به نقل از گزارش‌های غیررسمی از چند واحد صنعتی نشان می‌دهد استفاده از نوار نقاله‌های ساخت داخل توانسته است توقف خطوط تولید را تا ۳۰٪ کاهش دهد؛ موضوعی که از دید کارشناسان مسیری کلیدی برای تقویت بهره‌وری در صنایع محسوب می‌شود. به گفته منابع آگاه، این پیشرفت نه‌تنها زمینهٔ کاهش وابستگی به واردات را فراهم کرده، بلکه امیدها برای خودکفایی و صادرات تجهیزات انتقال مواد ایرانی را نیز به‌شکل ملموسی افزایش داده است.

نوار نقاله چیست و چه کاربردهایی دارد؟

نوار نقاله سامانه‌ای مکانیکی برای انتقال پیوسته مواد و کالا در خطوط تولید است. این تجهیز که امروزه به یکی از اجزای اصلی زیرساخت صنعتی کشور تبدیل شده، در حوزه‌های متنوعی چون صنایع معدنی، فولادی، خودروسازی و فرآوری مواد غذایی به‌کار گرفته می‌شود.

مبنای عملکرد نوار نقاله، حرکت مداوم بار بر روی تسمه یا اجزای چرخشی است؛ مکانیزمی که امکان جابه‌جایی مستمر، ایمن و با حداقل مداخله انسانی را فراهم می‌سازد. بر پایه گزارش‌های موجود، استفاده از این سیستم در خطوط تولید، نه‌تنها منجر به صرفه‌جویی در هزینه‌های نیروی کار شده، بلکه نقشی مؤثر در کاهش زمان توقف و افزایش بهره‌وری ایفا کرده است.

افزایش استقبال صنایع از نوار نقاله ایرانی

طی دو سال گذشته، روند جایگزینی نوار نقاله‌های وارداتی با نمونه‌های ساخت داخل در بسیاری از صنایع شتاب گرفته است؛ تغییری که به باور کارشناسان، بیش از آن‌که صرفاً ناشی از ملاحظات اقتصادی باشد، نتیجه اعتماد به کیفیت و پایداری عملکرد محصولات داخلی است.

بررسی‌های میدانی از واحدهای صنعتی در استان‌های البرز، خوزستان و کرمان نشان می‌دهد که کارخانه‌های فعال در صنایع پتروشیمی، معدنی و بسته‌بندی در شمار نخستین صنایعی هستند که به استفاده از نوار نقاله‌های ایرانی روی آورده‌اند. در برخی مجتمع‌های فولادی نیز این تغییر، به‌صورت تدریجی اما پایدار در حال پیاده‌سازی است.

به گفته یکی از مشاوران صنعتی در حوزه مکانیک انتقال مواد، عواملی نظیر قیمت تمام‌شده کمتر، سهولت تأمین قطعات یدکی، پشتیبانی فنی در محل، و امکان بومی‌سازی طراحی با توجه به شرایط خط تولید، از جمله دلایل اصلی این استقبال محسوب می‌شوند. وی تصریح کرد: «در بسیاری از موارد، تولیدکنندگان داخلی توانسته‌اند نوار نقاله‌هایی طراحی کنند که نه‌تنها جایگزین نمونه‌های وارداتی شوند، بلکه به‌لحاظ بهره‌وری انرژی و دوام فنی، عملکرد بهتری از خود نشان دهند.

ویژگی‌های فنی نوار نقاله‌های ساخت داخل

نوار نقاله‌های تولیدشده توسط سازندگان داخلی، از نظر فنی در طیفی متنوع از مدل‌ها عرضه می‌شوند؛ از جمله انواع تسمه‌ای، غلتکی، زنجیری و اسپیرال که هر یک متناسب با ماهیت محصول و فرآیند، در خطوط مختلف به‌کار گرفته می‌شوند. در برخی از این مدل‌ها، از جمله نسخه‌های تلسکوپی با طول قابل تنظیم، طراحی به‌گونه‌ای صورت گرفته که امکان تطبیق با فضای محدود یا مسیرهای متغیر را فراهم می‌سازد؛ نمونه‌ای از این نوع اخیراً در قالب ثبت اختراع در یکی از واحدهای صنعتی داخلی به ثبت رسیده است.

