتر می دانید یا کمتر؟
مجلس هم مثل جامعه سیاست زده بود. نمایندگان در حوزه های مختلف فعالیت می کردند اما تنها بخش سیاسی فعالیت نمایندگان بازتاب پیدا می کرد. جامعه ما به مسائل سیاسی بیش از مسائل دیگر توجه نشان می دهد.
 

آقای احمد ناطق نوری در مصاحبه ای اعلام کرد که مجلس ششم موجب شد که مجلس هفتم وهشتم شکل بگیرد.
تحولات رخ داده در جامعه بستر ساز شکل گیری وقایع آینده است. در واقع شدت و حدت حرکت های اجتماعی مقاومت های خاص خود را ایجاد می کند. طبیعی است که در جامعه ای مانند ایران حرکت های رفت و برگشتی از این دست صورت بگیرد. این مساله پدیده جدیدی نیست اما میزان مخالفتی که با مجلس ششم وجود داشت و در نهایت اتفاق های پایانی مجلس ششم را رقم زد و منجر به تحصن و استعفای نمایندگان شد که در ترکیب مجلس هفتم موثر بود. استعفا حتما بر ترکیب مجلس هفتم تاثیر داشته است، تردیدی در این ارزیابی وجود ندارد. سرعت تغییر و تحول منجر به واکنش هایی شد که نمونه آن را در مجلس هفتم می توان مشاهده کرد. مجلس هفتم در اولین اقدام خود تثبیت قیمت ها را در یک حرکت نمایشی به تصویب رساند و روند افزایش تدریجی قیمت ها متوقف شد. در حالیکه در ارزیابی ها مشخص شد که این اقدام صرفا یک حرکت سیاسی بوده است. رقابت سیاسی چنین رفتارهایی را شکل داد، در حالیکه باید رفتارها بر اساس منافع ملی و نه گروهی وشخصی تنظیم شود. اگر مجلس هفتم نسبت به این مصوبه با هدف تامین منافع ملی می نگریست، آیا امکان داشت باز طرح تثبیت قیمت را مصوب کند؟ این واکنش ها به این دلیل انجام شد که صرفا از چارچوب ملاحظات سیاسی مسائل مورد بررسی قرار می گیرد و کمتر به تاثیر این تصمیم گیری ها به منافع مردم توجه می شود. در نهایت بار دیگر باید به این مساله اشاره کرد که برنامه منسجمی هنگام ورود به مجلس وجود نداشت و در عین حال افراط و تفریط هایی هم به وجود آمد.

 
این کنش ها و مخالفت ها به این دلیل نبود که مجلس ششم دقیقا بر نکاتی دست می گذاشت که پاشنه آشیل محسوب می شد؟
مجلس ششم وظیفه ای را برعهده گرفته بود که با وضعیت و ظرفیت پارلمان در ایران تطبیق نداشت. نمایندگان به عنوان بخشی از نهاد قانوگذاری در کنار شورای نگهبان می توانستند قوانین را اصلاح کنند. در واقع شما مجموعه ای از نمایندگان را دارید که می خواهند به سرعت مطالبات مردم را محقق کند. در کنار آن نهادی به نام شورای نگهبان وجود دارد که اندیشه های محافظه کارانه را نمایندگی می کند و در برابر سرعت تحولات مقاومت می کند. این سرعت باید به گونه ای تنظیم می شد که دو طرف به یک تعادل برسند. فشارهای اجتماعی بر نمایندگان بسیار سنگین بود و به همان اندازه هم مقاومت شدید بود. این تعادل در جامعه ما هیچگاه وجود نداشته است. این جدال همواره در جامعه وجود داشته است. جامعه ایرانی همواره با این تناقض بزرگ مواجه بوده است. بسیاری از اقشار جامعه خواستار تحول سریع هستند و زودتر می خواهند مسیر رشد و نوسعه را طی کرده و به سطح جهانی برسند، اما بخش هایی از جامعه به شدت در برابر این تحول خواهی مقاومت می کنند. مجلس ششم عرصه این تقابل بود .
 

در همین مجلس طیف های گوناگونی وجود دارد از امامی نماینده کوهدشت تا فاطمه حقیقت جو وجود دارد.
بله، اینها واقعیت های جامعه ما بود که مجلس تمام طیف ها را در خود جای داده بود. این فقط وظیفه مجلس نیست بلکه همه نهادهایی درون حاکمیت باید تلاش کنند تا تناقض های موجود را حل کنند. جمعیت کشور ما بسیار جوان است که در واقع میراث انقلاب اسلامی محسوب می شود. این جمعیت جوان در حال حاضر وارد بازار کار شدند و مجلس ششم نیز با کورانی از تقاضاهای این جمعیت مواجه شد که به دلیل تن دادن به درخواست تغییرات سریع از سوی جوانان با مخالفت های شدید از درون نهادهای دیگر روبرو شد. مجلس هفتم و هشتم نیز بی تردید نتوانستند این تعادل را ایجاد کنند. نیاز جامعه ما فعالیت مجالس در کنار سایر قوا و نه جداگانه است تا بتوانند تقاضاهای جامعه را پیگیری کنند و بر اساس واقعیات اجتماعی این تغییرات را پیش ببرند. مجلس ششم تلاشی بود برای پیدا کردن راهکار هایی که این مشکلات حل شود .
 

