تحولات داخلی
قیمت دلار در هفته گذشته مانند هفته‌های پیش تحت تأثیر عوامل عمده‌ای از جمله عملکرد مناسب بازارساز در عرضه مناسب ارز و تداوم کاهش تغییرات بازار از طریق محدود کردن تقاضای ارز توسط بانک مرکزی در دامنه‌ای محدود در حال رفت و برگشت بوده است. در اولین روز (شنبه) معاملاتی هفته جاری قیمت دلار و سکه در دو جهت مخالف حرکت کردند. در روز شنبه قیمت دلار که در روز پنجشنبه از کانال ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان عبور کرده بود، مجددا به زیر این مرز مقاومتی برگشته است. این کاهش در قیمت دلار در حالی رخ داده است که با اعمال تحریم‌های جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا بر علیه ایران در روز جمعه انتظار می‌رفت قیمت دلار از مرز مقاومتی ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان عبور و به قیمت‌های بالاتری افزایش یابد.
به اعتقاد تحلیلگران با توجه به اینکه پیش‌تر تحریم‌های سخت‌تری بر اقتصاد کشور تحمیل شده است، این تحریم‌ها دیگر اثرگذاری قابل توجهی نخواهند داشت. البته عده‌ای در تفسیر این کاهش قیمت دلار تحلیل می‌کنند که آمریکا با وضع این تحریم‌ها نشان داد که تمایل به افزایش فشارهای اقتصادی دارد و احتمال حمله نظامی از سوی این کشور وجود ندارد. در واقع، چنین برداشتی از سوی معامله‌گران نگرانی‌های ارزی آنها را کاهش داده است و همین امر به کاهش قیمت‌ها منجر شده است. البته کاهش نرخ حواله درهم و ادامه کاهش جذابیت بازار ارز در تغییر جهت قیمت دلار در روز شنبه نیز مؤثر بوده است.
افزایش قیمت سکه در این روز نیز بیشتر ناشی از افزایش بهای اونس در بازارهای جهانی بود که طی روز جمعه به حدود هزار و ۵۱۶ دلار رسید. افت قیمت دلار در روزهای یکشنبه و دوشنبه نیز ادامه داشته است. به باور فعالان، کاهش تمایل معامله‌گران به خرید و فروش ارز به دلیل نامشخص بودن شرایط سیاسی دلیل عمده ادامه افت قیمت دلار بوده است. این در حالی است که همچنان این تفکر وجود دارد که بازار به اخبار سیاسی توجه خاصی ندارد و نوسانات کاهشی بیشتر ناشی از کمبود تقاضا در بازار و ادامه بازدهی منفی دلار است. در ادامه هفته جاری در روز سه‌شنبه به دلیل افزایش نرخ حواله درهم قیمت دلار با افزایش ۶۰ تومانی نسبت به روز قبل به ۱۱ هزار و ۴۱۰ تومان رسیده است. در پنجمین روز معاملاتی هفته، قیمت سکه تمام بهار آزادی و دلار دوباره وارد فاز نزولی شده‌اند. به اعتقاد تحلیلگران نوسانات محدود قیمتی در دو بازار سکه و دلار در روزهای آتی نیز ادامه خواهد داشت و بازارساز همچنان دست بالا را در بازار دارد و می‌تواند تحرکات نوسان گیران را خنثی کند. البته افزایش احتمال کاهش تنش‌های سیاسی و تغییر اوضاع بینالمللی می‌تواند در ادامه موفقیت بازارساز در کاهش نوسانات قیمت‌ها اثرگذار باشد.
شاخص سهام در دو روز پایانی معاملات هفته گذشته تحت تأثیر غیر قابل پیش بینی بودن تحولات سیاسی، افت قیمت کالاها در بازار جهانی و افزایش ریسک بورس بازان به دلیل احتمال اصلاح قیمتی سهام افت قابل توجهی را تجربه کرده بود. به طوری که در معاملات چهارشنبه قیمت سهام افت بیش از ۸۳۰۰ واحدی را رقم زد. شاخص کل بورس در روز شنبه این هفته علیرغم کاهش ۳۳ درصدی معاملات خرد نسبت به متوسط هفته گذشته، بار دیگر به مسیر صعودی بازگشت و با ثبت صعود ۳۵۴۵ واحدی در نیمه دوم کانال ۲۹۷ هزار قرار گرفت. این روند صعودی قیمت سهام در دو روز پایانی هفته جاری نیز ادامه داشته است، به طوری که در روز دوشنبه به دلیل تداوم ورود جریان پرقدرت نقدینگی، کاهش ریسک‌های سیاسی به واسطه رونمایی از طرح ایران برای امنیت منطقه در نشست سالانه سازمان ملل و افزایش خوشبینیها از ادامه سودآوری قابل توجه معامله‌گران بورسی، شاخص کل سهام با ثبت رکورد ۹۳۶۸ واحدی از ۳۱۱ هزار واحد عبور کرده است.
