در یکی، دو سال اخیر ویروس کووید ۱۹ شرایط زندگی را دشوارتر و ارتباطات اجتماعی را محدود کرد؛ تا جایی که مراسم و آیین‌های دینی به‌کلی تعطیل شد و به‌شکلی محدود و نمادین با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به اجرا درآمد. سال گذشته هم نمایشگاه کتاب با استفاده دوچندان از فضای مجازی برگزار شد؛ تصمیمی همخوان با نیاز مخاطب و عادت‌های مصرفی که داشتند تغییر می‌کردند. لذت ورق‌زدن کتاب از مخاطب دریغ شده بود، بااین‌حال تجربه‌ای بود برای کاهش رفت‌وآمد پرترافیک و خرید ساده‌تر. در چنین شرایطی و با آسیب‌شناسی رویدادهای قبلی، برگزاری نمایشگاه مجازی قرآن با سهولت بیشتری برای برگزارکنندگان همراه خواهد بود.
نمایشگاه قرآن کریم مهم‌ترین نهاد فرهنگی چندرسانه‌ای در سه دهه اخیر بوده و به نمادی پویا و نشاط‌آفرین در فرهنگ کشور تبدیل شده است. ایده برگزاری نمایشگاه قرآن کریم وقتی به ذهنم رسید که بیشتر فضای قرآنی کشور، به حفظ و قرائت قرآن محدود شده بود. از همان ابتدا در صورت‌بندی فعالیت‌های نمایشگاه به دو وجه توجه شد. نخست حفظ و تداوم سنت‌های کهن و معرفی نوآوری‌های متناسب با آن سنت؛ مواردی مانند خوشنویسی و تذهیب و تجلید که هرکدام روش‌ها و جلوه‌های مدرن را به داشته‌های قبلی‌شان افزودند.
دوم بیان مفاهیم قرآنی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های جدید سینما، تئاتر، عکس، نرم‌افزارها و امکانات محیط مجازی. در همان سال نخست نمایشگاه قرآن، یک نرم‌افزار قرآنی ارائه شد و در پایان دهه ۷۰ ، بیش از ۴۰ نهاد دولتی و غیردولتی در عرصه نرم‌افزارهای قرآنی، فعالیت ثابت داشتند. همچنین خادمان قرآنی این رشته هم معرفی شدند و در زمینه‌های فرهنگی، هنری قدیم و جدید جای خودشان را باز کردند. این افزایش دامنه فضاهای قرآنی محصول ورود به دنیای دیجیتال و محیط مجازی بود. براساس داده‌های آماری در آغاز دهه ۸۰، تهران، بالاترین ظرفیت تولید آثار قرآنی مکتوب را در جهان داشت. دیگر شهرهای برگزیده در این زمینه اینها بودند: بیروت، قاهره، قم، دمشق، ریاض، مشهد، بغداد، امان و لاهور. بااین‌حال در فضای مجازی، بیشترین حضور را پدیدآورندگان زبان انگلیسی به خود اختصاص داده بودند و ایران در پایین‌ترین رتبه‌ها قرار داشت.
معادله عوض شده بود و هیچ‌یک از کشورهای اسلامی جزء ۱۰ کشور اول انتشار صفحات قرآنی نبودند. ۷۰ درصد صفحات مجازی قرآنی به زبان انگلیسی بود. آینده‌نگری اقتضا می‌کرد به این مهم توجه شود، ازاین‌رو در برنامه چهارم توسعه، بندی اضافه شد که رویکرد آن تقویت حضور زبان فارسی در محیط مجازی بود. همان سال ۳۰۰ وبلاگ‌نویس در حوزه قرآنی مشغول به کار شدند.
با همه این حرف‌ها، این تغییر رویکرد هنوز خریدار آن‌چنانی‌ای نداشت و نوعی ادا تلقی می‌شد. بعدها جایگاه این نگرش بیشتر شناخته شد و فضای مجازی محل معرکه‌آرایی گسترده افکار، اندیشه‌ها و سلیقه‌های گوناگون شد. تجربه برگزاری فعالیت‌های فرهنگی‌هنری یا مثلا نمایشگاه کتاب به شکل مجازی، باوجود مشکلات، توفیقاتی هم داشت. از جمله دسترسی آسان و ارزان و یکسان برای علاقه‌مندان. سال‌های برگزاری همین نمایشگاه قرآن کریم، دوست‌داران شهرستانی همیشه گله داشتند که به‌دلیل دوری راه و شرایط روزه‌داری و... امکان حضور در پایتخت را ندارند و چرا نمایشگاه و آثارش، در شهر و محل زندگی خودشان برپا نیست. فاصله هرقدر با خودش غم بیاورد حالا با حضور اینترنت و شبکه‌های مجازی، دوستان شهرستانی خوشحال می‌شوند و همین خوب است.
* منتشر شده در روزنامه شرق