یکی از مزایای شاخص این تجهیزات، قابلیت شخصی‌سازی طراحی بر پایه نیازهای خاص هر خط تولید است. بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی توانسته‌اند با همکاری تیم‌های فنی کارخانجات، سامانه‌هایی طراحی کنند که ضمن هم‌راستایی با چیدمان موجود، بالاترین بازده کاری را نیز ارائه دهند.

استفاده از استانداردهای بین‌المللی در ساخت، از دیگر ویژگی‌هایی است که در نمونه‌های موفق مشاهده می‌شود. رعایت الزامات ایمنی، مقاومت در برابر خوردگی، و تطابق با شرایط محیطی خاص (نظیر دمای بالا یا رطوبت شدید) از جمله مواردی است که در طراحی این تجهیزات لحاظ شده است.

از منظر مصرف انرژی نیز، نوار نقاله‌های ساخت داخل طی سال‌های اخیر با به‌کارگیری الکتروموتورهای بهینه و مکانیزم‌های کاهش اصطکاک، به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در مقایسه با نسل‌های قبلی، کاهش قابل توجهی در مصرف برق را رقم زده‌اند؛ موضوعی که برای واحدهای تولیدی با خطوط ۲۴ساعته از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

کاهش ارزبری، افزایش اشتغال: پیامدهای صنعتی‌شدن نوار نقاله‌های ایرانی

بررسی روندهای اخیر در زنجیره تأمین تجهیزات صنعتی نشان می‌دهد توسعه فناوری ساخت نوار نقاله در داخل کشور، صرفاً یک پیشرفت فنی نبوده و تبعات اقتصادی گسترده‌تری نیز به همراه داشته است. کاهش وابستگی به تجهیزات خارجی، به‌ویژه در شرایط محدودیت‌های تجاری، یکی از مهم‌ترین پیامدهای این روند ارزیابی می‌شود.

مطابق برآوردهای غیررسمی، تولید انبوه نوار نقاله در داخل توانسته است از میزان ارزبری واردات این تجهیزات در سال‌های اخیر بکاهد. این در حالی است که برخی از قطعات مورد استفاده در مدل‌های وارداتی، به‌دلیل تحریم یا نبود نمایندگی رسمی، عملاً امکان تأمین نداشتند و منجر به توقف‌ دوره‌ای خطوط تولید می‌شدند.

افزون بر این، گسترش واحدهای تولیدی در حوزه طراحی و ساخت تجهیزات انتقال مواد، زمینه‌ساز افزایش ظرفیت صنعتی کشور شده است؛ ظرفیتی که نه‌فقط به تولید فیزیکی، بلکه به اشتغال‌زایی در حوزه‌های مهندسی، مونتاژ، کنترل کیفی و خدمات پس از فروش نیز تسری پیدا کرده است. این موضوع در شهرک‌های صنعتی برخی استان‌ها، به‌ویژه آذربایجان شرقی، نمود عینی‌تری یافته است.

بر پایه اطلاعات موجود، در مواردی نیز صادرات نوار نقاله به کشورهای منطقه، از جمله ترکیه و عراق، در مقیاس محدود اما منظم آغاز شده است؛ امری که به گفته کارشناسان، می‌تواند نشانه‌ای از رقابت‌پذیری فنی و قیمتی این محصولات در بازارهای پیرامونی تلقی شود.

از منظر سیاست‌گذاری نیز، تقویت زنجیره داخلی تأمین تجهیزات با اهداف کلان برنامه‌های توسعه صنعتی کشور هم‌راستا ارزیابی می‌شود. به‌اعتقاد تحلیل‌گران حوزه صنعت، استمرار این روند و حمایت هدفمند از آن، می‌تواند بخشی از خلأ زیرساختی در مسیر ارتقاء بهره‌وری صنعتی را جبران کند.

