مجید سائلی - «نصرة الحق»، کتابی است از دوره‌ی صفوی که میرزا ظهیر‌الدین تفرشی در رد کتاب «انتخاب دین الهی» تألیف پادری گبرائیل فرنجی، نوشته و گودرز رشتیانی آن را پژوهش و باز‌نویسی کرده است.
مصحح و پژوهشگر، متن این کتاب را بر اساس نسخ خطی متعدد و منابع متعدد پژوهش و باز‌نویسی کرده و با تعلیقات و افزوده‌هایی در بخش دوم شماره‌ی 14 پیام بهارستان، دوره‌ی دوم، سال چهارم، زمستان 1390، صص 1224-1379. به چاپ رسانده است. در زیر گزارش کوتاهی از مقاله‌ی 155 صفحه‌ای مصحح ارائه می‌گردد.
نویسنده‌ی مقاله نخست مختصری از روابط ایران و مسیحیان خارجی و مبشرین مسیحی از قبل اسلام تا خود دوره‌ی معاصر ارائه می‌کند. معلوم است که این روابط از لحاظ تساهل و تسامح و شرایط سیاسی، فرهنگی و بین‌المللی از فراز و نشیب‌هایی برخوردار بود.
دوره‌ی مورد تأکید وی، دوره‌ی صفوی می‌باشد. در این دوره روابط ایران با جهان خارج به‌خصوص مسیحیان بُعد جدیدی پیدا می‌کند و مبلغان تبشیری زیادی در این دوره در ایران فعالیت می‌کنند و بازار ترجمه‌ی عهدین، مناظرات و مشاجرات قلمی بین علمای شیعه و مبلغان مسیحی گرم است. روی هم رفته تعداد این مبلغان در اصفهان چنان فزونی گرفت که شاه عباس در 1030 هجری قمری پر پرژان تاده را کنسول فرنگیان شهر اصفهان نمود. این را نیز باید اضافه نمود که زمان شاه سلطان حسین آزادی بیان و فرهنگ تساهل و تسامح بیشتر رواج داشت.
رساله‌های مبلغین مسیحی و ردیه‌ها و جوابیه‌هایی که به‌صورت مشاجرات قلمی یا در مناظرات مطرح شد و بعداً مکتوب گردید نیز بخش بعدی این مقاله را تشکیل می‌دهد.
اما بخش اصلی این مقاله را معرفی کتاب «نصرة الحق» و نویسنده‌ی آن به‌خصوص متن تصحیح‌شده و بازنگری‌شده این کتاب تشکیل می‌دهد.
میرزا ظهیر‌الدین تفرشی
نویسنده که او را به‌نام‌ها مختلف می‌شناسند از عالمان و شاعران عصر شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی است. وی در منابع و تذکره‌های مختلف معرفی شده و نویسنده‌ای پر‌کار بوده و به زبان‌های عربی و فارسی می‌نوشت. سال دقیق تولدش مشخص نیست ولی برخی گفته‌اند که تا سال 1114 زنده و برخی دیگر سال فوت ایشان را 1020 دانسته‌اند. فهرستی از آثار عربی و فارسی ایشان در این مقاله آمده است.
تفرشی در گرجستان هم منصب مذهبی پیش‌نمازی را بر عهده داشت که از مناصب رسمی متعلق به علما بود که تعیین آن از اختیارات صدر بود و هم در امور اداری و دیوانی گرجستان از چنان جایگاهی برخوردار بود که شاه‌نظر‌خان حاکم کاخت از سخن و صواب‌دید او عدول نمی‌کرد. خود تفرشی اقامت خود در گرجستان را از زمان شاه عباس دوم می‌داند که برای تعالیم معالم دین و رتق و فتق مهمات دولت در آنجا بوده و این گفته‌ی وی مؤید منصب بالای دینی و دیوانی او در گرجستان آن روز می‌باشد.
درباره‌ی نصرة الحق
اصل کتاب به‌نام «تبصرة الحق» و به زبان عربی بوده که تفرشی آن را در چهارمین سال حضورش در گرجستان و به منظور رد اباطیل و نقض اضالیل رساله‌ی «پادری گبرائیل فرنگی» به‌نام «انتخاب دین الهی» که در دار‌السلطنه‌ی تبریز تألیف کرده؛ به رشته‌ی نگارش در آورده است. خود تفرشی بعداً بنا به نظر شاه سلیمان صفوی آن را به پارسی برگردانده است و «نصرة الحق» نام گرفت .
بخش‌ها و فصول نصرة الحق
این کتاب در 5 پخش تدوین شده است.
بخش اول: که دیباچه است و درباره‌ی علل نگارش کتاب می‌گوید.
بخش دوم: که عنوان آغاز را دارد در قالب سه مجلس مناظره، شرح مفصلی است از مناظرات نویسنده با سه عالم مسیحی به نام‌های ماکاریوس، کشیش رومی و پادری گبرائیل فرنگی.
بخش سوم: سه مقدمه نام دارد. این سه مقدمه در خصوص اعتقادات مسیحیان و اناجیل و در تمیز مناظرات آینده است.
بخش چهارم: دارای دو مقاله در مورد تثلیث و تولد عیسی مسیح علیه السلام و الهیت او است.
بخش پنجم: خاتمه نام دارد که به تناقضات این اناجیل می‌پردازد.
این مناظرات به زبان ترکی بوده و روند مناظره هم در قالب خوبی برگزار می‌شد. نصرة الحق، متنی نسبتاً دشوار به شمار می‌رود که سرشار از اطلاعات کلامی، فقهی، و آیات مختلف از اناجیل است.
نسخ خطی مورد استفاده
در این خصوص 5 نسخه‌ی خطی به قرار زیر شناسایی شد.
•کتابخانه‌ی مجلس: نسخه‌ی خطی شماره‌ی 19/10147
•کتابخانه‌ی مجلس: نسخه‌ی خطی شماره‌ی 10598
•کتابخانه و موزه‌ی آستان قدس رضوی: نسخه‌ی خطی شماره‌ی 258م
•کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران: نسخه‌ی خطی شماره‌ی 2/3282 (متن عربی)
•کتابخانه‌ی شچدرین سن‌پطرزبورگ روسیه (متن عربی).
از آنجا‌که نسخه‌ی اولی از لحاظ تاریخ نگارش به زمان حیات نویسنده نزدیک‌تر بوده و با متن عربی بیشترین هماهنگی را دارد و نسبت به نسخ دیگر از افتادگی کمتری برخوردار است به عنوان نسخه‌ی اساس انتخاب شد. البته مؤلف مقاله این نسخ خطی را غیر از نسخه‌ی خطی روسیه به علت عدم دسترسی مورد بررسی قرار داده است. تصحیح نیز بر مبنای نسخه‌ی اساس می‌باشد.
برای مطالعه اخبار سایت کتابخانه مجلس شورای اسلامی لطفا اینجا را کلیک کنید.
/6262