آیا مجلس ششم موفق بود؟
اگر به طور کامل موفق بود،ما شاهد شکل گیری مجالس هفتم و هشتم نبودیم. اما بی تردید تلاش های گسترده آن سبب شد تا در تاریخ پارلمان در ایران جایگاهی برتر پیدا کند. به هر حال ما همواره دچار افراط و تفریط هستیم و به قول آقای خاتمی جو زده می شویم.

آیا امکان داشت که شما جلساتی با فراکسیون اقلیت داشته باشید ؟
خیر! حداقل من به خاطر ندارم. البته در این زمینه تلاش هایی شد که بی نتیجه ماند. مثل دعوت فراکسیون زنان در ماههای پایانی، از زنان نماینده مجلس هفتم، که بی جواب ماند. این عیبی است که ما از آن رنج می بریم. ما همواره عادت داریم که خودمان حرف بزنیم اما عادت به شنیدن نداریم. این مساله فقط اختصاص به نمایندگان اقلیت مجلس ششم نداشت، اصولا ما عادت به شنیدن نداریم و رابطه ما سلسله مراتبی و عمودی می باشد. البته ما تازه داشتیم این روش را یاد می گرفتیم و تمرین می کردیم اما این فرصت گرفته شد.
 

مجلس ششم نتوانست جرم سیاسی با توجه به اینکه نسبت به آن دغدغه خاطر داشت را تعریف کند در این مورد چه ارزیابی دارید .
در این زمینه تلاش زیادی شد تا جرم سیاسی تعریف شود. اما واقعیت این است که تعریف جرم سیاسی به مناسبات قدرت برمی گردد. اینگونه نیست که با تعریف جرم سیاسی، مجرمان سیاسی از مجازات مناسب برخوردار شوند. این تقلیل دادن قانون به عاملی است که نمی تواند جامعه را در عالم واقع دگرگون کند. قانون از چنین توانی برخوردار نیست. می توان قانون حمایت از مجرمان سیاسی را داشت اما در جامعه ای زندگی کرد که مجرمان سیاسی به شدت تحت فشار قرار بگیرند. به صراحت می توان گفت که مشکل ما تعریف جرم سیاسی نیست. ما به کنوانسیون جهانی حمایت از حقوق کودک پیوسته ایم، اما در همین جامعه کودکان به شدت مورد کودک آزاری قرار می گیرند. تصوری که ما در مورد قوانین داریم با واقعیت موجود همخوانی ندارد. مجلس ششم برای تصویب جرم سیاسی تلاش بسیاری کرد اما این تصور که در صورت تصویب جرم سیاسی، مجرمان سیاسی از حمایت لازم برخوردار می شوند، درست نیست.  مشکل ما قانون نیست مشکل، اراده ای است که حاکم است. همچنانکه بسته شدن مطبوعات در بهار 1379 به استناد قانون مطبوعات نبود، بلکه با استناد قانون برخورد با اشرار مصوب سال 1339 صورت گرفت. مشکل ما فقط قانون نیست، بلکه مشکل مجری قانون است که روح حاکم بر قانون را باور ندارد. در برخی از موارد قانون به چماقی تبدیل می شود که علیه مردم به کار گرفته می شود. به نظر من مسائل بسیار ساده می شود و تصور می کنیم که مشکل ما نداشتن قانون است در حالیکه بسترهای اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی مناسب اگر وجود نداشته باشد آن قانون امکان اجرا پیدا نمی کند. قانون اساسی مشروطه هم نتوانست اجرا شود، در حالیکه قانون اساسی مشروطه، ظرفیت های خوبی به نفع مردم داشت یا اینکه بسیاری از مواد قانون اساسی جمهوری اسلامی، با توجه به پتانسیل های خوب محقق نشده است. باید تلاش کنیم که این آرمان ها را محقق کنیم. البته قانون بسیار مهم است ولی نباید از نقش عوامل دیگر غفلت شود.
 

تحصن نمایندگان مجلس ششم در بهمن سال 82 صورت گرفت آیا این امکان وجود نداشت که از طریق دیگری رایزنی صورت می گرفت؟
تلاش هایی شد، ولی نتیجه بخش نبود. ما در اصل توان و مهارت لازم برای گفت و گو و چانه زنی را نداریم و بیشتر سیاه و سفید به مسایل نگاه می کنیم. البته این ها ویژگی هایی است که عوامل پایدار تاریخی به آن شکل و تداوم داده است.

در مجلس ششم مدیریت آقای کروبی را چگونه ارزیابی می کردید کما اینکه ایشان همواره به تندروی برخی از دوستان اصلاح طلب انتقاد داشتند؟
ایشان در تعادل بخشیدن به مجلس بسیار کوشیدند، ولی در مجموع شرایط اجتماعی ایشان را یاری نکرد.

/27214