این دیدگاه نیز وجود دارد که دلار ظرفیت قیمت‌های بالاتر را ندارد و در صورت صعود مقطعی، بار دیگر در مسیر کاهشی قرار خواهد گرفت. همچنین عده‌ای استدلال می‌کنند آینده قیمت دلار را نه تغییرات تقاضا بلکه کاهش قدرت سمت عرضه با توجه به کاهش درآمدهای نفتی تعیین خواهد نمود.
در دو روز آخر هفته گذشته قیمت دلار تحت تأثیر کاهش نرخ حواله درهم و اخبار متفاوت سیاسی که از احتمال کاهش فشارهای اقتصادی و محقق شدن خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری فرانسه برای ایران حکایت داشت، دو افت متوالی را تجربه کرده است. روند نزولی قیمت دلار در روز شنبه نیز ادامه داشته و به مرز حمایتی ۱۱ هزار تومان نزدیک‌تر شده است. در این روز در ساعات ابتدایی قیمت دلار به دلیل تقویت قیمت دلار در کشورهای همسایه و افزایش احتمال خروج ارز از کشور و همچنین حملات به تأسیسات نفتی عربستان با حرکت به سمت سطوح بالاتر قیمتی به ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان نیز نزدیک شده است، اما در ادامه با افزایش فروش توسط معامله‌گران مجددا مسیر نزولی را طی کرده است. برخی از فعالان بازار اعتقاد دارند در صورتی که قیمت دلار از مرز ۱۱ هزار تومان پایین‌تر برود، معامله‌گران با اطمینان بیشتری در موقعیت خرید قرار خواهند گرفت. قیمت سکه نیز تحت تأثیر کاهش قیمت دلار و کاهش قیمت جهانی طلا هم‌جهت با قیمت دلار در روز شنبه سومین افت متوالی را پشت سر گذاشته است. در ادامه این روند، در دومین روز هفته جاری قیمت سکه تمام بهار آزادی بعد از دو ماه از مرز ۴ میلیونی تومانی پایین رفت و به ۳ میلیون و ۹۸۰ هزار تومان رسید. نبود تقاضا در بازار، کاهش قیمت دلار و رسیدن آن به زیر محدوده ۱۱ هزار و ۳۰۰ تومان، نزول بهای طلای جهانی به زیر محدوده هزار و ۴۹۰ دلاری و افزایش خوشبینی‌های سیاسی در این کاهش قیمت سکه مؤثر بوده است. در روز دوشنبه قیمت دلار و سکه پس از ۴ افت متوالی متوقف شدند. به طوری که بهای سکه مجداد به بالای مرز ۴ میلیون تومانی برگشته است. استدلال میشود افزایش قیمت‌ها در سومین روز معاملاتی هفته متأثر از تغییر انتظارات معامله‌گران ارزی نسبت به تنشهای سیاسی، افزایش ارزش حواله درهم و اصلاح قیمتی دلار در نتیجه ورود معامله‌گران به بازار بوده است. البته این افزایش قیمت دلار و سکه در روز سه‌شنبه ادامه نیافت و قیمت دلار نتوانست به سطح قیمتی ۱۱ هزار و ۴۰۰ تومان دست یابد. در پنجمین روز معاملاتی هفته نیز با نزدیک‌تر شدن نرخ حواله درهم به سطح ۳ هزار و ۱۵۰ تومانی قیمت دلار و به تبع آن قیمت سکه دوباره مسیر صعودی را طی کرده‌اند. بازدهی دلار و سکه در این هفته (۲۱ شهریور ماه تا ۲۷ شهریور ماه) نیز به ترتیب منفی ۰.۹ و منفی ۱.۳۴ درصد بوده است.
