استراتژی تهران در برابر روسها چه خواهد بود؟

اندکی دیر اما نهایتا ایالات متحده و بریتانیا متوجه شدند با اسناد وارونه فعلی نمیتوانند افکار عمومی جهانی را قانع به آغاز جنگی علیه سوریه کنند که هیچ منطقی بر آن حاکم نیست.جنگ میان بشار اسد و مخالفانش اگر چه بسیار خونین و ویرانگر شده اما هیچ دلیلی وجود ندارد ثابت کند اسد علیه مخالفانش آنهم در حومه دمشق سلاح شیمیایی به کار برده است.نه منطق سیاسی و نه منطق نظامی هیچکدام اتهام و انگیزه ای را دستکم در این خصوص متوجه حکومت سوریه نمیکند.شاید به همین دلایل بود دو  روز پیش  مجلس عوام انگلستان با اکثریت آرا طرح دولت آقای کامرون برای مداخله نظامی در سوریه را رد کرد. لندن که درایجاد شرایط کنونی و هدایت افکار عمومی برای جنگ و وادار کردن اوباما به تصمیم برای مداخله در سوریه نقش محوری داشت اینک به بهانه مخالفت مجلس او را تنها وسط میدان نبرد رها کرده است. کاخ سفید در این شرایط چاره ای جز ادامه راه به تنهایی ندارد.آیا واشنگتن یکبار دیگر رودست خورده است؟ 

