نگار علی- هوش مصنوعی به عنوان یکی از مهم‌ترین فناوری‌های تحول‌آفرین در دهه‌های اخیر، مورد توجه بسیاری از کشورها برای توسعه و پیشرفت استراتژیک قرار گرفته است. کشور ما نیز در سال‌های گذشته تلاش‌هایی برای ایجاد ساختاری رسمی و متمرکز در این حوزه داشت که در نهایت به تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی منجر شد. اما این سازمان پس از مدتی فعالیت، به دلایل مختلفی منحل و مسئولیت‌های آن به نهادهای دیگر سپرده شد. در این پرونده، روند شکل‌گیری، دستاوردها و حذف این سازمان را مرور می‌کنیم.
شروع پیشنهاد راه‌اندازی
پیشنهاد راه‌اندازی سازمان ملی هوش مصنوعی ایران برای نخستین بار در دولت سیزدهم مطرح شد. هدف اصلی ایجاد این سازمان، تمرکز سیاست‌گذاری، توسعه زیرساخت‌ها، تدوین استانداردها و ارتقای توانمندی‌های فنی و انسانی در زمینه هوش مصنوعی بود. این پیشنهاد در قالب لایحه‌ای به دولت ارائه و پس از بررسی‌های اولیه در دستگاه‌های مربوطه مورد توجه قرار گرفت.
تاسیس سازمان ملی هوش مصنوعی
سازمان ملی هوش مصنوعی در سال ۱۴۰۳ به طور رسمی تأسیس شد و قرار بود به عنوان متولی اصلی هوش مصنوعی در کشور، ضمن هماهنگی میان نهادهای مختلف، روند توسعه این فناوری را به صورت ساختاری مدیریت کند. از جمله اهداف سازمان می‌توان به تعیین خط‌مشی‌های کلان، تأمین زیرساخت‌های تحقیقاتی و تربیت نیروی متخصص اشاره کرد.
شروع به کار و فعالیت‌ها
پس از تأسیس، سازمان ملی هوش مصنوعی با انتصاب مدیران و تشکیل هیئت‌مدیره فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. این سازمان در حوزه‌هایی چون تدوین نقشه راه هوش مصنوعی، حمایت از پروژه‌های پژوهشی، ایجاد آزمایشگاه‌های مرجع و همکاری با بخش خصوصی گام برداشت. با این حال، به دلیل محدودیت منابع و مشکلات ساختاری، سرعت پیشرفت سازمان کمتر از انتظار بود و به مرور انتقاداتی از سوی کارشناسان و فعالان حوزه فناوری مطرح شد.
دلایل حذف سازمان
در سال ۱۴۰۳، پس از بررسی عملکرد و وضعیت سازمان، دولت تصمیم گرفت، سازمان ملی هوش مصنوعی را منحل کند. دلایل اصلی این تصمیم عبارت بودند از: ضعف در هماهنگی بین‌دستگاهی، عدم تحقق کامل اهداف اولیه، محدودیت بودجه و تمرکززدایی بیش از حد فعالیت‌ها که باعث تداخل وظایف با سایر نهادها شده بود.
سپردن مسئولیت‌ها به نهادهای دیگر
پس از حذف سازمان، مسئولیت‌های مرتبط با هوش مصنوعی به نهادها و مراکز دیگری واگذار شد. بر اساس منابع رسمی، پس از کنار گذاشته شدن سازمان ملی هوش مصنوعی، وظایف مرتبط با سیاست‌گذاری و راهبری کلان در حوزه هوش مصنوعی به «ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی» واگذار شده است. این ستاد زیر نظر رئیس‌جمهور فعالیت می‌کند و دبیرخانه آن در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری مستقر است.
همچنین فراکسیون هوش مصنوعی مجلس شورای اسلامی با تصویب طرح‌های ملی، نقش قانون‌گذاری و نظارتی خود را در این حوزه تقویت کرد.
چشم‌انداز آینده
با وجود انحلال سازمان ملی هوش مصنوعی، توجه به این فناوری راهبردی همچنان در دستور کار مسئولان و فعالان حوزه فناوری قرار دارد. طرح‌ها و برنامه‌های جدیدی برای بهبود زیرساخت‌ها، تربیت نیروی متخصص و ارتقای همکاری‌های بین‌دستگاهی در دست بررسی است تا کشور در رقابت جهانی هوش مصنوعی عقب نماند.
تجربه تأسیس و حذف سازمان ملی هوش مصنوعی نشان می‌دهد که ایجاد ساختارهای موثر برای فناوری‌های نوظهور نیازمند مدیریت هماهنگ، منابع کافی و استراتژی‌های بلندمدت است. در حالی که این سازمان نتوانست به همه اهداف خود برسد، اما مسیر تازه‌ای برای تمرکز بر هوش مصنوعی در کشور باز کرده است که ادامه آن نیازمند همت همه بخش‌ها خواهد بود.
۲۲۷۲۲۷