پس از مطرح شدن انجام رفراندوم ، بر سر نام و عنوان نظام سیاسی ایران که باید در رفراندوم مورد سؤال قرار گیرد ، اختلافاتی بروز کرد . دولت موقت سعی داشت مفهوم "دموکراتیک" را به " جمهوری اسلامی " اضافه کند که با مخالفت جدی امام و نیروهای انقلابی مواجه گردید .
بازرگان در مصاحبه‌ای در تاریخ 4 بهمن 1357 به این مسأله اشاره کرد . نخست‌وزیر صراحتا از نظریه جمهوری دموکراتیک اسلامی پشتیبانی کرد و روزنامه‌های وابسته و نزدیک به گرایش او ، به اظهارات وی دامن زدند . مثلا کیهان با تیتر درشت نوشت :
« بازرگان : به جمهوری اسلامی ، صفت دمکراتیک را باید اضافه کرد » .
استدلال بازرگان این بود که نباید انتخاب‌های متعدد را از مردم سلب کرد و آنان را تنها بر سر دو راه قرار داد بلکه مفهوم دموکراتیک جنبه عامتری است که حتی می‌توان اسلام و هر نوع نظام حکومتی دیگر را بعدها در آن جا داد .
در راستای سخنان بازرگان ، دیگر چهره‌های دولت موقت نیز از نظریه دموکراتیک اسلامی دفاع نمودند . احمد صدر حاج سید جوادی ، وزیر کشور ، نیز گفت اگر بناست ما حکومت دموکراتیک داشته باشیم ، چرا این دموکراسی از آغاز رعایت نشود ، یعنی از نخستین قدم دوران جدید پس از نظام استبدادی ، مردم در انتخابات نوع جمهوری مختار باشند و رفراندوم ما از نظر سندیت و مشروعیت دارای استحکام و قوام قانونی مطلق باشد .
سید جوادی حتی از بازرگان نیز قدم جلوتر گذاشت و به کلی کلمه اسلام را حذف نمود و گفت : « مناسب آن است که فقط مفهوم جمهوری دمکراتیک باشد تا در تدوین قانون اساسی بتوانیم آن را به هر شکلی در آوریم . »
امام خمینی شدیدا با نظریه دموکراتیک اسلامی به مخالفت برخاستند و آن را نشانی از نفوذ و نماد غرب‌زدگی به حساب آوردند . ایشان فرمودند فقط "جمهوری اسلامی" ، نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم . همچنین در مصاحبه‌ای با حامد الگار به سیاستهای دولت موقت در القا کردن مفهوم دموکراتیک حمله کردند و فرمودند :
«تا توانستند راجع به جمهوری اسلامی مخالفت کردند . مثلا جمهوری باشد ، اسلام می‌خواهیم چه کنیم. جمهوری دمکراتیک باشد ، اسلامش نباشد ، آخرش که آن خوب خوبهایشان که درست و خوب صحبت می‌کند، می‌گفت : جمهوری اسلامی دموکراتیک ، ملت ما این را قبول نکرده گفتند آنچه ما می‌فهمیم اسلام را می‌فهمیم و جمهوری را هم می‌فهمیم چیست اما دموکراتیکی که در طول تاریخ پیراهنش را عوض کرده است هر وقت به یک معنی الان هم این دموکراتیک در غرب یک معنی دارد و در شرق یک معنی دیگر است ... آن دموکراتیک را حتی پهلوی اسلام هم بگذارید ما قبول نداریم ، علاوه بر این من این را در یکی از حرفهایم گفتم که این که ما قبول نداریم برای این که این اهانت به اسلام است . شما این را پهلویش می‌گذارید معنایش این است که اسلام دموکراتیک و حال آن که از همه دموکراسی‌ها بالاتر است ... »
امام در پیام دیگری که در 4 فروردین 1358 پخش گردید ، صراحتا اعلام کردند که شما ملت ایران در انتخاب نوع حکومت آزاد هستید . یعنی می‌توانید به هر نظام مورد دلخواه رأی دهید اما خود من به جمهوری اسلامی رأی می‌دهم .
آیت‌الله مطهری نیز با اضافه کردن مفهوم دموکراتیک به " جمهوری اسلامی " موافق نبود و در این باره گفت : « ... در عبارت جمهوری دموکراتیک اسلامی ، کلمه دموکراتیک حشو و زاید است ... »
/62