در دو روز پایانی هفته جاری نیز تحت تأثیر کاهش خوش‌بینی‌های سیاسی و افزایش فشار فروش ناشی از شناسایی سود شاخص سهام صعود اندکی را تجربه کرده است. همچنین مشارکت بی‌سابقه ۸۲۰ هزار معامله‌گر برای عرضه اولیه یک شرکت سهامی جدید از افزایش چشم‌گیر تمایل به سرمایه‌گذاری و ادامه ورود نقدینگی به بازار سهام حکایت دارد. علاوه بر این، گزارش‌های عملکرد شرکت‌ها در شهریور ماه در کنار عواملی مانند جریان نقدینگی، متغیرهای سیاسی، بازار جهانی و نرخ ارز در تعیین مسیر بعدی بورس مؤثر خواهد بود. همچنین، شاخص کل بورس در شش ماه اول سال ۹۸ به دلایلی از جمله رشد قابل‌توجه سودآوری در بسیاری از صنایع، افزایش سرمایه و تقسیم قابل‌توجه سود در بسیاری از شرکت‌های بزرگ با ثبت بازدهی قابل‌توجه ۶۹ درصدی ۱۲۳ هزار واحد صعود را تجربه کرده است.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۸ نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۱۰.۴ درصدی به ۱۰.۶ درصد رسیده است. علاوه بر این، آمارها حاکی از آن است که نرخ تورم ماهانه در شهریور سال جاری با کاهش ۰.۱ درصدی نسبت به مرداد ماه با ثبت رقم ۰.۵ درصد به کمترین مقدار طی یک سال و نیم اخیر رسیده است.
با توجه به صفر بودن نرخ تورم ماهانه در شهریور ماه ۱۳۹۸ افزایش قیمت ۰.۵ درصدی قیمت‌ها به دلیل تغییر قیمت‌ها در مناطق شهری بوده است. کاهش ۶.۶ واحد درصدی نرخ تورم نقطه به نقطه در شهریور ماه نسبت به مرداد ماه و رسیدن آن به ۳۵ درصد نیز از نکات مهم این گزارش است. گزارش مرکز آمار وزارت کار نیز نشان میدهد که سرعت رشد هزینه نسبت به درآمد برای خانوارهای روستایی بیشتر از مقدار همین سرعت برای خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۷ بوده است. در واقع، تفاوت رشد هزینه نسبت به درآمد برای خانوارهای روستایی ۴.۷ واحد درصد و تفاوت مقدار رشد هزینه و درآمد برای خانوارهای شهری ۱.۶ واحد درصد بوده است. همچنین، شکاف متوسط هزینه و درآمد کل خانوارهای شهری نسبت به خانوارهای روستایی در استان‌های کشور ۵۶ درصد بزرگ‌تر بوده است.
ارزیابی وضعیت تولید ۵۷کالای منتخب نشان میدهد که در پنج ماه منتهی به مرداد ۱۳۹۸، ۳۶ کالا رشد تولید و ۲۱ کالا افت تولید را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده‌اند. انتظارات مثبت شاخص مدیران خرید، تعدیل انتظارات تورمی و بهبود وضعیت تولید محصولات منتخب صنعتی، معدنی و پتروشیمی در رشد تولید در سال ۱۳۹۸ مؤثر بوده است. انتظار می‌رود با مرتفع کردن مشکلات نقدینگی و سهولت دسترسی تولیدکنندگان به مواد اولیه مورد نیاز این رشد تولید در ماه‌های پیش‌رو نیز ادامه داشته باشد. از سویی دیگر، آمارها افزایش عمق رکود در بازار مسکن را نشان میدهد. بر این اساس، داده‌ها از کاهش ۳۹ درصدی حجم معاملات طی ۵ ماه اول سال جاری در همه شهرها به استثنای تهران نسبت به مدت مشابه در سال گذشته حکایت دارد. همچنین، نرخ رشد معاملات مسکن از منفی ۱۱ درصد در ابتدای سال به منفی ۶۵ درصد در مرداد ماه رسیده است. به نظر می‌رسد کاهش تمایل به معاملات توسط خریداران مسکن به واسطه رشد شدید قیمت‌ها طی ماه‌های گذشته و افزایش انتظارات برای تثبیت سطح قیمت‌ها در آینده، خروج تقاضای مصرفی از بازار معاملات مسکن را رقم زده است.
