موضوع ماهواره و قانونی نبودن و جمع‌آوری کردن آن از موضوعات مهم سال 90 بود. در همین رابطه میزگردی با حضور موسی قربانی، عضو کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی، دکتر علی نجفی توانا حقوقدان و جرم‌شناس و کامبیز نوروزی، حقوقدان و استاد ارتباطات برگزار شد که بخش‌های مهم این گفتگو را می‌خوانید.
یکی از موضوعاتی که موردنظر حقوقدانان قرار گرفته این است که نیروی انتظامی با استفاده از عملیات راپل به پشتبامهای خانه‌های مردم می‌رود و دیش‌های ماهواره‌ها را جمع‌آوری می‌کند؛ از نظر این حقوقدانان٬ این عمل خلاف قانون است نظر شما در این مورد چیست؟
علی نجفی توانا: قانون منع استفاده از تجهیزات ماهواره‌ای قانونی است که بدون توجه به واقعیتها تصویب شده و به همین دلیل آرام آرام به عنوان یک قانون متروک تلقی شده است. ضمانت اجرا هم برای اجرای این قانون به چشم نمی‌خورد و همانطور که می‌بینیم این قانون به صورت مقطعی اجرا می‌شود و هدفمند و ریشه‌دار نیست. نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد این است که در این قانون گاهی سایر ضوابط و مقررات مربوط به حقوق شهروندی و حقوق اساسی لحاظ نمی‌شود٬ تجسس در منزل دیگران که شامل در ورودی تا پشت بام می‌شود مستلزم دستور قضایی است و جز با اجازه دادگاه یا بازپرس نمی‌شود به منزل دیگران وارد شد و اگر هم گاهی دیده می‌شود که ماموران نیروی انتظامی یا اطلاعاتی وارد منزل دیگران می‌شوند مصداق بارز هتک حرمت منازل است و می‌شود خاطیان را تعیقب کرد. بنابراین این شیوه که بدون حکم قضایی وارد پشت بام و منازل افراد بشوند، خلاف قانون است مگر اینکه تصمیم قضایی در این مورد وجود داشته باشد. تصمیم قضایی هم باید با شناخت متهم و مظنون مطروحه در پرونده صادر و گفته بشود که شما می‌توانید با رعایت سایر قوانین وارد منزل شخص شوید٬ قبل از غروب آفتاب و بعد از طلوع آفتاب و شب در موارد اضطراری. بنابراین من فکر می‌کنم که اگر نیروی انتظامی بدون حکم قضایی دارد این کار را می‌کند٬ اقدامش خلاف قانون است.
ولی پیش از این نیروی انتظامی اعلام کرد که مجوز ورود به منازل به منظور جمع‌آوری ماهواره‌ها صادر شده است.
نجفی توانا: از نظر من صدور این نوع احکام خلاف قانون است برای اینکه جرم٬ مجرم مشخص باید داشته باشد. بله در جرایم مشروع٬ نیروی انتظامی میتواند دخالت کند و از تواری مجرم جلوگیری کند ولی اینکه یک حکم کلی در این مورد صادر شود من آن را با اصول و ضوابط موضوعه و اسناد مربوط به حقوق بشر چه در داخل و چه خارج کشور منطبق نمی‌دانم.