الان هم نمیخواهم چندان در باره جنگ و پیامدهای عمومی آن سخنی بگویم.ممکن است جنگ آنگونه که گفته شده به صورت محدود و ضربه ای شروع و خاتمه یابد، یا بر عکس دامنه دار و خارج از کنترل شود که البته احتمال آن بسیار ضعیف است وهیچکس خواهان آن نیست حتی دولت سوریه که تهدید به مقابله به مثل کرده است. تبعات آتی و پایدار تحولات کنونی که سرو صدای آن بیش ازخود موضوع جنگ مورد توجه قرار گرفته از ابعاد گوناگون قابل تامل و بررسی است .
اما آنچه در باره بحران سوریه و رخدادهای اخیر از زاویه ای کاملا متفاوت و تامل گونه ذهنم را به خود مشغول کرده ، آینده دیپلماسی و امنیت فلات قاره ای ایران در پس تحولات فعلی و رسیدن آینده ای نه چندان دور است که همه طرفها انتظار آنرا میکشند. موضوع به روابط ایران با روسیه و کشور های منطقه به ویژه ترکیه مربوط میشود .در حالی که ایران در میان دو سیاست کششی منفی میان روسیه با ترکیه و کشورهای عربی منطقه برسر سوریه قرار گرفته ، به درستی نمیتوان به ارزیابی دقیق و روشنی از استراتژی تهران درقبال هر گونه تغییر و تحول احتمالی در سیاست های این دو محور نسبت به سوریه دست یافت . صرف نظر از پاره ای دولت های عربی ،تا آنجا که به ترکیه مربوط میشود نقطه تاریکی میان تهران و آنکارا در خصوص سوریه وجود ندارد. اختلاف دو پایتخت آشکارتر از آنست که طرفین بتوانند انکارش کنند.اما سوال اینست در صورت تداوم نقش ترکیه در تحولات سوریه و همراهی آشکاربا ائتلاف نظامی علیه دمشق که هم اکنون آنرا رسما اعلام کرده است، سیاست ایران در قبال ترکیه معطوف به کدام گزینه راهبردی خواهد شد؟تیرگی روابط تا مرز رویارویی یا تداوم صلح و حسن دوستی و همجواری؟
دیپلماسی منطقه ای ایران و ترکیه همواره در چارچوبی قابل درک برای طرفین مطرح بوده اما در بدترین وضعیت بر سر موضوعی که مربوط به مناسبات همسایگی دو طرف نیست این دیپلماسی در معرض آزمونی بسیار سخت و خطر ناک قرار گرفته است.بدیهی ست مقامات طرفین چنانچه نتوانند از لبه تیز و پرتگاهی بحران به سلامت عبور کنند مناسبات دو کشور دچارضربه سنگین و جبران ناپذیری خواهد شد.
اهمیت حضور دیپلماسی کارآمد و نقش دیپلمات های برجسته و استراتژیست در همین تنگنا هاست که لازم است هم اکنون خود را نشان دهند .نمیدانم شاید رسانه ها بی اطلاع هستند اما طی این چند روزه شنیده نشده تیم های ارشد دیپلماتیک ایران به پایتخت های در گیر با بحران و در این مورد آنکارا اعزام شده باشند. انجام این سفرها در شرایط کنونی و ملاقاتهای سیاسی باطرفهای ذینفع تا حدودزیادی میتواند در کنترل بحران و یا ایجاد آرامش در صورت آغاز جنگ موثر باشند. در این شرایط بسیار خطرناک و سرنوشت ساز ، نه مقامات دستگاه دیپلماسی بلکه عده ای افراد دارای مسئولیت که البته مسئولیتی در دستگاه و دهلیز های بسیار پیچیده سیاست خارجی ندارند(پاره ای رسانه های شناخته شده را نمیگویم که حدیث مکرر است) طی مدت اخیر با به کار گیری الفاظی ناپسند ،بحران آفرین،غیر مسئولانه،مداخله جویانه ومخرب به اظهار نظر در باره وضعیت کنونی پرداخته و متعاقبا مقامات کشورهای منطقه را مورد هتاکی قرار میدهند. این وضع کی میخواهد خاتمه یابد در حالی که الان زمان ایجاد آرامش برای کارآمد کردن دیپلماسی وکنترل اعصاب است نه بر نائره دمیدن.این یک طرف موضوع.
اما طرف دیگر به روسیه مربوط میشودو فکر میکنم با اهمیت تر از ترکیه است. با توجه به شناختی که بسیاری از آگاهان سیاسی نسبت دیپلماسی روسیه ونوع نگاه این کشور در قبال تحولات جهانی دارند،این کارشناسان نمیتوانند در هندسه ترسیمی خود از معادلات، شکلی منطقی ازسیاست کرملین رسم وارائه و در نهایت مشخص نمایند کرملین در انتهای خط چه چیزی راانجام خواهند کرد. چنین ابهامی برای تهران علی القاعده باید مهم باشد.این درست که مواضع تهران با مسکو در قبال تحولات سوریه دارای فصل مشترک است اما تجربه دیپلماسی روسی هم همواره با آمیزه ای از نااطمینانی ها مترادف بوده است.در تحولات جهانی روسها یا ناشی از ضعف یا فقدان نفوذ در عوامل بازی یا در پی توافقات پشت پرده یا اساسا تعریفی که در پدیده دفاع از منافع ملی خود دارند یا ضعف ارزیابی شرایط ، تصمیماتی میگیرند که طرف های مقابل را با حیرت روبرو میکنند.از تجربه دوران شوروی در خالی کردن پشت سادات در جنگ 73 گرفته تا انفعال یا هرچه که مایلید آنرا بنامید در از دست دادن متحدانش در اروپا واسیاو آفریقا تا جنگ های یوگسلاوی ، بوسنی،کوزوو. از مسایل مربوط به جنگ عراق و رویارویی صدام با ائتلاف دشمنانش گرفته تا قطع حمایت از متحددیرین خود در یمن شمالی آنزمان تا رها کردن دیکتاتور لیبی به حال خود. قذافی را میگویم. ودهها مورد دیگر.(موضوع ندادن موشک های ضد هوایی ایران را نمیخواهم باز کنم). البته آنان دلایل خود را دارند.کما اینکه و به احتمال زیاد در آینده دلایل مشابهی را در قبال رژیم اسد ارائه خواهند داد . به هر حال این وضعیت تا ابد که نمیتواند ادامه پیدا کند.به نظرم حملات شیمیایی زنگ خطر اصلی را برای همه طرف های درگیر به صدا در آورده است .شاید موج سنگین حملات سیاسی غرب بیشتر کرملین را هدف گرفته باشد تااو به مصالحه یا توافقی وادار کند و به آن تن دهدو از دید ائتلاف کنونی مسکو باید ببیند در صورت عدم همکاری و توافق در مسایل بین المللی تا به کجا باید هزینه پرداخت کند. موضوع حمایت از اسد و حملات شیمیایی (حال هرکسی مقصر است) یکی از آنهاست اگر قرار باشد چاقو در پنیر فرو رود میتون آنرا تا انتها فرو برد .آنچه را که غرب تنبیه اسد خوانده به اعتقاد من بیشتر معطوف به کرملین است. به همین دلیل در طی روز های آینده شاهد نبردی کوتاه و با اهدافی معین با ابزار شورای امنیت و قطعنامه ای دو پهلو خواهیم اما موج آن خواهد خوابید. این میتواندآغاز فازی جدید در سیاست بین المللی روسها باشد آنهم با ابزار شورای امنیت.روسها بی شک برد  مسافت پرواز را طولانی نخواهند گرفت و سقف آنرا پایین میاورند. مهم این است در طول پرواز چه چیزی را به دست خواهند آورد . تهران برای آنزمان باید فکری اساسی کرده و مشخص کند در صورت تغییر معادلات چه خواهد کرد؟.

(این مطلب در روزنامه بهار یکشنبه 10-6-92با عنوان تاملی جدی در جنگ سوریه چاپ شده است)