سومین دوره جشنواره فیلم فجر (1363)
و سرانجام؛ انتخاب بهترین فیلم!
● سومین جشنواره فیلم فجر در سه بخش «مسابقه»، «سینمای ایران و جشنواره‌های جهانی» و «نخستین آثار فیلم‌سازان» در سه سینمای صحرا، مرکزی و پیوند برگزار شد.
● در این دوره اکثر فیلم‌سازان پس از انقلاب اسلامی با آثارشان حضور داشتند؛ با این همه به دلیل تعداد کم فیلم‌ها (حدود 20 فیلم بلند و 19 فیلم کوتاه)، امکانی برای انتخاب بهترین‌ها برای شرکت در بخش مسابقه وجود نداشت و در نتیجه تقریباً همه فیلم‌های موجود و آماده نمایش برای حضور در این بخش انتخاب شدند. اما کیفیت پایین اکثر این فیلم‌ها باعث شد سینماهای منتخب جشنواره در اکثر اوقات سوت و کور و خلوت باشند. در این شرایط، کمال‌الملک (علی حاتمی) به محبوب‌ترین فیلم جشنواره سوم تبدیل شد. در حالی که بازار دیگر فیلم‌ها راکد بود، این فیلم با چنان استقبالی روبه‌رو شد که پلیس مجبور به مداخله شد.
● از میان فیلم‌سازانی که در این دوره در بخش «مسابقه» شرکت داشتند می‌توان به حسن محمدزاده، کیومرث پوراحمد، فتحعلی اویسی، مهدی صباغ‌زاده، امیر قویدل، ابوالفضل جلیلی، ضیاءالدین دری، رسول صدرعاملی، علی حاتمی، سیروس الوند، شهریار بحرانی و یدالله صمدی اشاره کرد. در بخش «فیلم کوتاه» هم به کارگردانانی نظیر ابراهیم حاتمی‌کیا (با دو فیلم)، ابراهیم فروزش، نادر طالب‌زاده، عباس کیارستمی، مسعود جعفری جوزانی و ایرج کریمی برمی‌خوریم.
● یکی از ویژگی‌های جشنواره سوم، به وجود آمدن تنوع در مضامین فیلم‌ها و اهمیت دادن به پسند مخاطب بود. در این سال، ملودرام گل‌های داوودی (صدرعاملی)، فیلم حادثه‌ای سناتور (صباغ‌زاده) و کمدی مردی که زیاد می‌دانست (صمدی) ساخته شد که با توجه به اوضاع آن زمان فیلم‌های سینمای ایران، ساخت چنین آثاری اتفاق ویژه‌ای محسوب می‌شد.
● حجت‌الاسلام سید محمد خاتمی (وزیر ارشاد وقت) در سخنرانی اختتامیه گفت: «امروز جایگاه واقعی هالیوود در کنار پنتاگون است و هر دو وسیله مسخ انسان‌ها هستند... تکنیک وسیله بیان هنر است... به اعتقاد من، اگر پیام و محتوا نود امتیاز داشته باشند، تکنیک فقط ده امتیاز می‌گیرد.»
● در جشنواره سوم برای اولین مرتبه هیئت داوران بهترین فیلم و بهترین بازیگر زن را انتخاب کرد. لوح زرین بهترین فیلم به حسن محمدزاده برای فیلم «مترسک» و بهترین کارگردانی به یدالله صمدی داده شد، و لوح زرین بهترین بازیگر زن نقش اول هم به پروانه معصومی برای بازی در فیلم «گل‌های داوودی» اهدا شد. در میان فیلم‌های کوتاه هم فیلم‌های صراط (حاتمی‌کیا) و با من حرف بزن (جعفری‌جوزانی) دیپلم افتخار دریافت کردند. در این دوره هم مانند جشنواره دوم، اسامی برندگان پیش از مراسم اختتامیه فاش شده بود.
● هیئت داوران از فیلم‌نامه فیلم‌های «کمال الملک» به خاطر دیالوگ، «مترسک» به خاطر پرداخت عاطفی، و «مردی که زیاد می‌دانست» به خاطر ایده تقدیر کرد!