در این هفته دولت متعهد شده است که برای واردکنندگان کالاهای اساسی ۱۴ میلیارد دلار ارز ترجیحی تا پایان سال جاری اختصاص دهد. این در حالی است که درآمدهای ارزی دولت ۱۰ میلیارد دلار برآورد شده است. با توجه به اینکه دولت در حال حاضر امکان استفاده مستقیم از ذخایر ارزی را ندارد، لذا گمانه‌زنی‌ها از احتمال خرید دلار از بازار نیما با قیمت متوسطی در حدود ۱۰ هزار و ۵۰۰ تومان و اختصاص این مبلغ با نرخ ۴۲۰۰ تومان به واردکنندگان حکایت دارد. استدلال می‌شود با اجرای این سیاست و کاهش و تخلیه ذخایر بانک مرکزی در نتیجه افزایش بدهی‌های دولت، پایه پولی به میزان قابل توجهی افزایش و زمینه برای افزایش قابل توجه تورم در دوره‌های آتی فراهم خواهد شد.
تحولات بینالمللی
بازار جهانی طلا پس از سه هفته بازدهی منفی، در هفته گذشته میلادی به دلیل کاهش ۰.۲۵ درصدی نرخ بهره برای دومین بار از سوی فدرال‌رزرو وکاهش قیمت دلار رشد ۱٫۸ درصدی را تجربه کرده است. این روند صعودی در شروع هفته جاری (دوشنبه) نیز ادامه داشته و قیمت هر اونس طلا به بیش از ۱۵۲۳ دلار رسیده است. در ادامه این روند روز سه‌شنبه قیمت طلا تحت تأثیر تشدید دوباره نگرانی‌ها از جنگ تجاری آمریکا و چین و از سوی دیگر تشدید تنش‌ها بین آمریکا و ایران و احتمال استیضاح رئیس جمهور آمریکا به بیشترین قیمت در طی سه هفته اخیر رسیده است.
همچنین با افزایش عدم اطمینان‌های سیاسی و ترغیب سرمایهگذاران به خرید داراییهای امن، حجم سرمایه‌های جاری خریداری طلا در بازارهای مالی هم اکنون به بیش از ۵۰ میلیارد دلار رسیده است. این رقم نسبت به زمانی که در رکود اقتصاد جهانی طلا به نرخ ۱۹۰۰ دلار رسیده بود نیز بیشتر است. به اعتقاد تحلیلگران ادامه عدم اطمینان‌های حاکم بر بازارهای مالی و افزایش احتمال‌ها از کاهش مجدد نرخ بهره توسط فدرال رزرو به دلیل کند شدن رشد اقتصاد جهانی، افزایش خوشبینیها در بازار طلا را به دنبال داشته است. بر این اساس تازه‌ترین نظرسنجی کیتکو حاکی از آن است که علیرغم کاهش اندک خوش‌بینی تحلیلگران وال‌استریت به آینده کوتاه‌مدت بازار طلا، سرمایهگذاران مین‌استریت همچنان به آینده قیمت طلا خوش‌بین هستند. از طرفی، عده‌ای نیز بر این باورند که به دلیل افزایش اعتماد به بازارهای سهام قیمت طلا در روزهای آینده امکان ورود به روند نزولی را خواهد داشت.
قیمت انواع نفت که در شروع هفته گذشته به دلیل حمله پهبادی به تاسیسات نفتی عربستان و اختلال در فرآیند تولید بیش از نیمی از نفت این کشور با جهش قابل توجهی همراه بود. در اواخر هفته گذشته در پی اعلام دولت عربستان مبنی بر توانایی این کشور برای بازیابی کامل ظرفیت تولید و آزادسازی ذخایر استراتژیک توسط دولت امریکا و در نتیجه افزایش امیدها به عدم اختلال در زنجیره عرضه بهای نفت در روز چهارشنبه مجددا مسیر نزولی را طی کرده است. در شروع هفته جاری میلادی مانند روزهای پایانی هفته گذشته با فروکش کردن هیجانات مربوط به حمله پهبادی به تاسیسات نفتی عربستان نوسانات قیمت نفت کاهش یافته است.
البته کاهش نگرانی‌های ژئوپلیتیکی همراه با تداوم نگرانی‌ها از اثرات جنگ تجاری آمریکا و چین بر اقتصاد جهانی نشانه‌های متضادی را به بازار ارسال کرده است که این مسئله جهت‌گیری روند قیمت نفت را دشوار نموده است. در روز سه‌شنبه و چهارشنبه به دنبال انتشار آمارهای ضعیف از بخش تولید اروپا و ژاپن و افزایش نگرانی‌ها از چشم انداز اقتصاد جهانی، دریافت اخبار جدید از احیای ظرفیت تولید نفت‌خام عربستان و همچنین افزایش ذخایر ایالات متحده قیمت انواع نفت مجددا وارد فاز نزولی شده است. همچنین به اعتقاد کارشناسان در صورت تأخیر در عملیات بازیابی تاسیسات نفتی عربستان و افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه با مختل شدن عرضه نفت احتمال افزایش قیمت‌ها تا ۷۵ دلار برای هر بشکه در کوتاه‌مدت وجود دارد.