شاخص بازار سهام در هفته گذشته با ادامه جذب گسترده نقدینگی و روند مثبت بازارهای جهانی و با پیشی گرفتن سهم خرید سهامداران حقیقی از سهامداران حقوقی میان گروه‌های مختلف صنایع و علیرغم بروز برخی نوسانات در میانه هفته، در نهایت در آخرین روز معاملاتی هفته در نزدیکی مرز کانال ۳۰۰ هزار واحدی قرار گرفت. در شروع هفته جاری نیز با ادامه عدم جذابیت بازارهای موازی مانند دلار، سکه، مسکن و بانک و رکود این بازارها و در نتیجه ورود نقدینگی، انتشار اخبار مثبت از روابط سیاسی ایران و آمریکا، مطرح شدن مباحثی مربوط به افزایش سرمایه شرکت‌ها از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌ها و سایر روش‌ها و تقویت قیمت جهانی فلزات شاخص سهام از مرز ۳۰۰ هزار واحد گذشته و در میانه کانال ۳۰۴ هزار واحد قرار گرفته است. در این روز اکثر نمادهای عمده بازار با رشد قیمتی خوبی همراه بودند. ارزش معاملات خرد بورس نیز در روز شنبه از مرز ۲ هزار میلیارد تومان عبور کرده است که در حدود یک سال گذشته بی‌سابقه بوده است. همچنین ارزش نقدینگی منتظر در صف‌های خرید بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است. این در حالی است که در روز یکشنبه شاخص سهام علیرغم ادامه رکوردشکنی ارزش معاملات خرد به دلیل کاهش متوسط قیمت‌ها در بسیاری از گروه‌های بورسی و تمایل اکثر معامله‌گران برای ذخیره سود کسب شده افت ۷/۰ درصدی داشته است. شاخص کل بورس در روز دوشنبه تحت تأثیر رشد قابل توجه قیمت نفت و ورود نقدینگی جدید به نزدیکی کانال ۳۰۶ هزار واحد رسیده است. در روز سه‌شنبه شاخص کل سهام به دلیل افزایش ریسکهای سیستماتیک، کاهش قیمت کالاها در بازار جهانی و افزایش نگرانی‌ها از رکود جهانی افت ۳ هزار ۸۳۵ واحدی را تجربه کرده است. این روند نزولی در روز چهارشنبه نیز ادامه داشته است و علیرغم ورود پیوسته نقدینگی به بازار به دلیل غیر قابل پیش‌بینی بودن تحولات سیاسی، افت قیمت کالاها در بازار جهانی و افزایش ریسک بورس‌بازان به دلیل احتمال اصلاح قیمتی سهام، شاخص سهام به ۲۹۴ هزار رسیده است. در مجموع افزایش ابهامات سیاسی و در نتیجه نامشخص بودن وضعیت بازار جهانی و افزایش عدم اطمینان بورس‌بازان از احتمال اصلاح قیمتی سهام در کنار ورود جریان نقدینگی و رشد قابل قبول سهام شرکت‌های کوچک تشخیص مسیر بعدی بورس را تقریبا ناممکن ساخته است. بازدهی شاخص سهام در هفته جاری در حدود منفی ۳.۴ درصد بوده است.
گزارش مرکز آمار از افزایش هزینه‌های چهار دهک کم‌درآمد جامعه نسبت به درآمد آنها و در نتیجه افزایش آسیب‌پذیری این دهک‌ها و همچنین رشد کمتر هزینه‌ها نسبت به رشد درآمد دهکهای بالای جامعه در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۶ حکایت دارد. در واقع، نتایج این گزارش نشان میدهد که وضعیت شکاف درآمد و هزینه برای ۶ دهک درآمدی بدتر و تنها این شکاف برای ۳ دهک بهبود یافته است و وضعیت دهک پنج تغییر خاصی نکرده است که این مسئله افزایش نگرانی‌ها از افزایش ضریب جینی و نزدیک شدن این شاخص به عدد ۱ را به دنبال دارد. بهبود وضعیت اقتصادی دهکهای پردرآمدتر نسبت به دهکهای آسیبپذیر جامعه میتواند به دلیل بهره بردن این خانوارها از بازدهی دارایی‌ها به دلیل رشد تورم در سال گذشته بوده باشد.
گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار نشان میدهد که نرخ بیکاری بلند مدت حدود ۱۱ درصد از افراد جویای کار در سنین ۲۵ تا ۲۹ بیش از یک سال است. به عبارت دیگر، بیشترین نسبت جمعیت بیکار که طول مدت بیکاری آنها یک سال و بیشتر بوده، مربوط به رده سنی ۲۵ تا ۲۹ سال است. این در حالی است که این نرخ برای افراد بالای ۳۰ سال ۲.۸ درصد است. انتظارات و توقعات گوناگون از شغل در سنین مختلف از مهمترین علت چنین اتفاقی تلقی میشود. در این گزارش عنوان شده است که افزایش تعداد جوانان تحصیلکرده، افزایش مشارکت زنان در بازار کار، تمایل جوانان به ادامه تحصیلات دانشگاهی و کشش پایین جذب کارجویان از سوی بازار کار از مهمترین عوامل افزایش سن بیکاران محسوب می‌شوند. همچنین نتایج این گزارش نشان میدهد که ۳۸ بیکاران در سال ۱۳۹۷ یک سال یا بیشتر در جست‌وجوی شغل بوده‌اند شغل مناسبی پیدا نکرده‌اند. بررسی نتایج یک پژوهش نشان میدهد که به طور میانگین در دوره زمانی ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۴ در حدود ۱۶.۳۵ درصد حجم اقتصاد کشور را اقتصاد غیررسمی تشکیل داده است. کاهش درآمدهای دولت، انتقال بار مالیاتی فعالان غیررسمی بر فعالان رسمی و اثرات سوء اجتماعی گسترده به‌دلیل نبود نظارت بر این بخش از اثرات مخرب این نوع فعالیت‌ها قلمداد میشود.
