نوید احمدپور - در روزهایی که دماسنج‌های خوزستان مرزهای فراتر از 49 درجه سانتی‌گراد را لمس می‌کنند و این شهر برای سومین روز متوالی در فهرست گرم‌ترین نقاط کره زمین جای می‌گیرد، نه‌تنافی میان "اقدامات انسانی" و "فروپاشی اقلیمی" وجود دارد. اینجا، جایی که حتی سایه‌ها هم در هیبت گرما ذوب می‌شوند، بحران تنها یک پدیده طبیعی نیست؛ نتیجه سال‌ها سوءمدیریت منابع آبی، نابودی پوشش گیاهی، و غفلت از پدافند غیرعامل در برابر گرمایش و گردوغبار است.
وضعیت اضطراری گرما: آمارهای هشداردهنده (۱۴۰۰–۱۴۰۴)
- جهان در آتش: داده‌های سرویس تغییرات آب‌وهوایی کوپرنیک (C3S) نشان می‌دهد ژوئیه ۲۰۲۵ با میانگین دمای ۱۷.۱۵ درجه سانتی‌گراد، رکورد گرم‌ترین روز تاریخ کره زمین را شکسته است. ایران نیز در این موج، با افزایش ۱.۵ تا ۲ درجه‌ای دما نسبت به نرمال بلندمدت مواجه است .
- خوزستان در صدر جهنم:
- ۱۸ تیر ۱۴۰۴: امیدیه (۴۶.۲°C) و اهواز (۴۵.۹°C) در رده‌های چهارم و پنجم گرم‌ترین نقاط جهان.
- ۱۷ تیر ۱۴۰۴: اهواز با ۴۴.۷°C در رده سیزدهم جهانی.
- همزمان، بصره عراق با ۴۶.۶°C جایگاه نخست را تصاحب کرد [متن کاربر].
- رکوردشکنی در جنوب شرق:
- زابل در خرداد ۱۴۰۲ با دمای ۵۰.۸°C گرم‌ترین نقطه کره زمین ثبت شد .
- شهداد کرمان در مرداد ۱۴۰۳، ۲۳ روز متوالی با حداقل دمای ۳۷°C و رسیدن به ۴۹°C .
چرا خوزستان به کوره ایران و جهان تبدیل شده است؟
تخریب کمربند سبز - طرح‌های حفاظتی مانند جنگل‌کاری اطراف اهواز برای مهار گردوغبار و کاهش دما، به دلیل کمبود بودجه و ضعف نظارت متوقف شده‌اند. درحالی که این طرح‌ها می‌توانستند دمای شهر را تا ۵ درجه کاهش دهند.
مرگ کارون - استفاده از آب کارون برای خنک‌سازی فضای شهری، با وجود پیشنهادهای متخصصان، به دلیل سدسازی‌های غیراصولی، انتقال آب به استان‌های همجوار، و آلودگی صنعتی عملاً غیرممکن شده است. کاهش ۴۰٪ی دبی رودخانه در پنج سال اخیر، کارون را از نجات‌بخش به یکی از کانون‌های گردوغبار تبدیل کرده است .
شکست پدافند غیرعامل
ساختمان‌های غیرسازگار - بیش از 75٪ سازه‌های اهواز فاقد عایق‌بندی حرارتی و پنجره‌های دوجداره هستند.
نقض استانداردهای شهرسازی - گسترش بتن‌ریزی و کاهش فضای سبز (سرانه ۲ مترمربع در اهواز مقابل استاندارد ۱۲ مترمربع جهانی).
گردوغبار: خنجری بر پیکر خوزستان
منشأ داخلی فاجعه - خشک‌شدن تالاب‌های هورالعظیم، شادگان، و بستر کارون، ۶۰٪ کانون‌های گردوغبار خوزستان را ایجاد کرده‌اند. دریاچه هامون نیز که روزی تالابی بین‌المللی بود، اکنون به کانون غبار شرق ایران تبدیل شده است .
آمار مرگ‌بار - سازمان بهداشت جهانی در ۲۰۲۴ اعلام کرد: ذرات PM2.5 در روزهای گردوغبار اهواز به ۷۰۰ μg/m³ (۲۸ برابر حد مجاز) رسیده که عامل ۱۷٪ افزایش بیماری‌های تنفسی و قلبی در پنج سال اخیر است.
پیوند گرمایش، گردوغبار و فروپاشی زیست‌بوم‌ها
داده‌های مرکز ملی اقلیم نشان می‌دهد هر ۱°C افزایش دما، ۶٪ تبخیر آب را بالا می‌برد. این به معنای نابودی سریع‌تر منابع آبی باقیمانده در خوزستان خواهد بود.