رویترز در گزارشی از توافق‌نامه تجاری جدید بین آمریکا و هند بر مبنای کاهش برخی تعرفه‌ها در مورد محصولات آمریکایی در قبال بازگشت رفتار ترجیحی برای برخی از صادرات هند به آمریکا به منظور ارتقاء توسعه اقتصادی با اجازه ورود بدون پرداخت عوارض برای برخی از محصولات این کشور خبر داده است. همچنین گمانه‌زنی‌ها از احتمال توافق جدید دولت آمریکا با ژاپن برای کاهش تعرفه محصولات کشاورزی صادراتی ژاپن به آمریکا حکایت دارد. تحلیلگران معتقدند جنگ تجاری آمریکا و چین باعث انتقال بسیاری از محصولات تولیدی شرکت‌های بینالمللی به هند و کشورهای جنوب شرقی آسیا مانند تایلند و ویتنام خواهد شد. بر همین مبنا پیش‌بینی می‌شود کشورهای آسیای جنوب شرقی با نرخ رشد در حدود ۷ درصد در دهه آینده عامل اصلی محرک رشد جهانی باشند.
پیش‌بینی‌های موسسه مشاوره‌ای پی‌دبلیوسی نشان میدهد که به واسطه گسترش هوش مصنوعی تولید ناخالص داخلی جهان تا سال ۲۰۳۰ به میزان ۱۴ درصد افزایش خواهد یافت. گفته می‌شود هوش مصنوعی با افزایش بهره‌وری ناشی از فرآیندهای هماهنگ تلفیقی روبات‌ها و نیروی کار در بخش‌های تولید کارخانه‌ای و حمل و نقل بر تحولات آینده جهان اثرگذاری بسیار بالایی خواهد داشت. انتظار می‌رود بیشترین ظرفیت استفاده از هوش مصنوعی در بخش‌های بهداشت و درمان، خودروسازی، خدمات مالی و اتوماسیون در بخش‌های مختلف اقتصاد محقق شود. همچنین در این گزارش بر این نکته تأکید شده است که تا سال ۲۰۳۰ رشد بهره‌وری چین به واسطه‌ی افزایش استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی در تمامی بخش‌های تولید کارخانه‌ای از آمریکا بالاتر خواهد رفت.
جمع‌بندی
بررسی روند تغییرات بازار ارز نشان میدهد که بازارساز همچنان دست بالا را در بازار دارد و می‌تواند تحرکات نوسان‌گیران را خنثی کند. همچنین، میزان درآمدهای نفتی در کنار تنش‌های سیاسی و اوضاع بینالمللی نقش مهمی در ادامه موفقیت بازارساز در کاهش نوسانات قیمت‌ها دارد. در این هفته، تداوم ورود جریان نقدینگی به دلیل افزایش خوشبینیها از ادامه سودآوری قابل توجه معامله‌گران بورسی در ماه‌های اخیر منجر به صعود شاخص کل سهام به بیش از ۳۱۴ هزار واحد شده است. علاوه بر این، گزارش‌های عملکرد شرکت‌ها در شهریور ماه در کنار عواملی مانند جریان نقدینگی، متغیرهای سیاسی، بازار جهانی و نرخ ارز در تعیین مسیر بعدی بورس در هفته‌های آتی مؤثر خواهد بود. داده‌های مرکز آمار ایران و وزارت کار از کاهش رشد افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در نیمه نخست سال ۱۳۹۸ نسبت به مدت مشابه سال گذشته و پیشی گرفتن سرعت رشد هزینه نسبت به درآمد برای خانوارهای روستایی در مقایسه با خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۷ حکایت دارد.
ارزیابی وضعیت تولید ۵۷کالای منتخب نیز نشان میدهد که در پنج ماه منتهی به مرداد ۱۳۹۸ تولید بیش از ۶۳ درصد این کالاها نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد داشته است. همچنین، به اعتقاد تحلیلگران ادامه عدم اطمینان‌های حاکم بر بازارهای مالی و افزایش احتمال‌ها از کاهش مجدد نرخ بهره توسط فدرال رزرو به دلیل کند شدن رشد اقتصاد جهانی منجر به افزایش قیمت طلا در هفته‌های آینده خواهد شد. در نهایت، انتظار می‌رود با گسترش هوش مصنوعی در بخش‌های تولید کارخانه‌ای و حمل و نقل، بهره‌وری این صنایع افزایش و زمینه مساعد برای رشد قابل توجه تولید ناخالص داخلی جهان تا سال ۲۰۳۰ فراهم گردد.
* رییس اتاق بازرگانی شیراز
۲۲۳۲۲۵