مهدی درستی: سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی به کار خود پایان داد که توانست رکورد فروش ۹۹میلیارد تومانی کتاب را ثبت کند که نسبت به سال گذشته که حدود ۱۳۰میلیارد تومان بود، افت نسبی داشته است.
استقبال مخاطبان و دوست‌داران کتاب از ویژگی‌های بارز نمایشگاه امسال بود، مسئله‌ای که مورد توجه و تمجید ناشران هم قرار گرفته بود.
با این حال، بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور با تمام نقاط مثبت و منفی که داشت به پایان رسید و همچنان چند سوال بی‌پاسخ در ذهن فعالان حوزه کتاب باقی مانده است. اینکه مسئله نظارت از چه زمانی با شیوه‌ای جامع‌تر صورت می‌گیرد تا حقوق برخی از ناشران ضایع نشود، در این رویداد فرهنگی که عنوان نمایشگاه را به دوش می‌کشد وجه نمایشگاهی چه زمانی بر فروش غلبه پیدا می‌کند و در پایان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران صاحب خانه‌ای ثابت خواهد شد یا همچنان مهمان یکی دو روز مصلی است.
پایان سی‌ودومین نمایشگاه کتاب، بهترین فرصت برای بررسی و ارزیابی این رویداد است و چه کسانی بهتر از فعالان حوزه نشر که خود از نزدیک با تمام مسائل و مشکلات دست و پنجه نرم کرده‌اند، به همین منظور در گفت و گو با جواد رحیمی مدیر کتابفروشی ثالث، مهدی حسین‌زادگان مدیر غرفه و مدیر روابط عمومی نشر ققنوس و شهرام جهانگیری مدیر انتشارات چترنگ به بررسی وجوه مختلف نمایشگاه امسال پرداخته‌ایم.
تاثیر محدودیت‌های مکانی بر برنامه‌های ناشران
ناشران همواره در نمایشگاه کتاب ویژه برنامه‌هایی را برای مخاطبان و بازدیدکنندگان در نظر می‌گیرند که ممکن است پس از تمام برنامه‌ریزی‌ها و نهایی کردن برنامه‌ها با مخالفت مسئولان همراه شوند. اینکه در نمایشگاه امسال هم این چنین بوده است یا نه سوالی است که باید از ناشران پرسید.
شهرام جهانگیری مدیر انتشارات چترنگ در این‌باره گفت: «از اختصاص فضا ناراضی بودیم و چندین مرتبه هم اعتراض کردیم، این مسئله باعث شد تا برنامه‌های ما به‌هم بریزد و نتوانیم میزبان چهره‌های ادبی که برنامه ریزی کرده بودیم، باشیم. این مشکل را سایر ناشران هم داشتند.»
مهدی حسینی‌زادگان مسئول غرفه انتشارات ققنوس هم در این‌باره بیان کرد: «محدودیت‌ها همیشه بوده است، اما در مصلی با توجه به کاهش مساحت فضا با کاهش بسیار زیاد فضای غرفه مواجه بودیم و این مسئله مهم‌ترین معضل ما بود.»
نشر ققنوس سال گذشته با ممنوعیت حضور مهمان خارجی‌اش در نمایشگاه رو به رو شده بود و حسینی زادگان با اشاره به این مطلب بیان کرد: «اتفاقاتی سال گذشته رخ داد از جمله لغو حضور مهمان خارجی و ... باعث شد تا ما هم برنامه ویژه‌ای را ترتیب ندهیم و به اجبار بیشتر به سمت جنبه فروشگاهی برویم تا نمایشگاهی که بهره‌وری خوبی داشت.»
جواد رحیمی مدیر کتاب فروشی نشر ثالث هم در این‌باره گفت: «دو اتفاق خوب در نمایشگاه امسال نسبت به سال گذشته افتاد، افزایش تعداد عناوین کتاب‌های چاپی بود که دست مریزاد دارد و همچنین برخورد عوامل نسبت به سال گذشته بهتر شده و سخت‌گیری‌ها برای مردم کمتر بود. محدودیتی هم وجود نداشت و تنها برای توزیع چند کتاب سخت‌گیری شد اما در کل خوب بود.»
مردم بار دیگر ناشران را غافلگیر کردند
با وجود آنکه همچنان رسیدن به وجه نمایشگاهی نمایشگاه کتاب در هاله‌ای از ابهام قرار داد ولی ناشران بخش قابل توجهی از درآمد خود را در این رویداد کسب می‌کنند و کسب سود نسبت به هزینه‌ای که برای خدمت‌رسانی بهتر به مخاطبانشان انجام می‌دهند نکته مهمی است و این مسئله با استقبال مخاطبان تحقق پیدا می‌کند.
جهانگیری درباره استقبال علاقه‌مندان در نمایشگاه سی‌ودوم، اینچنین نظر داد: «به طور کلی نسبتا استقبال از نمایشگاه خوب بود و احساس می‌کنم ترس مخاطب از گران‌تر شدن کاغذ و کتاب باعث شده بود تا بیشتر به نمایشگاه بیایند و کتاب‌های مدنظرشان را خریداری کنند.»
او افزود: «از نظر ریالی و تعدادی فروش ما نسبت به سال گذشته بیشتر شده بود و مخاطبان استقبال بیشتری نسبت به سال گذشته کردند. فروش نمایشگاه با کتابفروشی تفاوت دارد، در کنار کتاب‌های رمان که در طول سال پرفروش هستند و در نمایشگاه هم فروش خوبی دارند، یکسری کارهای حوزه سینما یا در انتشارات ما کمیک استریپ‌ها بیشتر از طول سال مورد توجه قرار می‌گیرند. فکر می‌کنم در نمایشگاه مخاطب آنچه را می‌بیند انتخاب می‌کند.»