تجربه واحدهای صنعتی از عملکرد نوار نقاله ایرانی

در برخی واحدهای تولیدی که طی یک سال گذشته اقدام به جایگزینی تجهیزات انتقال وارداتی با نوار نقاله‌های ساخت داخل کرده‌اند، نتایج عملیاتی قابل‌توجهی به ثبت رسیده است. این نتایج عمدتاً در سه حوزه شامل کاهش هزینه‌های نگهداری، بهبود بهره‌وری و افزایش پایداری خطوط تولید گزارش شده است.

مهندس م.ح، مدیر فنی یکی از کارخانجات فرآوری فلزات غیرآهنی در ناحیه صنعتی اشتهارد، در این‌باره می‌گوید: «در بازه ۶ ماه پس از نصب کامل نوار نقاله ایرانی، میزان توقف ناشی از خرابی مکانیکی تقریباً به یک‌سوم کاهش پیدا کرد. مهم‌تر از آن، زمان تعمیرات دوره‌ای نیز کوتاه‌تر شد چون قطعات یدکی به‌سرعت از داخل کشور قابل تأمین بود.

به گفته وی، کاهش هزینه‌های مرتبط با تعمیرات اضطراری و عدم نیاز به انتظار برای واردات قطعات جایگزین، نقش مهمی در حفظ پایداری تولید ایفا کرده است. این کارخانه در نیمه دوم سال گذشته، برای نخستین‌بار توانست شاخص راندمان خط بارگیری را به بیش از ۹۶ درصد برساند؛ عددی که پیش‌تر تنها در گزارش‌های تئوریک پیش‌بینی می‌شد.

این روند در دیگر صنایع نیز قابل مشاهده است؛ به‌عنوان نمونه، بنابر گزارش منتشرشده در معدن‌نیوز (۹ دی ۱۴۰۲)، مجتمع فولاد مبارکه اصفهان موفق به ثبت رکورد جدیدی در کاهش زمان ماندگاری تجهیزات نوار نقاله در تعمیرگاه مرکزی شده است؛ کاهشی که از دید ناظران، نتیجه بهبود فرآیندهای نگهداری و استفاده هدفمند از تجهیزات بهینه تلقی می‌شود.

مشابه این تجربه در برخی واحدهای بسته‌بندی مواد غذایی و خطوط انتقال در صنایع ساختمانی نیز تکرار شده است؛ روندی که اگرچه هنوز در ابتدای مسیر است، اما از نگاه کارشناسان، نشانه‌ای مثبت از پایداری عملکرد تجهیزات تولید داخل تلقی می‌شود.

۳۰٪ کاهش چگونه محاسبه شد؟

جدول زیر براساس فرم‌های عیب‌یابی داخلی استخراج شده است:

چشم‌انداز صادرات تجهیزات انتقال مواد ایرانی

با تثبیت جایگاه برخی از تولیدکنندگان داخلی در بازار تجهیزات انتقال مواد، نگاه‌ها به افق صادراتی این صنعت نیز تقویت شده است. به‌گفته منابع مطلع، طی یک سال گذشته ظرفیت‌سازی اولیه برای صادرات نوار نقاله به بازارهای منطقه‌ای آغاز شده و در برخی موارد، محموله‌هایی به مقصد کشورهای همسایه نظیر عراق، افغانستان و ارمنستان ارسال شده است.

این روند، در شرایطی شکل گرفته که بازار منطقه در سال‌های اخیر عمدتاً در اختیار برندهای چینی و اروپایی بوده است. با این حال، افزایش قیمت جهانی تجهیزات، پیچیدگی فرآیند واردات و تمایل برخی مشتریان منطقه‌ای به تعامل با تولیدکنندگان نزدیک‌تر از نظر جغرافیایی، شرایط جدیدی برای تولیدکنندگان ایرانی فراهم کرده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد بخشی از واحدهای تولیدی مستقر در تهران، تبریز و مشهد، در حال برنامه‌ریزی برای حضور در نمایشگاه‌های صنعتی کشورهای منطقه هستند. هدف از این اقدام، شناسایی دقیق‌تر نیاز بازار هدف و ایجاد ارتباط مستقیم با خریداران صنعتی اعلام شده است.