سارا معصومی:
روسیه بازی یارگیری خود در منطقه را آغاز کرده‌است. بازی که از مدتها پیش آغاز شده بود. از همان روزهای جنگ سرد میان ایالات متحده به عنوان قدرت غرب و اتحاد جماهیر شوروی سابق به عنوان یکه‌تاز شرق. بازی میان واشنگتن و مسکو در جریان هشت سال ریاست جمهوری جورج بوش بیش از پیش شدت گرفت. جورج بوش به صراحت روسیه را رقیب خود می‌خواند و رهبران روسیه هم تمام تلاش خود را به کار گرفته بودند تا در برابر شیطنت‌های ایالات متحده در منطقه عکس‌العمل مناسبی نشان دهند. زمانی که ایالات متحده دولت‌های مورد حمایت خود در اوکراین و گرجستان را در زمره حامیان منطقه‌ای قرار داد، رئیس‌جمهوری وقت ولادیمیر پوتین با زیرکی خاص نیروهای خود را به حیاط خلوت آمریکا یا همان آمریکای لاتین فرستاد. آن روزها که بوش از سامانه دفاع موشکی در جمهوری چک و لهستان سخن گفت و اندکی هم از موضع خود پایین نیامد، باز هم مسکو به صراحت اعلام کرد که تمامی رادارهای خود را به سمت قاره سبز نشانه خواهد رفت. حالا اما با حضور باراک اوباما در کاخ سفید و دمیتری مدودف در کرملین بازی اندکی منعطف‌تر از پیش شده است. مدودف و باراک قریب به یک ماه پیش با هم دیدار کردند. رقیبان قدیمی تأکید کردند که از این پس دیگر قرار نیست دو دولت با هم جنگ و ستیز مخفی داشته باشند. همه بازی اما بدین جا ختم نشد. جو بایدن معاون اول باراک در دیدار از گرجستان گفت آنچه را که نباید.
بایدن روسیه را به واسطه حمله به گرجستان که هنوز سالگرد آن فرا‌نرسیده است مورد انتقاد شدید قرار داد. از بایدن به یک اشارت و از روسها نتیجه‌گیری منفی. حالا ساکنان کرملین می‌دانند که بازی فی‌الواقع تمام نشده است. باراک هنوز به روسیه نرسیده بود که مسکو موافقت خود را با واگذاری حریم هوایی‌اش به هواپیماهای آمریکایی برای انتقال تجهیزات به افغانستان اعلام کرد. چراغ سبزی که دولت جورج بوش در طول چند سال نبرد در افغانستان منتظر آن بود اما هرگز برای جمهوری‌خواهان روشن نشد. پس از این اعلام موافقت بود که روسها خود برای به دست آوردن دل افغان‌ها پیشقدم شدند و از آمادگی کامل برای کمک به دولت حامد کرزای سخن گفتند. این تغییر موضع در حالی صورت گرفت که روسیه مدتها بود در برابر آنچه در افغانستان در حال جریان است، بی‌تفاوت بود. سی‌ام جولای اما روز بازی در دور آخر بود. رئیس‌جمهوری روسیه به طور همزمان با رؤسای جمهور افغانستان و پاکستان دیدار کرد. محل دیدار هم نه کابل بود و نه اسلام آباد.
رهبران افغانستان و پاکستان هم برای دیدار با مدودف به مسکو نرفتند. این بار پایتخت تاجیکستان یعنی دوشنبه محل دیدار چهار رئیس‌جمهور با هم بود. رئیس‌جمهوری تاجیکستان هم بر سر میز حاضر بود تا از دغدغه‌های دولتش در خصوص گسترش دامنه ناآرامی‌ها به داخل تاجیکستان سخن بگوید. افغانستان و پاکستان دو کشوری هستند که باراک اوباما در جریان سخنرانی‌هایش پس از به دست گرفتن قدرت بارها نام آنها را به عنوان نخستین اولویت‌های سیاست خارجی به کار برده است. حالا روسیه دست دوستی و همکاری به سمت کشورهایی دراز کرده است که قرار است رفقای استراتژیک آمریکا در منطقه باشند. رهبران افغانستان و پاکستان هم گویا چندان از برانگیختن حس حسادت آمریکایی‌ها ناراضی نیستند. همزمان ناراحتی حامد کرزای از عدم حمایت صریح باراک از او در انتخابات افغانستان هم مزید بر علت‌های موجود برای دوستی با روسیه شده است.
