به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، حسن محدثی‌گیلوایی، استاد جامعه‌شناسی دین دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا از قم، در پاسخ به اینکه در گذشته ولیمه دادن زائران حج پس از بازگشت از این سفر معنوی چه کارکردهایی داشت؟ اظهار کرد: اگر فرد بدون آمادگی معنوی وارد این سفر شود، اثر عمیقی در وجود او باقی نخواهد ماند، در گذشته، مهمانی‌های بعد از سفر حج دارای کارکرد معنوی و فرهنگی بود، مردم از سفر حج خود تجربه‌های معنوی می‌گفتند و این موضوع برای کسانی که نتوانسته بودند به این سفر بروند، پیام‌های عمیقی داشت، اما امروزه این مهمانی‌ها بیشتر به یک مناسک تشریفاتی تبدیل شده است.
بنابر روایت ایکنا، وی با بیان اینکه امروزه کسی که از سفر حج بازمی‌گردد، انواع عنوان‌ها و جلوه‌های اجتماعی برای او ساخته می‌شود، گفت: به‌طور نمونه عباراتی مثل «هوادار» یا «هواخواه» برای شخصیت وی برجسته می‌شود، این موضوع جنبه‌های اجتماعی، شهرت‌طلبی حتی اقتصادی پیدا کرده است و اغلب با هزینه‌های سنگینی همراه است.
محدثی بیان کرد: این مهمانی‌ها اغلب در تالارهای بزرگ برگزار می‌شوند و هزینه‌های سنگینی را به همراه دارند، این امر زحمت و دشواری‌های زیادی را برای خانواده ایجاد می‌کند و در نهایت، کارکرد معنوی این مهمانی‌ها از بین می‌رود، مهمانی که یک مناسک معنوی بوده است، به یک رویداد تشریفاتی تبدیل شده و کارکرد اصلی‌اش را از دست داده است.
حج به یک فعالیت سازمان‌یافته تبدیل شده است
وی در پاسخ به اینکه چرا این مهمانی تبدیل به یک رویداد تشریفاتی شده است، گفت: نوع نگاه مردم به این سفرها و برنامه‌ها بسیار تغییر کرده است، شاید آن معنویتی که قبلاً در این سفرها وجود داشت، دیگر به چشم نمی‌خورد.
جامعه‌شناس دین تصریح کرد: حج به یک فعالیت سازمان‌یافته تبدیل شده است و امروزه بیشتر از آنکه یک سفر دینی باشد یک جنبه سیاحتی پیدا کرده است، برای بسیاری، حج فرق با سایر سفرهای تفریحی ندارد، در حالی که قبلاً این سفر با تمایلات و انگیزه‌های دینی انجام می‌شد.
محدثی افزود: در گذشته، مردم با تلاش زیادی سعی می‌کردند پس‌انداز کنند و این پس‌انداز با انگیزه دینی همراه بود، درواقع یک آرزوی بزرگ برای رسیدن به این سفر وجود داشت، اما امروزه، مثلاً در برخی ادارات دولتی، فرصت‌هایی فراهم می‌شود که فرد بدون هیچ پس‌زمینه معنوی، فقط به‌دلیل یک موقعیت شغلی یا ثبت‌نام ساده، می‌تواند به سفر حج برود.
وی اضافه کرد: این اتفاق باعث می‌شود فرد بدون آمادگی معنوی وارد این سفر شود، در حالی که قبلاً این سفر برای فرد و مردم اطرافش یک رویداد بزرگ و معنادار بود، امروز این معنا تغییر کرده است که این تفاوت در جهان درون انسان و نحوه تجربه معنویت، بسیار برجسته است.
محدثی ادامه داد: زیست شهری امروز اقتضا نمی‌کند که دو هفته، سه هفته یا چهار هفته افراد مختلف را به‌صورت پی‌درپی در خانه خود میزبانی کنیم، بنابراین افراد برای رفع این بار اجتماعی و روحی، سعی می‌کنند همه را در یک روز یا دوره کوتاهی دعوت کنند.
وی اظهار کرد: وقتی سفر حج به پایان می‌رسد، افراد اعلام می‌کنند که در روز مشخصی ضیافتی برای ولیمه برگزار می‌کنند که فامیل، دوستان و آشنایان می‌توانند حضور پیدا کنند، طبیعتاً در این فضای جمعی، آن حالت معنوی از بین می‌رود، مهمانی که باید مظهر شادی و تعهد دینی باشد به یک برنامه اجتماعی و حتی گاهی اوقات به یک فشار روانی و اقتصادی برای خانواده تبدیل می‌شود.
