در هنگام زمینلرزه ۴ نفر به دلیل زیر دست و پا رفتن کشته شدن و در اثر تردد مردم در ماشین های شخصی از آن شب تا بامداد، فردای آن روز آلوده ترین روز سال ۱۳۹۶ تهران شد (۳۰ آذر ۱۳۹۶) و در اثر این اتفاق ۵۰ نفر بیشتر در اثر آلودگی هوا در تهران کشته شدند. بنابراین این زلزله ۵۴ کشته (حداقل) بر جای گذاشت. این زلزله در اثر جنبایی گسل فعال ماهدشت-جنوب کرج رخ داد که در فاصله بسیار کمی در انتهای غربی گسل شمال تهران (در ورداورد) قرار گرفته است.
محاسبات نشان داد که این زلزله موجب افزایش تنش به میزان ۶ بار (۶ مگاپاسکال بر روی گسل شمال تهران در انتهای غربی خود (و در شمال شهر قدس، در غرب استان تهران) شد. چه فرض کنیم این زلزله همان زلزله اصلی بوده و چه اینکه این زلزله را مقدمه رخداد زلزله یا زلزله های بزرگتری فرض کنیم ، لازم است توجه ویژه در طی دو سال گذشته در جهت آمادگی آمادگی برای یک زمین لرزه شدید احتمالی در غرب تهران انجام می شد که تا کنون انجام نشده است. در چنین شرایطی باید گمان را بر وضعیت بدتر قرار دهیم تا تدابیر لازم اندیشیده شود.
گسل ماهدشت- جنوب کرج (مسبب زمینلرزه ۲۹-۹-۹۶ ) می‌تواند بر گسل شمال تهران نیز تاثیر بگذارد، همچنبن حرکت و تکان‌های گسل ماهدشت کرج می‌تواند روی جنبایی گسل‌های مجاور از جمله شمال تهران و گسل پردیسان اثر بگذارد و موجب بروز حوادث جبران‌ناپذیری شود. زمینلرزههای شدید بر روی گسل شمال تهران با بزرگای حدود ۷.۵ و بر روی گسل پردیسان با بزرگای ۶ برآورد می شود. هر کدام از این گسل‌ها جنبا شوند ، خسارت‌های زیادی در پهنه مرکزی و جنوبی تهران بر جا می گذارند، از جمله در منطقه های ۱۴ تا ۲۰ شهرداری تهران که بیشترین محدود با پوشش خاک نرم، بالاترین تمرکز بافت فرسوده و حاشیه نشین، و بیشترین تراکم جمعیتی در آن محدوده واقع است . دلیل نرم بودن خاک ، امواج لرزه ای می تواند تشدید شود و بنابراین شدت خرابی زلزله های بعدی می تواند بیشتر شود.
براینکه آیا محققان کشور می‌توانند قطعیت یکی از فرضیه‌های مطرح شده را اثبات کنند.این امر امکان‌پذیر است اما در کشور ما تجهیزات کافی برای اثبات آن وجود ندارد. ما سال‌هاست نسبت به توجه به علم و تهیه دستگاه‌های مدرن برای سنجشهای دقیق علکی در زمینه زلزله تاکید می‌کنیم اما متاسفانه هنوز تجهیزات به‌روز وارد کشور نشده است. در دو سال گذشته نیز غیر از ده روز اول بعد از رخداد زلزله ۲۹ آذر۹۶، فقط به فعالیت بالای لرزه خیزی در در البرز مرکزی و لرزه زمینساخت این ناحیه توجه شد، ولی پس از آن لرزه خیزی محدوده تهران عملا به فراموشی رفت.
با توجه به اهمیت شناسایی سرچشمه های فعال و گسل هائی که توانایی لرزه زائی با لایی در منطقه دارند چرا که سطح لرزه خیزی متوسط سالانه در منطقه تهران و غرب آن در دو سال گذشته (از ۲۹-۹-۹۶ تا ۲۷-۹-۹۸) به طور متوسط، در مقایسه با متوسط ساله ده ساله منتهی به ۲۹-۹-۱۳۹۶ حدود ۲ برابر افزایش نشان می دهد. . ارزیابی های لرزه خیزی در محدوده تهران نشان از وقوع ۶۰ زمینلرزه با بزرگای ۲ تا ۳.۵، و حدود ۵۰۰ زلزله با بزرگای ۰.۵ تا ۲ رخ داده است.
این افزایش به طور نسبی می تواند شاهدی بر آغاز روندی جدید در لرزه زایی منطقه در بازه های زمانی کوتاه مدت و همچنین شروع بر خامته یک نبود لرزه ای طولانی در این منطقه است. تمرکز حدود ۱۷ میلیون جمعیت ایرات ذر ناحیه یاد شده، حیاتی بودن توجه پیشگیرانه به مساله ریسک زلزله در محدوده تهران مشخص می شود.
*استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی
۴۷۲۳۷