موسی قربانی: آنچه مسلم است این است که به موجب قانون٬ ماهواره‌ها باید جمع‌آوری شود و اینکه گفته می‌شود اراده‌ای برای اجرای این قانون نیست حرف غیرمستدلی است. وقتی قانونی تصویب می‌شود حتما اراده هم برای اجرای آن وجود دارد و اگر کسی به دلایل انتخاباتی و یا غیر انتخاباتی مایل به اجرای چنین قانونی نباشد٬ این اراده نظام نیست. من اعتقادم این است که ما نباید قانون را در جامعه سست کنیم حتی اگر قانون بدی است. من معتقدم که دو راه بیشتر نیست؛ یا باید قانون لغو شود یا اجرا شود. اگر قانونی در جامعه وجود داشته باشد و تصمیم بگیریم که اجرایش نکنیم یعنی تیشه به ریشه قانون زدن٬ هرچند این قانون٬ قانون بدی باشد. اگر این قانون به درد نمی‌خورد همان مرجع قانونگذار باید آن قانون را لغو یا اصلاح کند. اما این که نیروی انتظامی چه کار می‌کند. من قبول ندارم که نیروی انتظامی به زور وارد منازل مردم می‌شود. ما اصل را بر این می‌گذاریم که اعمال همه افراد بر اساس اراده است و وقتی کسی خودش اجازه می‌دهد مامور وارد خانه‌اش شود این اشکالی ندارد، اینطور نیست که پلیس به زور وارد خانه‌های مردم شود همانطور که خیلی‌ها هم هستند که در را باز نمی‌کنند و اجازه ورود به ماموران نیروی انتظامی نمی‌دهند. ما نمی‌توانیم با استدلال و تحلیل نارضایتی مردم را اثبات کنیم که این کار غیرقانونی است.
به نظر شما یک حکم کلی قضایی از سوی مقامات قضایی صادر شده٬ برای این امر کفایت می‌کند؟ به هرحال اینکه ماموران نیروی انتظامی بدون اجازه افراد٬ با هلیکوپتر در پشتبامهای منازل افراد فرود بیایند و دیش‌ها را جمع کنند و بروند و هیچ حکمی هم به صاحبان این منازل نشان ندهند به نظر قانونی نمی‌رسد.
قربانی: آنچه قانون گفته این است که نگهداری ماهواره جرم است و اول باید خود افراد آنها را ببرند تحویل بدهند در غیر این صورت وظیفه نیروی انتظامی است که آنها را جمع‌آوری کند. حالا واقعا اگر نیروی انتظامی طوری آنها را جمع کند که هیچگونه مزاحمتی برای افراد ایجاد نشود و یک حکم کلی قضایی هم وجود داشته باشد چه اشکالی دارد؟ ولی خب باز هم این بحث نیاز به بررسی و تحلیل دارد.
کامبیز نوروزی: در مورد اجرا شدن و نشدن یک قانون خیلی خطاست که ما فقط به عوامل حقوقی توجه کنیم. همیشه عوامل غیرحقوقی اجرای یک قانون بسیار مهم است. منظور از این عوامل غیرحقوقی٬ عوامل اقتصادی٬ فرهنگی٬ اجتماعی و ... است که بر اجرا کردن یا نکردن یک قانون اثر می‌گذارد. از لحاظ تحلیل حقوقی فرمایشات دکتر توانا را کاملا قبول دارم و معتقدم که این نحوه ورود به حریم خصوصی اشخاص جایز نیست. ضمن اینکه بعضی شیوه‌هایی که گزارشاتش در رسانه‌های داخلی هم منتشر شد و مناسب هم نبود و من هم ندیدم که نیروی انتظامی آنها را تکذیب کند٬ چندان قانونی به نظر نمی‌رسید. از سوی دیگر من متوجه نمی‌شوم که چطور می‌شود که عملیات بسیار پیچیده و خطرناک راپل انجام بشود برای جمع‌آوری ماهواره. نکته جدی‌تر این است که اصولا در ایران٬ دولت همواره نسبت به رسانه‌ها مرعوب بوده است. زمانی که رادیو و تلویزیون٬ فکس٬ ویدیو٬ تلفن و باقی ابزار رسانه جمعی وارد ایران شده است٬ همواره دولت قوانینی را برای جلوگیری از استفاده آنها تدوین و اجرا کرده است. در مورد ماهواره هم همینطور است. از سال 1373 که قانون منع نگهداری و استفاده از تجهیزات گیرنده ماهواره‌ای را داریم. در حال حاضر آماری که وجود دارد نشان می‌دهد که بین دو تا چهار میلیون گیرنده تلویزیونی در تهران فعال است. این یعنی اینکه این قانون را باد با خودش برده است. این قانون از سال 73 وجود دارد ولی در تهران فقط دو میلیون خانوار در حال استفاده از ماهواره‌اند. من قبول دارم که اراده برای اجرای این قانون وجود دارد ولی اراده اجرای قانون یک نکته است و امکان اجرای آن نکته دیگری‌ست.