این جامعه‌شناس دین در پاسخ به اینکه آیا این موضوع را می‌توان به کل جامعه تعمیم داد؟ گفت: تغییر نگاه عمومی به سفر حج باید برجسته شود و این موضوع شامل عدم وجود آمادگی معنوی در زائران است، به‌گونه‌ای که بعضی از آن‌ها حتی قبل از سفر، هیچ درگیری معنوی جدی نسبت به این سفر ندارند، قطعاً نمی‌توانیم این موضوع را به‌طور مطلق برای کل جامعه امروز تعمیم دهیم، اما باید گفت که در بسیاری از موارد، این درگیری معنوی وجود ندارد.
عوامل کاهش معنویت در زائران حج
محدثی بیان کرد: در گذشته، این سفر یک فرایند طولانی و پر از تلاش بود، اما امروزه، وقتی اداره‌ها و سازمان‌ها فرصت‌هایی را فراهم می‌کنند، این سفر برای بسیاری از افراد تنها یک برنامه ساده محسوب می‌شود که این موضوع باعث می‌شود فرد درگیری معنوی نداشته باشد.
وی تصریح کرد: فرض کنید امروز دوست داشته باشم به مصر سفر کنم، این سفر برای من ممکن است یک سفر بزرگ باشد اما اگر همین سفر به وسیله اداره‌ام فراهم شود، ممکن است من اصلاً این سفر را یک رویداد بزرگ ندانم.
محدثی گفت: با این حال، با توجه به هزینه‌های بالای این سفر، نمی‌توان گفت که سفر حج به‌طور کامل آسان شده است، البته این موضوع در مورد برخی افراد و در برخی موارد مثل تشویق‌های ادارات یا ارتقای مرتبه شغلی مطرح است، اما هنوز هم به‌دلیل سنگین بودن هزینه‌ها، این سفر کاملاً در دسترس عموم نیست.
این جامعه‌شناس دین با بیان اینکه سنگینی هزینه سفر حج تنها عامل نیست بلکه سطح درگیری فرد با این سفر نیز اهمیت دارد، افزود: اگر سفر حج را با سفرهای دیگری که بدون این درگیری معنوی انجام می‌شود مقایسه کنیم، متوجه تفاوت‌هایی می‌شویم.
وی اظهار کرد: اگر فرد بدون آمادگی معنوی به چنین سفری دعوت شود، احوال معنوی ایجاد نمی‌شود که این موضوع بسیار متفاوت از دیدگاه درگیری‌های درونی، اندیشه و عمق فردی است، سفرهای دینی ابعادی فراتر از سیاحت دارند این سفرها باید تأثیر عمیقی در درون فرد ایجاد کند، اما وقتی این سفرها به یک سفر ساده تبدیل شوند، جذابیت و اعتبار آن کاهش پیدا می‌کند.
پیامدهای تشریفاتی شدن ولیمه حج
محدثی درباره پیامدهای تشریفاتی شدن چنین مهمانی‌هایی تصریح کرد: اولاً، این مهمانی‌ها زحمت زیادی برای خانواده می‌گذارند و فشارهای روانی و مالی زیادی را به دنبال دارند، این امر باعث می‌شود جذابیت واقعی این ماجرا از بین برود و یک پدیده معمولی در زندگی افراد تلقی شود. در حالیکه سفر حج باید یک پدیده الهی و معنوی باشد که در زندگی فردی و اجتماعی جاری است و این اتفاق در حال حاضر بیشتر به یک امر عادی اجتماعی تبدیل شده است، درواقع این موضوع به نوعی باعث عادی‌سازی و در نتیجه کاهش اعتبار این سفر معنوی می‌شود.
این جامعه‌شناس دین یادآور شد: وقتی کسی این سفر را با درگیری معنوی انجام دهد، ممکن است تجربه‌اش باعث ایجاد تحول در زندگی‌اش شود یا وقتی با دیگران در مورد این سفر صحبت می‌کند باید حسی از معنویت و تغییر درونی به دیگران منتقل کند، این سفر باید یک سفر تعادل‌آور باشد.
وی گفت: این تشریفات و جنبه‌های اجتماعی، گاهی باعث می‌شود که این سفر بیشتر شبیه به یک نمایش شود که این موضوع در مورد آن پارچه‌نویس‌ها و تعاملاتی که امروزه در این مناسبت‌ها دیده می‌شود، مشهود است.
محدثی در پایان بیان کرد: این سفر باید یک رویداد مهم دینی برای فرد باشد، اما امروزه بیشتر یک عملکرد اقتصادی، اجتماعی و روانی محسوب می‌شود که متأسفانه برای بسیاری از افراد آن ثمره معنوی که باید انتقال یابد، وجود ندارد.