تهدید وجودی- مطالعات دانشگاه تهران هشدار می‌دهد تا ۲۰۵۰، مناطق جنوبی ایران ازجمله خوزستان ممکن است غیرقابل سکونت شوند اگر میانگین دما ۲.۵°C دیگر افزایش یابد .
بودجه‌ها کجا رفتند؟ (شکاف مالی–عملکردی)
| طرح |
بودجه مصوب (میلیارد تومان) |
وضعیت |
| کمربند سبز اهواز |
۱۲۰۰ |
متوقف (انجام شده زیر 15 درصد) |
| سامانه‌های پایش گردوغبار |
۹۰۰ |
نصب ۳۰ ایستگاه از ۱۰۰ مورد |
| احیای تالاب هورالعظیم |
۲۵۰۰ |
۱۰٪ پیشرفت |
فساد : - دیوان محاسبات در گزارش ۱۴۰۳ از اختلاف ۳۵۰۰ میلیارد تومانی بین اعتبارات مصوب محیط زیستی و هزینه‌های واقعی پرده برداشت.
راه نجات: از بحران تا تاب‌آوری
احیای اکولوژیک
کارشناسان محیط زیست احیای فوری رودخانه کارون را کلید خنک‌سازی خوزستان می‌دانند. لایروبی بستر این رودخانه و انسداد صدها چاه غیرمجاز در بالادست، نخستین گام برای بازگرداندن جریان حیاتی آب به منطقه است. همزمان، ایجاد "دیوار سبز" با کاشت گونه‌های مقاوم به خشکی مانند کهور و اکالیپتوس در حاشیه اهواز، می‌تواند تا ۵ درجه از دمای شهر بکاهد و سد طبیعی در برابر گردوغبار ایجاد کند. این طرح که پیشتر در شهرهای دبی و ریاض موفقیت‌آمیز بوده، از سال ۱۴۰۱ در نیمه راه متوقف مانده است.
پدافند غیرعامل شهری
معماران شهری بر ضرورت تحول اساسی در ساخت‌وسازها تأکید می‌کنند. الزام استفاده از مصالح عایق حرارتی در پروانه‌های ساختمانی جدید، هزینه انرژی را تا ۴۰٪ کاهش می‌دهد. همچنین ایجاد "ایستگاه‌های خنک‌کننده عمومی" مجهز به سیستم‌های خورشیدی در مناطق پرتردد، پناهگاهی حیاتی برای شهروندان در روزهای اوج گرما خواهد بود. تجربه مشابه در کویت نشان داده این مراکز می‌توانند تا ۱۵٪ از مرگ‌ومیرهای ناشی از گرمازدگی بکاهند.
سامانه پایش هوشمند
نصب شبکه یکپارچه ایستگاه‌های سنجش دمای لحظه‌ای و گردوغبار در ۲۰ نقطه حساس اهواز، امکان پیش‌بینی و هشدار زودهنگام را فراهم میکند. این سیستم که در اردیبهشت ۱۴۰۳ با بودجه ۲۰۰ میلیارد تومانی تصویب شد، تاکنون تنها در ۶ نقطه اجرایی شده است. الگوی موفق آن در دبی طی ۳ سال، دقت پیش‌بینی‌ها را به ۹۲٪ رسانده است.
تحول در الگوی کشاورزی
بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، کشت برنج و نیشکر ۶۵٪ منابع آبی خوزستان را مصرف میکند. کارشناسان جایگزینی این محصولات با گونه‌های کم‌آب‌خواه مانند انار و پسته را راه نجات می‌دانند. تجربه استان یزد نشان می‌دهد این تغییر الگو تا ۳۰٪ در مصرف آب صرفه‌جویی ایجاد کرده و درآمد کشاورزان را افزایش داده است.
خوزستان امروز، تنها قربانی تغییرات اقلیمی نیست؛ آیینه تمام‌نمای فروپاشی مدیریت محیط زیستی است. اگرچه توافقنامه پاریس گرمایش زمین را به ۱.۵°C محدود میکند ، اما بدون اجرای طرح‌های عاجلِ مبتنی بر "تطبیق با محیط" و نه مقابله با آن، اهواز تا ۱۴۱۰ در آستانه افزایش ثبت دماهای بالای ۵۰°C خواهد بود. اینجا، جایی که "آب" به افسانه می‌ماند، نجات تنها با بازنگری در تمامی لایه‌های برنامه‌ریزی ممکن است.