● در جشنواره سوم برای اولین مرتبه برای فیلم‌سازان جوانی که اولین اثر خود را کارگردانی کرده بودند، بخشی مجزا در نظر گرفته شد؛ اگرچه از کسانی که در آن دوره از این بخش جایزه دریافت کردند امروز هیچ اثری باقی نمانده است.
● در جشنواره سوم از بولتن یا نشریه خبری نبود، اما تلویزیون با روزی یک ساعت برنامه «جنگ هنر» این خلأ را پر کرد. «جنگ هنر» شامل گفت‌گو با مردم، سازندگان فیلم‌ها و اعلام برنامه‌های جشنواره بود.
● در این دوره، نمایش فیلم‌های آماتور (که برگزارکنندگان نام آن را به «سینمای تجربی» تغییر دادند) به شهر شیراز منتقل شد تا در سایه بخش حرفه‌ای جشنواره قرار نگیرد. و در حالی که در تهران و بخش حرفه‌ای جشنواره هیچ نشریه‌ای منتشر نشد، در شیراز پنج نشریه و یک بولتن 90 صفحه‌ای منتشر شد.
چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر (1364)
یک بار دیگر: حذف جایزه بهترین فیلم!
● چهارمین جشنواره فیلم فجر در شش بخش «مسابقه سینمای ایران»، «مرور یک سال سینمای ایران»، «سینمای ایران و جشنواره‌های حرفه‌ای بعد از انقلاب اسلامی»، «سینمای کودک و نوجوان»، «چشم‌انداز سینما در آسیا» و «نمایش‌های ویژه» برگزار شد.
● تعداد زیادی از فیلم‌های ایرانی که در این دوره به نمایش درآمد، نخستین اثر سازندگان‌شان بود و بهترین‌های جشنواره هم از میان همین آثار سربرآورد. کیانوش عیاری (تنوره دیو)، علی ژکان (مادیان)، مسعود جعفری جوزانی (جاده‌های سرد)، سیف‌الله داد (زیر باران)، رسول ملاقلی‌پور (بلمی به سوی ساحل)، محمدعلی طالبی (خط پایان)، سعید حاجی‌میری (توهم)، و مجید قاری‌زاده (پدربزرگ) اولین فیلم‌هایشان را در جشنواره چهارم به نمایش گذاشتند.
● در کنار فیلم‌سازانی که نامشان پیش از این ذکر شد، باید به حضور فیلم‌هایی از عباس کیارستمی، محسن مخملباف، یدالله صمدی، ایرج قادری، سیروس الوند، مهدی فخیم‌زاده، امیر نادری، محمدرضا هنرمند، جهانگیر جهانگیری، ساموئل خاچیکیان، مهدی صباغ‌زاده و ابوالفضل جلیلی هم در جشنواره چهارم اشاره کرد. در پی موفقیت ملودرام‌های سال گذشته، تعداد قابل توجهی از فیلم‌های جشنواره چهارم ملودرام خانوادگی بودند. فیلم‌های بد و مبتذل هم به کمترین حد خود در سال‌های پس از انقلاب رسید.
● یکی از اتفاقات ویژه جشنواره چهارم پذیرفته نشدن فیلم دونده در بخش «مسابقه سینمای ایران» بود؛ فیلمی که چندی بعد به جشنواره‌های جهانی راه یافت و جوایز فراوانی به دست آورد.
● در میان فیلم‌های بخش «مسابقه»، فیلم آن سوی مه هم حضور داشت که فیلم‌نامه آن را سید محمد بهشتی (مدیر وقت فارابی) نوشته بود و علیرضا شجاع‌نوری و عبدالله اسفندیاری در آن بازی می‌کردند. آن سوی مه ماکت دقیق سینمایی بود که مدیران سینمایی وقت خواهان آن بودند.