رحیمی هم با تاکید بر اینکه استقبال از نمایشگاه امسال خوب بوده است، بیان کرد: «استقبال مردم خوب و راضی کننده بود، اما یک مشکلی که همیشه هست و بیشتر می‌شود اطلاع‌رسانی است. همچنین چگونگی اطلاع‌رسانی اسم ناشران و مکان غرفه‌ها در سالن‌های نمایشگاه ضعیف‌تر از گذشته بود.»
او ادامه داد: «یکسری کتاب سازی هم متاسفانه صورت گرفته و عناوین مشابه زیاد شده بود که به نظرم می‌توان در زمینه صدور مجوز کنترل شود، به نظرم نگاه تجاری به کتاب نباید داشت.»
حسینی‌زادگان هم با اشاره به ریزش مخاطبان در نمایشگاه امسال، توضیح داد: «مخاطبان تعدادشان ریزش کرده بود، ما فکر می‌کردیم که ۳۰درصد فروش بیشتری داشته باشیم اما اندازه سال گذشته فروش داشتیم و با توجه به تورم به وجود آمده از نظر ریالی ۳۰درصد فروشمان بیشتر شده بود.»
او با اشاره به آثاری که مورد توجه علاقه‌مندان قرار گرفت، بیان کرد: «ما در چند حوزه کار می‌کنیم و در همه‌شان پرفروش زیاد داشتیم، در ۲۰ کتاب پرفروش‌مان پنج اثر اول رمان بودند و در حوزه فلسفه، ادبیات و نمایشنامه هم پرفروش داشتیم. با این حال بیشترین اقبال به رمان خارجی و سپس ایرانی وجود داشت.»
میزبانی مصلی از نمایشگاه، همچنان در انتظار بهبود اوضاع
یکی از مهم‌ترین مسایل نمایشگاه امسال برگزاری نمایشگاه برای دومین سال پیاپی پس از شهر آفتاب در مصلی تهران بود، اتفاقی که در استقبال مخاطبان از نمایشگاه هم تاثیر گذار بود.
مدیر غرفه انتشارات ققنوس در نمایشگاه کتاب درباره میزبانی نمایشگاه اینچنین گفت: «همانطور که می‌گویم بهترین مکان برای برگزاری نمایشگاه مصلی است اما به همان اندازه مناسب نیست، تعداد بالای ناشران و محدودیت‌های مکانی باعث شده است تا شرایط سختی برای ناشران ایجاد شود اما با توجه به شرایط موجود جز مصلی به گزینه دیگری نمی‌شود فکر کرد.»
جهانگیری هم در این‌باره بیان کرد: «امسال مصلی نقص‌هایی داشت، به عنوان مثال پارکینگ به ناشران ندادند تا ترافیک نشود اما برعکس شد و سال‌های پیش که پارکینگ داشتیم ترافیک کمتر بود. البته مصلی مشکلات دیگری هم داشت اما با توجه به دوری شهر آفتاب فکر می‌کنم که مصلی شرایط بهتری داشته باشد و سختی‌های کمتری دارد که می‌ارزد.»
مدیر کتابفروشی انتشارات ثالث هم با تاکید بر اینکه شهر آفتاب مکان بهتری بود، توضیح داد: «شهر آفتاب مکان مناسبی برای نمایشگاه بود اما دوری از مرکز شهر برای مخاطبان دشوار بود و مصلی از این نظر خوب است اما از نظر جانمایی فضای کمتری در اختیار داشتیم و کمی کارمان دشوار شده بود.»
او افزود: «ضمن آنکه افرادی که در واحد اطلاع‌رسانی قرار می‌گیرند باید آموزش دیده باشند چون متاسفانه آدرس اشتباه می‌دادند و مخاطبان را سردرگم می کردند، کسی که دنبال کتاب می‌گردد زود خسته می‌شود و این اتفاق هم او را از این حوزه زده می‌کند.»
کلام آخر از زبان اهالی نشر
اهالی نشر راهنمای خوبی برای برگزاری هرچه بهتر نمایشگاه کتاب هستند و شنیدن نظراتشان می‌تواند راهگشا باشد.
پیشنهاد جهانگیری برای برگزاری بهتر نمایشگاه کتاب سی‌وسوم به این شرح بود: «نمایشگاه از یک نظر همیشه خوب بوده است، چون فضای هیجانی خوبی را در جامعه ایجاد می‌کند که بسیار خوب است اما یک معضلی هم هست که کتابفروشان نگران آن هستند و آن هم رکود زیادی است که در دوران نمایشگاه و پس از آن دارند و باید فکری برای آن شود.»
حسینی زادگان هم در این باره بیان کرد: «نمایشگاه کتاب فرانکفورت که تمام شد همان ساعت پایان برای من ایمیل آمد که برای سال بعد ثبت نام کنید، اما ما در ایران تا سه ماه قبل نمایشگاه نمی‌دانیم زمان برگزاری و مکان آن چطور است. برنامه‌ریزی درستی نیست، خصوصا ناشرانی که بخواهند وجه نمایشگاهی را بیشتر کنند شرایط سختی خواهند داشت.
رحیمی هم با اشاره به بخش اطلاع‌رسانی، بیان کرد: «بیشتر واحد اطلاع‌رسانی باید بهتر شود تا بازدیدکنندگان به راحتی ناشران را پیدا کند و از فضا بهره بهتری ببرند و صرفه‌جویی بهتری از نظر زمانی داشته باشند.»
۲۵۸۲۴۳