سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه روزهای چهارشنبه ۲۲ تیر و پنج شنبه ۲۳ تیرما ه دیداری رسمی از آمریکا داشت تا موضوع های مهم مورد اختلاف آمریکا و روسیه را با همتای آمریکایی خود خانم کلینتون و اوباما رئیس جمهوری آمریکا بررسی کند.
مهم ترین موضوع مورد مناقشه بین دو کشور اختلاف نظر درباره چگونگی به اجرا درآوردن طرح تهاجم موشکی موسوم به طرح سپر دفاع موشکی بود که در پایان این سفر اختلافات همچنان باقی ماند .به همین دلیل در مورد تاریخ دقیق دیداراوباما که قرار بود در پائیز امسال از مسکو انجام شود،توافقی حاصل نشد.
در باره عملیات ناتو در لیبی و سیاست آمریکا در قبال تحولات سوریه نیز هر دو طرف تنها به بیان دیدگاه های خود بدون دستیابی به توافق مشترکی اکتفا کردند. اما در این سفر از نظر ما ایرانی ها مهم ترین مساله ای که مطرح شد پیشنهاد روسیه برای حل و فصل گام به گام مشکلات مربوط به مذاکرات هسته ای گروه پنج به علاوه یک با ایران بود . در این باره ملاحظات مهمی مطرح است که بصورت خلاصه در دوازده بند ارائه می شود که امیدوارم مفید باشد :
۱- پیشنهاد «گام‌به‌گام» روسیه برای تحرک بخشیدن به پرونده هسته‌ای ایران در موقعیتی از روابط روسیه و امریکا که دو کشور بر سر برخی موضوعات از جمله سپر دفاع ضدموشکی، عملیات نظامی درلیبی و رویکرد به تحولات سوریه با هم اختلافات عمیقی پیدا کرده‌اند،مطرح شده است .
2- به نظر می‌رسد که روسیه معتقد است که «گره » اصلی پروندة هسته‌ای ایران به دست امریکا باز می‌شود و این واشنگتن است که با هدایت اسرائیل از سال 2002 تا اکنون این پروندة را «به درازا» کشانده و آن را به مسائل مختلفی مرتبط کرده که با اصل این پرونده کاملاً بی‌ارتباط است. به نظر می‌رسد با این پیش‌ذهنیت بوده که مسکو پیشنهاد خود را در ابتدا با طرف امریکایی مطرح کرده تا دیدگاه واشنکتن را در این زمینه ارزیابی کند، چرا که اگر امریکا با این پیشنهاد موافق باشد، بقیه گروه 1+5 از جمله فرانسه، چین و انگلیس نیز قاعدتاً مخالفتی نخواهند کرد.
3- برای آنکه این طرح بهتر اجرایی شود ضرورت داشت هم‌زمان به طرف ایرانی نیز ارائه می‌شد تا تهران نیز فرصت کافی می‌داشت تا ابعاد این پیشنهاد را بررسی کند.
4- این روش، ابتکار روسی است که بدون اینکه موضوع را به طرف ایرانی ارائه کند، اول بر آن شده تا بفهمد آیا دیدگاه امریکا در خصوص این پیشنهاد مثبت است یا نه و پس از آن طرح خود را به تهران ارائه کند. چراکه اگر قرار باشد امریکا با این طرح مخالفت کند، به نظر می‌رسد این پیشنهاد از اساس منتفی می‌شود و تلاش برای به نتیجه رسانده آن با سایر طرف‌ها بیهوده خواهد بود.
5- در شرایط حاضر ایران نباید نگاه «سختگیرانه » به پیشنهاد روسیه داشته باشد. اینکه طرف روسیه این ابتکار را انجام داده نشان دهندة حسن‌نیت مسکو برای حل پروندة هسته‌ای ایران است که در حال حاضر راکد مانده است.
6- برای ارزیابی دقیق این طرح باید جزئیات آن مشخص شود تا بتوان قضاوت دقیق‌تری کرد که این طرح اساساً تا چه حد می‌تواند راه‌گشای پروندة هسته‌ای ایران باشد. براین اساس نباید طرح روسی را «عجولانه» رد کرد . نباید قضاوت سریعی در مورد آن انجام داد.
7- جزئیاتی که تا کنون در مورد این طرح منتشر شده، نکات مطلوبی نیستند اما «بد» هم نیستند . بر اساس طرح روسیه، طی یک فرایند مرحله‌ای، اگر ایران به سئوالات گروه 1+5 پاسخ بدهد، متناسب به پاسخ‌‌های قانع‌کنندة آن تشویق‌هایی برای تهران در نظر گرفته شده و از جمله برخی تحریم‌های تخفیف یافته و یا حذف می‌شوند.
۸- اگر این طرح بخواهد موفق باشد باید پنج اصل اساسی ذیل را مورد توجه قرار دهد :
الف: ایران نیز متقابلاً سئوالات زیادی از طرف مقابل دارد زیرا این گونه نیست که صرفاً طرف‌های غربی سئوال‌کننده باشند. باید در طرح روسیه این مسئله روشن شود که ایران تنها پاسخگو نیست و پرسش و پاسخ باید متقابل باشد.