● بیشتر فیلم‌های کوتاه بخش «مسابقه» را فیلم‌ها یا برنامه‌های تلویزیونی و حتی قسمت‌هایی از مجموعه‌های تلویزیونی تشکیل می‌داد. پوراحمد پس از تجربه نه چندان موفق خود در ساخت فیلم بلند، در این دوره با دو فیلم کوتاه پلکان و تار و پود در جشنواره حضور پیدا کرد، و لوح زرین بهترین فیلم کوتاه را هم برای تار و پود گرفت.
● بخش «سینمای کودک و نوجوان» با 52 فیلم پربارترین بخش جشنواره چهارم بود. البته اکثر آثار به نمایش درآمده در این بخش، فیلم‌های خارجی بودند.
● پس از دو سال وقفه در نمایش فیلم‌های خارجی به منظور حمایت از تولیدات داخلی، بالاخره در جشنواره چهارم فیلم خارجی هم نمایش داده شد؛ البته نه در بخش «مسابقه»، بلکه در بخش جنبی. در بخش «نمایش‌های ویژه»، 11 فیلم بلند خارجی پخش شد که سه تای آن‌ها دوبله شده بود، و بقیه به زبان اصلی و بدون زیرنویس نمایش داده شد. در بین این 11 فیلم، تنها یکی آمریکایی بود و باقی همه از میان آثار اروپایی انتخاب شده بودند. برخی اوقات در خلاصه داستان‌هایی که پیش از شروع فیلم در سالن بین تماشاگران پخش می‌شد، خلاصه داستان برخی فیلم‌ها تغییر کرده بود!
● انتخاب سینما کریستال به عنوان یکی از سینماهای نمایش‌دهنده آثار جشنواره حاشیه‌هایی به همراه داشت. در این سینما فیلم‌های «بخش ویژه» و «مرور یک سال سینمای ایران» نمایش داده می‌شد. از آن‌جا که برخی تماشاگران معمولی از مشتریان دایمی سینما کریستال بودند، حضور آن‌ها در سالن، بدون اطلاع از برنامه جشنواره و همزمان با پخش فیلم‌های بخش ویژه با زبان اصلی و بدون زیرنویس، اعتراض مکرر تماشاگران را در پی داشت. از طرف دیگر، در بخش «مرور یک سال سینمای ایران» که فیلم‌های قبلاً اکران‌شده را دوباره نمایش می‌دادند، گاهی تماشاگران دست به اعتراض می‌زدند و پول بلیت خود را طلب می‌کردند! و مدیر سینما کریستال هم برای پرهیز از جنجال، اجازه می‌داد با احترام پول آن‌ها پس داده شود!
● در مراسم اختتامیه جزوه کوچکی منتشر شد که حاوی متن سخنرانی فخرالدین انوار (معاون وقت امور سینمایی وزارت ارشاد) در این مراسم بود.
● یکی از اعضای هیئت داوران این دوره، محمد خزاعی، مخبر کمیسیون اقتصاد و دارایی مجلس شورای اسلامی بود. هیئت داوران جشنواره چهارم با پیروی از روش دو جشنواره اول، هیچ فیلمی را شایسته عنوان بهترین فیلم به مفهوم مطلق ندانست، و چهار فیلم را از جهات مختلف، به عنوان بهترین فیلم معرفی کرد.
● در این جشنواره همچنین بهترین بازیگر زن نقش اول هم انتخاب نشد. در بیانیه هیئت داوران این توضیح ارائه شد: «با توجه به نقش تعیین‌کننده و حضور همه‌جانبه و چشمگیر زن در جامعه اسلامی، ما هیئت داوران ضمن تقدیر از فیلم‌سازان در مورد پرهیز از طرح غیراصولی زن در فیلم‌ها، به گونه‌ای که در عمده آثار سینمایی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد آن بودیم، هیئت داوران تأسف خود را نسبت به عدم توجه و پرداخت به شخصیت زن و وجوه والای انسانی آن ابراز می‌دارد.» این اتفاق در شرایطی رخ داد که سوسن تسلیمی در فیلم «مادیان» خوش درخشیده بود.
نظر شما