مدودف، کرزای، زرداری و امامعلی رحمانف چند ساعتی را دور یک میز گذراندند. از قرار معلوم افزایش سطح معامله‌های تجاری و مبارزه با تروریسم محور اصلی این گفت‌وگو بوده است. هیچ خبرنگاری اما به واقع متوجه آنچه در آن اتاق گذشت، نشد. حالا روسیه هم با همین چند حرکت زیرکانه جای خود را در معادلات آسیای جنوب شرقی باز کرده است. مسکو هم می‌خواهد یکی از بازیگران این صحنه باشد. اشغال افغانستان توسط اتحاد جماهیر شوروی که قریب به یک دهه طول کشید، حافظه تاریخی بسیاری از افغان‌ها را نسبت به همکاری روسیه با دولت مرکزی تیره و تار کرده است. روسیه در حالی وارد معادلات منطقه‌ای شده است که ترس از گسترش فعالیت‌های شبه‌نظامی و فرار شبه‌نظامیان از افغانستان و پاکستان و پناه بردن به مناطق امن‌تر کشورهای همسایه را هم در برگرفته است. در میان تمامی کشورهای هم‌مرز و همسایه با افغانستان و پاکستان، اوضاع برای تاجیکستان وخیم‌تر از بقیه است. تاجیکستان 1300 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد. مرزی که می‌تواند به راحتی توسط شبه‌نظامیان مورد سوءاستفاده قرار بگیرد. در طول چند ماه گذشته نیروهای امنیتی تاجیکستان به شدت درگیر مبارزه با شبه‌نظامیان محلی و باندهای مواد مخدر بود. در تاجیکستان هنوز شایعه آغاز به کار مجدد طالبان تاجیک بیداد می‌کند.
چند روز پیش از حضور مدودف در دوشنبه، زرداری، کرزای و رحمانف در دیداری سه‌جانبه متعهد شدند تا تمام تلاش خود را برای مهار فعالیت‌های شبه‌نظامی به کار گیرند. هر سه طرف متعهد شدند تا استراتژی واحدی را برای مبارزه با شبه‌نظامیان به کار گیرند. برای اطمینان از ثمره این دیدارها باید منتظر ماند.
در تمامی این دیدارها اما زرداری بیشترین خوش‌خدمتی را به روسیه کرد. رئیس‌جمهوری پاکستان در خصوص نقش روسیه در معادلات منطقه گفت: مردم افغانستان و پاکستان به دنبال رهبری در منطقه هستند که بتواند از عهده مشکلات منطقه‌ای بربیاید. در این میان نقش مسکو در آسیای میانه قابل‌انکار نیست.
کرزای و زرداری هم درست مانند میخائیل ساکاشویلی رئیس‌جمهوری گرجستان روزی محبوب درگاه غرب و آمریکا بودند و حالا با به دردسر افتادن در حوزه داخلی مغضوب شده‌اند. کرزای در افغانستان و زرداری در پاکستان کار خود را با چراغ سبز ایالات متحده و البته حمایت‌های غرب آغاز کردند و حالا هر دو در میانه راه محروم واقع شده‌اند. کرزای در حالی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری قرار گرفته است که آمریکایی‌ها در پرده او را به فساد اداری و کاهلی در برابر قاچاقچیان مواد مخدر متهم می‌کنند. حالا رهبران هر دو کشور عزم خود را جزم کرده‌اند تا با نزدیکی به روسیه در حقیقت قاره سبز را از سهل‌انگاری در برابر خود پشیمان کنند. از سوی دیگر رابطه حسنه ایالات متحده با دشمن قدیمی پاکستان یعنی هند و حضور طولانی‌مدت هیلاری کلینتون در این کشور زنگ‌های خطر را برای پاکی‌ها به صدا درآورد. آنها دست دوستی روسیه را پذیرفته‌اند تا در روز مبادا شریکی کنار خود داشته باشند. شریکی که بتواند در برابر ائتلاف هند و ایالات متحده دست پاکی‌ها را بگیرد. پاکستانی‌ها امیدوارند که بتوانند در آینده‌ای نه چندان دور تسلیحات مورد نیاز خود را از روسیه خریداری کنند. نوعی قدرتنمایی در برابر نزدیکی تاریخی دهلی‌نو و واشنگتن.
قرقیزستان هم دست روسیه را گرفت
پس از تاجیکستان نوبت به قرقیزستان رسید تا میزبان رئیس‌جمهوری روسیه باشد. دمیتری مدودف از قرقیزستان هم با دستان پر بازگشت. بر اساس توافقنامه نظامی که میان دو طرف به امضا رسید، دولت قرقیزستان مجوز استقرار نیروهای بیشتر روسی در خاک خود را صادر کرده است. این موافقت برای روس‌هایی که به دنبال افزایش نفوذ خود در منطقه آسیای میانه هستند، دستاورد بزرگی است.
در یادداشت تفاهم امضا شده توسط قورمان بک باقی‌یف و دمیتری مدودف آمده است که بیشکک پیشنهاد مسکو را برای استقرار نیروهای مازاد روسیه در خاک قرقیزستان می‌پذیرد. بر همین اساس دو طرف متعهد شدند که توافقنامه رسمی را تا اول نوامبر در مورد وضعیت رسمی پایگاه‌های روسیه در قرقیزستان امضا کنند. پیش از این روسیه یک پایگاه در قرقیزستان داشت. روسیه همچنین به دنبال دومین پایگاه در شهر جنوبی «اوش» است. بیش از یک ماه پیش بود که دولت قرقیزستان با بقای نیروهای آمریکایی در پایگاه ماناس هم موافقت کرد. قرقیزستان تنها کشوری است که با توسل به بازی زیرکانه هم آمریکا را در کنار خود نگاه داشته است و هم روسها را. هر دو رقیب در قرقیزستان پایگاه نظامی دارند.