فهیمه حسن‌میری
در روزهایی که انتخابات و حواشی پیرامون آن بحث روز هر محفلی بود، مسئولان وزارت راه فرصت را غنیمت شمرده و عملیات کنارگذر انزلی را از سر گرفتند به تصور اینکه این گونه مواقع فرصت خوبی هستند برای انجام دادن کارهایی که قرار است انجام نشوند چراکه ذهن آحاد مردم جامعه درگیر مسئله مهم دیگری است و قانون‌گریزی آنها دیده نمی‌شود اما این بار این تصور تحقق نیافت و فعالیت‌های خلاف قانون وزارت راه به چشم آمد به طوری که یک کارشناس مسئول تالاب‌ها از آغاز به کار عملیات راهسازی کنارگذر انزلی - یا به تعبیری میان‌گذر - بدون رعایت توافقات صورت گرفته میان وزارت راه و سازمان محیط‌زیست خبر داد.
مسعود باقرزاده کریمی در گفت‌وگو با مهر از این خبر داده که احداث جاده کنارگذر انزلی بدون رعایت آخرین توافقات صورت گرفته میان وزارت راه و سازمان محیط‌زیست و علی‌رغم حکمیت صورت گرفته توسط معاون فناوری ریاست‌جمهوری و نشستی که با دیوان محاسبات برگزار شده از سوی وزارت راه و ترابری آغاز شده است.
این کارشناس مسئول تالاب‌ها ضمن انتقاد از غیر قانونی بودن راهسازی در حریم این تالاب، آن هم بدون در نظر گرفتن ارزیابی‌های زیستمحیطی و اعمال تغییرات توافق شده، گفته گشاد کردن دهانه پل‌ها، برداشت خاکریزها و باز کردن مسیر چشمه‌ها که در مسیر تالاب به وسیله بتون مسدود شده بودند از مهم‌ترین تغییرات مورد نظر است که از سوی اداره راهسازی مورد توجه قرار نگرفته است.
این متخصص محیط‌زیست با اعلام اینکه در تاریخ 20 اردیبهشت نمایندگان سازمان محیط‌زیست در دیوان محاسبات کشور برای تکمیل راه حل‌ها و مسائل موردنظر با وزارت راه، تشکیل جلسه دادند و موارد مورد توافق ابلاغ شده، تأکید کرد: بعد از گذشت بیش از 40 روز هنوز هیچ برنامه جدی مبنی بر اعمال این تغییرات و جدی گرفتن آن از سوی وزارت‌راه اعلام نشده و اتفاقاً وزارت راه فعالیت راهسازی را بدون مجوز قانونی آغاز کرده است.
باقرزاده کریمی همچنین با اعلام اینکه اداره کل محیط‌زیست استان گیلان با ارسال نامه‌ای به معاون فنی و عمرانی استانداری استان خواهان توقف فعالیت غیر قانونی اداره راه شده است، افزود: تلاش‌هایی در دست انجام است تا از تخریب بیش از پیش تالاب انزلی و میزان خسارات وارده کاسته شود ولی وزارت راه و ترابری با عمل خلاف قانون هم‌اکنون در حال انجام فعالیت است.
اختلاف سازمان محیط‌زیست و وزارت راه
تالاب بین‌المللی انزلی که یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد ایران به شمار می‌رود، جزو تالاب‌هایی است که در فهرست مونترو (تالاب‌هایی که در معرض نابودی هستند) قرار گرفته و سال‌هاست موردتهدید خطر نابودی است و به اعتقاد کارشناسان، احتمال بروز یک فاجعه زیست محیطی در این تالاب وجود دارد؛ اما متأسفانه طی این همه سال نه تنها اقدامی در جهت بهبود وضعیت این تالاب صورت نگرفته بلکه اقدامات کارشناسی نشده و منفعت‌طلبانه اوضاع آن را بدتر هم کرده است.