ما تا به اینجا در مورد نحوه اجرای قانون منع استفاده از تجهیزات ماهواره‌ای بحث کردیم. آقایان نوروزی و نجفی توانا معتقدند که بستر مناسب برای اجرای این قانون وجود ندارد و بنابراین امکان اجرای آن هم در حال حاضر نیست؛ خب راه‌حل چیست؟ شما فکر نمی‌کنید که دیگر وقت اصلاح این قانون رسیده و اگر اینطور نیست٬ راه‌حل جایگزین چیست؟
قربانی: اما اینکه چه کار باید کرد من هم پیشنهادی دارم. مثلا خیلی از کشورها هستند که از سیستم کابلی استفاده می‌کنند. در ایران هم می‌شود چنین کاری را کرد و در این سیستم موضوعاتی که ضرر دارند می‌توانند حذف بشوند ولی بقیه را با مقررات خاصی اجازه داد. می‌شود چنین قانونی را گذاشت و اجرا کرد یا راههای دیگری که از برنامه‌های مفید ماهواره استفاده شود و جلوی برنامه‌های مخرب آن گرفته شود.اعتقاد من این است که ما باید کاری را که بسیاری از کشورها کردند٬ انجام دهیم. یعنی جایی را که باید٬ ممیزی کنیم و جاهای دیگر را نه. با توجه به شرایط خودمان به سمت شبکه‌های کابلی برویم. یا رله کردن آن توسط صدا وسیما، تصور من این است که برخی از کسانی که به دنبال دیدن ماهواره‌ها هستند به دنبال نکات خوب و مثبت ماهواره‌ها نیستند و ما نباید بخاطر تمایلات افرادی خاص بستر فساد را در کل جامعه فراهم کنیم.
نوروزی: اول از همه باید به موضوع پرداخته شود که چرا تقاضا برای برنامه‌های ماهواره‌ای در کشور این‌قدر بالاست و بیشتر از برنامه‌های داخلی است؟ یعنی با وجود هزینه و مخاطرات٬ مردم سراغ آن می‌روند. تلویزیون در ایران عمیقا در بخش ارتباط با مخاطب ضعیف است و اثری در حرفه‌ای‌گری در آن نیست. پس باید اول از همه پرسید که چرا مردم سراغ برنامه‌های ماهواره‌ای می‌روند؟ چون در داخل تغذیه نمی‌شوند. من معتقدم اساسا این قانون باید لغو شود و نه اینکه دولت آن را تعدیل کند. دولت بهتر است وقتی قانونش امکان اجرا ندارد و نمی‌شود آن را اجرا کرد٬ شان خود را حفظ کند و از سوی دیگر اجازه داده شود که رسانه‌های داخلی رشد خود را داشته باشند و حرفه‌ای عمل کنند.
نجفی توانا: من اعتقاد دارم که برای تغییر این قانون باید فضای سیاسی و فرهنگی کشور تلطیف شود و مسئولان کشور با شناسایی نیازهای مردم٬ واقع‌گرایی را جایگزین ذهنیت‌گرایی کنند و یک مقدار فضای باز فرهنگی ایجاد کنند. برای ادامه قضیه٬ می‌شود قانون استفاده از ماهواره را تصویب کنند و کسانی که می‌خواهند ماهواره داشته باشند٬ مثلا ثبت‌نام کنند و بعد از آن کانال‌های ماهواره را در حدی آزاد بگذارند. من فکر می‌کنم که این تغییر قانون میتواند زمینه‌ساز برون رفت از فضای مشکل فعلی باشد. نکته دیگر این است که باید توسعه فضای انتقادی وجود داشته باشد تا این نیاز مردم هم تامین بشود.
45243