مجمع جهانی اقتصاد با بررسی وضعیت ۹۰ شاخص مربوط به حوزه گردشگری به رتبه‌بندی کشورهای جهان از این حیث در سال ۲۰۱۸ پرداخته است. در این رتبه‌بندی ایران در میان ۱۴۰ کشور از لحاظ آمادگی برای پذیرش گردشگر با نمره ۳.۴ از ۷ امتیاز، در جایگاه ۸۹ جهان قرار دارد که نسبت به سال ۲۰۱۷ صعود ۴ پله‌ای داشته است. همچنین، ایران از نظر رقابت‌پذیری قیمتی به عنوان ارزان‌ترین کشور معرفی شده است. بدترین وضعیت کشور نیز در دو بخش محیط کسب‌وکار و باز بودن بین‌المللی بوده است.
۲- تحولات بین‌المللی
قیمت نفت که در هفته گذشته به دلیل پیشرفت مذاکرات تجاری و همچنین کاهش موجودی‌های هفتگی برای چهارمین هفته متوالی در ابتدای هفته در مسیر صعودی قرار گرفته بود، در نهایت بهای آن تحت تأثیر افزایش خوشبینی‌ها از کاهش اختلافات بین آمریکا با ایران و ونزوئلا و برآوردهای منفی اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی از کاهش تقاضای نفت در آخرین روزهای هفته کاهش یافته است. در همین راستا، بهای هر بشکه نفت برنت در روز جمعه با ادامه روند کاهشی قیمت ۶۰.۲۲ دلار در هر بشکه را تجربه کرده است. معاملات بازار جهانی در بامداد دوشنبه به دلیل حمله پهبادی به تاسیسات نفتی عربستان و اختلال در فرآیند تولید بیش از نیمی از نفت این کشور با جهش ۱۸ درصدی شاخص نفتی برنت همراه بود. به طوری که برای هر بشکه نفت خام برنت قیمت ۷۱ دلار نیز به ثبت رسیده است. اما اعلام خبر آزادسازی ذخایر استراتژیک توسط دولت امریکا اندکی از افزایش قیمت‌های انواع نفت را کاهش داده است و در نهایت هر بشکه نفت برنت در روز دوشنبه با قیمت ۶۷.۶۸ دلار معامله شده است. گفته میشود در صورت طولانی شدن بازگشت مجدد نیمی از تولید نفت عربستان به بازارهای جهانی احتمال افزایش قیمت نفت به بیش از ۷۰ دلار نیز وجود دارد. کارشناسان بر این نکته تأکید می‌کنند با برداشت مداوم از ذخایر استراتژیک خطر کمبود نفت در بازار جدی است. با اعلام دولت عربستان مبنی بر توانایی این کشور برای بازیابی کامل ظرفیت تولید و افزایش امیدها به عدم اختلال در زنجیره عرضه بهای نفت در روز سه‌شنبه مجددا مسیر نزولی را طی کرده است. علاوه بر این، براساس داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا تولید نفت خام آمریکا در سه ماه اخیر بدون تغییر و به طور میانگین روزانه ۱۲ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه بوده است.
قیمت هر اونس طلا که در معاملات روز پنجشنبه هفته گذشته به دلیل خرید ۲۰ میلیارد یورویی اوراق قرضه و کاهش نرخ بهره به ۰.۵ درصد توسط بانک مرکزی اتحادیه اروپا جهش ۲ درصدی را پشت سر گذاشته بود، در روز جمعه کاهش را تجربه کرده و به ۱۴۹۰ دلار رسیده است. به اعتقاد تحلیل‌گران عواملی از قبیل تنشهای تجاری بین آمریکا و چین، تنشهای ژئوپلیتیکی در جهان، سیاست‌های پولی بانک‌های مرکزی بزرگ جهان مثل آمریکا و اروپا و تحولات مربوط به خروج انگلیس از اتحادیه اروپا در قیمت طلا بسیار مؤثر هستند. در روز دوشنبه قیمت طلا به واسطه افزایش ریسکهای اقتصاد جهانی به دلیل حمله به تاسیسات نفتی عربستان و ترغیب سرمایه‌گذاران به دارایی‌ها امن از مرز روانی ۱۵۰۰ دلار برای هر اونس عبور کرده است. استدلال میشود در صورت عبور قیمت طلا از مرز مقاومتی ۱۵۳۰ دلار روند صعودی قیمت طلا ادامه‌دار خواهد بود. همچنین در پژوهشی که شرکت سیتی‌گروپ انجام داده، از مواردی همچون افت رشد اقتصادی جهان و ظرفیت کاهش نرخ‌های بهره در آمریکا و سایر اقتصادهای توسعه‌یافته دنیا، به عنوان اهرم‌های بالابرنده قیمت طلا یاد شده است.