طرح جامع کنارگذر انزلی بخشی از مسیر بزرگراه کناره شمال (آستارا - گرگان) است که در سال‌های 58- 52 به تصویب رسید. طرح نهایی این کنارگذر در سال 67 مصوب و ساخت این جاده در سال 77 آغاز شد؛ اما دو سال بعد و در پی اختلاف سازمان محیط‌زیست و وزارت راه و ترابری بر سر عدم ارزیابی زیستمحیطی در سه کیلومتر از 16 کیلومتر- کیلومترهای 8 تا 11- از ادامه کار جلوگیری به عمل آمد. تا اینکه در سال 83 طرفین توافق کردند کیلومتر صفر تا هشت و 11 تا 16 بر اساس طرح اولیه پروژه اجرا شود و سه کیلومتری که مورد اختلاف واقع شده بود، از داخل محدوده شهری عبور کند اما این اتفاق نیفتاد و وزارت راه و ترابری بر اساس یک مصوبه استانی پس از آن توافق، اقدام به احداث جاده کرد، سازمان محیط‌زیست هم کوتاه نیامد و مجدداً در سال 86 پروژه متوقف شد. در نهایت کمیسیون زیربنایی دولت با احداث کنارگذر انزلی در مسیر پیشنهادی وزارت راه موافقت کرد؛ البته با شرط رعایت الزامات زیستمحیطی. کمیسیون زیربنایی دولت در حالی با مسیر پیشنهادی وزارت راه موافقت کرد که مخالف نظر سازمان بازرسی کل کشور است که در گزارشی آورده بود: «نتایج مطالعات و تحقیقات انجام گرفته درخصوص تالاب انزلی توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست و واحدهای تابعه، راهکارهای مناسبی برای طرح‌های توسعه ارائه و روش‌های تعدیل اثرات سوء یا مخرب این گونه طرح‌ها را مشخص نکرده است و اصولاً فاقد راهکارهای اجرایی مشخص است. به همین دلیل و با عنایت به نبود مطالعات فنی و زیست محیطی جامع درخصوص تالاب انزلی و همچنین اشکالات و ایردات وارده، نمی‌توان با اطمینان کامل هیچ‌یک از گزینه‌های موجود اعم از پیشنهاد وزارت راه و سازمان حفاظت محیط‌زیست را تأیید کرد.»
چرا کارشناسان نگرانند؟
به اعتقاد کارشناسان، با اجرای مسیر موردنظر وزارت راه و ترابری، حدود 300 هکتار از این تالاب جدا و دچار نابودی می‌شود که با توجه به ارزش 8 تا 22 هزار دلاری هر هکتار تالاب براساس نرخ‌های بین‌المللی، خسارتی معادل 470 میلیارد ریال به تالاب وارد می‌شود.
تالاب انزلی علاوه بر کارکردهای اکولوژیکی که دارد، سبب می‌شود از جاری شدن سیلاب و آب‌گرفتگی در انزلی جلوگیری شود اما با تأسیس این کنارگذر، تالاب به دو قسمت تقسیم شده و کارکردهای خود را از دست می‌دهد. همچنین درکنار آلودگی صوتی و آلودگی هوا که با احداث این کنارگذر به وجود می‌آید، طبیعتاً تأسیس این جاده، آغاز به کار پمپ بنزین و مکانیکی و اینگونه مشاغل را هم در پی خواهد داشت که برای تالاب بسیار مضر خواهد بود.
این تالاب محل زمستان‌گذرانی پرنده‌های مهاجر نیز است و در این فصل، هزاران پرنده در این زیستگاه قابل رویت هستند اما با تخریب آن، پرندگان یکی از مکان‌های زمستان‌گذرانی خود را از دست خواهند داد.
علاوه بر تمام اینها، تالاب انزلی با فشارهای زیاد دیگری نیز روبه‌روست به عنوان مثال تخلیه سالانه 30 میلیون تن فاضلاب شهری، 15 هزار تن کود شیمیایی، 4 هزار لیتر سموم کشاورزی، فاضلاب حدود 50 کارخانه، ورود گونه غیربومی آزولا و... اما موارد دیگری نیز هست که حامیان محیط‌زیست را نگران می‌کند مثلاً ساخت استادیوم 30 هزار نفره. در حالی خبرها از تصمیم برای احداث یک استادیوم در جزیره «چراغ پشتان» در داخل تالاب بین‌المللی انزلی حکایت می‌کنند که به گفته رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان انزلی زمین آن در محدوده حفاظتی قرار دارد و از لحاظ کارشناسی، می‌تواند به مشکلات کنونی تالاب بیفزاید.
آنچه در مورد کنارگذر انزلی به وقوع پیوست و اکنون شروع به فعالیت وزارت راه بر خلاف توافقات صورت گرفته، احداث ورزشگاه در حاشیه تالاب انزلی و اقداماتی از این دست، بیش از هر نهادی، سازمان محیط‌زیست و کارکردهای ضعیف و منفعلانه‌اش را زیرسؤال می‌برد. سازمانی که ظاهراً قرار است وظیفه حفاظت از محیط‌زیست را به عهده داشته باشد اما در مواردی که تاکنون پیش آمده، تابع خواسته‌های مقامات بالاتر شده و در مقابل هجمه‌های وارده، فعلاً کاری ندارد جز سکوت. به نظر می‌رسد این سکوت تا مادامی که سازمان محیط‌زیست بخشی از دولت بوده و فاقد قدرت است ادامه خواهد داشت و می‌توان منتظر اتفاقات و تصمیم‌های نادرست دیگری نیز بود.