ب: اگر به این سری سئوالات پاسخ داده شود، آیا پروندة هسته‌ای ایران به آژانس باز می‌گردد و مراحل عادی خود را طی می‌کند؟ یا همچنان سیلکل بی‌سرانجام گذشته ادامه می‌یابد. برای مثال در مُدالیتة قبلی شش سئوال مطرح شده بود که ایران به آنها پاسخ داد، اما آژانس تأکید کرد که این پاسخ‌ها کافی نیست و یک سری عناوین و سئوالات جدید مطرح شد و غربی‌ها خواستار این شدند که ایران به این سئوالات جدید پاسخ دهد. لذا باید مشخص شود که چه تضمینی وجود دارد که اگر ایران به سئوالاتی مورد نظر پاسخ دهد، بعد از آن، سئوالات جدید‌تری مطرح نشود. چرا که همه کسانی که روند پروندة هسته‌ای ایران از سال 2002 را دنبال می‌کنند، می‌توانند تأیید کنند که اساس پروندة هسته‌ای ایران، بهانه است و مجموعه سئوالاتی که تا کنون مطرح شده نیز نشان می‌دهد که این موضوع دست‌آویزی برای فشار بر ایران است تا غربی‌ها به رهبری امریکا بتوانند تهران را با خود هم‌سو کنند.
از سوی دیگر، مشخص است که فعالیت‌های هسته‌ای ایران به گونه‌ای نبوده و نیست که صلح و امنیت بین‌الملل را تهدید کند تا مستلزم این باشد که پروندة هسته‌ای آن به شورای امنیت ارجاع شود و زیر فصل هفتم مورد بررسی قرار بگیرد. این در حالی است که بر اساس این فصل، مواردی بررسی می‌شوند که تهدیدکننده صلح و امنیت بین‌المللی هسند. اما سئوال اینجاست که کدام یک از اقدامات ایران صلح و امنیت بین‌المللی را مورد تهدید قرار داده است.
پ: روسیه باید روشن کند که در طرح آنها ، محدودة سئوالات از نظر موضوعی چه ابعادی را در بر می گیرد چرا که اگر معلوم نشود ایران به سئوال هایی که مبتنی بر اسناد و مدارک است باید پاسخ دهد یا آنکه هر سئوالی را صرفا بر اساس اتهام ها و حدس و گمان های اسرائل ساخته باید پاسخگو باشد؟
ت: محدوده زمانی سئوال ها و پاسخ ها باید روشن باشد یعنی همه طرف ها بدانند سقف زمانی حل و فصل نهایی تا چه مدت خواهد بود
ث: در صورت بروز اختلاف بر سر اینکه پاسخ ها قانع کننده هستند یا نه چه مرجعی می تواند ملاک عمل باشد . یعنی اگر طرفین به هر دلیل در خصوص پاسخ‌ها به توافق نرسیدند چه مرجعی باید قضاوت کند که حق با کیست؟ باید اسناد و مدارک نیز به صورت متقابل مورد بررسی قرار گیرند. به عنوان مثال، آژانس در مطالبات و سئوالات جدید خود از ایران بدون اینکه مدرک و سندی از طرف امریکایی بخواهد، یک سری ادعاها را در قالب سئوالات جدید از ایران مطرح و تأکید کرده که تهران باید به این سئوالات پاسخ شفاف دهد. در حالی که قاعده بر این است که مدعی باید در پی اثبات مدعاهای خود سند و مدرک ارائه دهد تا انتظار پاسخ دقیق داشته باشد . به حدس و گمان ها که نمی شود پاسخ دقیق داد.
9- بالاخره روس‌ها با ارائه چنین طرحی نشان داده اند مایل هستند موضع دوگانه خود را در باره برنامه صلح آمیز هسته ای ایران را کنار بگذارند. دست بردارنتد. زیرا با این اقدام نشان دادهاند در مقام مبتکر وارد عمل شوند. و از تبعیت از سیاست دنباله روی از امریکا در این موضوع دست بردارند. آنها در مسیر ابتکار قرار گرفته‌اند. اما باید جزئیات این طرح ابتکاری به وضوح مشخص شود نهایت به کدام سوی می رود آیا یک راه‌حل مرضی‌الطرفین را به لحاظ تامین منافع هر دو طرف دنبال می کند یا اینکه کوشش جدیدی است تا دوباره پروندة هسته‌ای ایران را به سمت بهانه جدیدی برای فشارهای بیشتری علیه ایران رهنمون کنند.
10- خواست ایران شفاف‌سازی فعالیت‌های خود بر اساس پیمان ان پی تی و پادمان هسته ای مربوط به ان است و روس‌ها به این مهم توجه دارند که ایران از غنی‌سازی اورانیوم که قوانین بین المللی آنرا به رسمیت شناخته است دست بر نخواهد داشت.
11- به نظر می‌رسد طرح روسیه به صورت ضمنی پذیرفته که ایران به غنی‌سازی ادامه دهد، فقط تأکید کرده که ایران باید به برخی سئوالات پاسخ دهد. لذا، باید به ابتکار روسیه با دیدی مثبت برخورد کرد و این گونه تلقی کرد که مسکو به دنبال باز کردن «گره» پروندة هسته‌ای ایران است.
12- خانم کلینتون بخاطر عواقب منفی رد چنین طرحی برای آمریکا با زرنگی از موضع گیری عجولانه دور شده و آنرا به مذاکرات کارشناسان آمریکایی با روسیه احاله داده است. در طرف مقابل نیز ایران با استقبال از هر طرحی که بتواند به پیشبرد حل پروندة هسته‌ای آن کمک کند، می‌تواند نشان دهد که موافق اصل گفتگو، مذاکره و تعامل با نظام بین‌الملل است.