پژوهش سالانه بانک جهانی به رتبه‌بندی ۴۲ کشور جهان از نظر سهولت فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال پرداخته است. در این پژوهش ضمن تأکید بر این نکته که فضای کسب‌وکار دیجیتال نیازمند توجه متمایز سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه است، از مؤلفه‌هایی همچون مقررات و سیاست‌های دولت، زیرساخت‌های فیزیکی، توانایی‌های کاربران و سهولت فعالیت در انواع کسب‌وکار دیجیتال در سطح ملی و جهانی به عنوان عوامل مؤثر بر موفقیت کشورها در این حوزه نام برده شده است. همچنین نحوه عملکرد دولت‌ها در زمینه امنیت اطلاعات و حفاظت از حریم شخصی از مهمترین چالش‌های این حوزه محسوب میشود.
دو مؤسسه بین‌المللی فیچ و مودیز درباره اثرات مخرب جنگ تجاری بر چشم‌انداز اقتصادی جهان هشدار دادهاند. در این راستا، مؤسسه فیچ پیش‌بینی خود از نرخ رشد اقتصادی ناحیه یورو را به دلیل کندی رشد اقتصادی چین به واسطه‌ی اثرات منفی تنشهای تجاری بر وضعیت آینده اقتصاد این کشور کاهش دادهاند. در این گزارش آمده است در صورت اجرایی شدن تصمیم دولت آمریکا برای افزایش تعرفه ۲۵۰ میلیارد دلار بر محصولات وارداتی چین در ماه اکتبر، رشد اقتصادی چین در سال ۲۰۲۰ نسبت به نرخ‌های گزارش پیشین تا ۳/ ۰ درصد کاهش خواهد یافت. رشد منفی اقتصاد آلمان در فصل دوم سال ۲۰۱۹ به دلیل کاهش تقاضای جهانی ناشی از افزایش تنشهای تجاری، شروع نشانه‌هایی از تحقق پیش‌بینی کاهش ۱.۴ درصدی رشد اقتصادی انگلیس در صورت خروج بدون توافق از اتحادیه اروپا و کاهش ۰.۴ درصدی رشد تولیدات صنعتی در اقتصاد چین میتواند شاهدی بر وقوع چشم‌انداز کاهشی رشد اقتصاد جهانی به دلیل افزایش تنشهای تجاری باشد.
در نهایت با نگاه به آنچه در اقتصاد دنیا رخ داده است می توان گفت:
قیمت دلار در این هفته در محدوده ۱۱ هزار و پانصد تومان تا ۱۱ هزار و دویست تومان در نوسان بوده است. تحلیل‌گران عواملی از جمله عملکرد مناسب بازارساز در عرضه مناسب ارز و کاهش تغییرات بازار از طریق محدود کردن تقاضای ارز توسط بانک مرکزی را از مهمترین دلایل این رفت و برگشت قیمتی در دامنه محدود ذکر می‌کنند. تشخیص مسیر بعدی شاخص سهام نیز به دلیل وقوع عواملی متضاد مانند افزایش ابهامات سیاسی و در نتیجه نامشخص بودن وضعیت بازار جهانی و افزایش عدم اطمینان بورس‌بازان از احتمال اصلاح قیمتی سهام در کنار ورود جریان نقدینگی و رشد قابل قبول سهام شرکت‌های کوچک دشوار شده است. بررسی داده‌های مختلف نیز از قابل توجه بودن حجم اقتصاد غیررسمی در کل اقتصاد کشور و افزایش مدت زمان انتظاری برای پیدا کردن شغل در سنین پایین برای افراد جویای کار حکایت دارد. به اعتقاد تحلیل‌گران سیاست‌های پولی بانک‌های مرکزی بزرگ جهان، تنشهای تجاری بین کشورهای جهان و در نتیجه اثر آن بر چشم‌انداز رشد اقتصادی از مهمترین عوامل مؤثر بر قیمت طلا در آینده خواهند بود. در این هفته نیز مطابق هفته‌های گذشته، مؤسسات مختلف درباره اثرات مخرب جنگ تجاری بر چشم‌انداز رشد اقتصاد جهانی و نمایان شدن نشانه‌هایی از افزایش احتمال وقوع رکود جهانی هشدار دادهاند.
* ریییس اتاق بازرگانی شیراز
223223