خبرآنلاین - رسول سلیمی: طرح صلح میان ارمنستان و آذربایجان در ۸ اوت ۲۰۲۵، که با میانجی‌گری دونالد ترامپ در کاخ سفید امضا شد، نه‌تنها به دهه‌ها منازعه بر سر قره‌باغ پایان داد، بلکه گامی استراتژیک برای کاهش نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی و تقویت جایگاه آمریکا در اوراسیا بود. این توافق، همراه با تحولات جنگ اوکراین و منازعه ایران و اسرائیل، منافع ژئوپولیتیکی اسرائیل و اروپا را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
طرح صلح ارمنستان و آذربایجان، که در ۸ اوت ۲۰۲۵ با حضور نیکول پاشینیان و الهام علی‌اف در کاخ سفید امضا شد، نقطه عطفی در منازعه قره‌باغ و رقابت‌های ژئوپولیتیکی در قفقاز جنوبی است. این طرح، که شامل ایجاد کریدور ترانزیتی «مسیر صلح و رفاه بین‌المللی ترامپ» (به اختصار TRIPP) است، به آمریکا امکان می‌دهد نفوذ خود را در منطقه‌ای استراتژیک تقویت کند، در حالی که روسیه، به دلیل جنگ اوکراین، و ایران، پس از جنگ ۱۲روزه با اسرائیل، تضعیف شده‌اند. همزمان، جنگ اوکراین و منازعه ایران-اسرائیل منافع متفاوتی برای اسرائیل (امنیت و تضعیف ایران) و اروپا (انرژی و امنیت) ایجاد کرده است.
در این طرح قرار است جمهوری آذربایجانِ اصلی را از طریق خاک ارمنستان به استان برون‌بوم (سرزمین جداافتاده) نخجوان متصل کند؛ مسیری که در آذربایجان «دالان زنگزور» و در ارمنستان «جاده سیونیک» نامیده می‌شود و سال‌ها بر سر آن مناقشه جریان داشته است.
این توافق در پی دگرگونی‌های شتابان قفقاز جنوبی شکل می‌گیرد؛ جایی که جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۳ با عملیاتی برق‌آسا، کنترل منطقه مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی را به‌دست گرفت و به ۳۰ سال حاکمیت جدایی‌طلبان مورد حمایت ارمنستان پایان داد. این شکست – که پس از تلفات سنگین ارمنستان در جنگ پیشین با آذربایجان در سال ۲۰۲۰ رخ داد – ایروان را واداشته تا جایگاه منطقه‌ای خود را، از جمله اتحادش با روسیه و خصومت دیرین با ترکیه، از نو بررسی کند
اهداف طرح آمریکا با ارمنستان و آذربایجان
۱. پایان دادن به منازعه قره‌باغ
به گزارش رویترز، طرح صلح به دهه‌ها منازعه بر سر قره‌باغ، که از ۱۹۸۸ آغاز شده بود، پایان داد. این طرح شامل تعهد به توقف درگیری‌ها، بازگشایی روابط دیپلماتیک، و احترام به تمامیت ارضی دو کشور است. آمریکا با میانجی‌گری این توافق، به دنبال تثبیت قفقاز جنوبی به‌عنوان منطقه‌ای امن برای سرمایه‌گذاری و تجارت بود.
۲. ایجاد کریدور ترانزیتی TRIPP
محور اصلی طرح، ایجاد کریدور ترانزیتی «مسیر صلح و رفاه بین‌المللی ترامپ» است که آذربایجان را از طریق ارمنستان به نخجوان متصل می‌کند. به گزارش سی‌بی‌اس نیوز، این کریدور، که شامل خطوط راه‌آهن، نفت، گاز، و فیبر نوری است، تحت حقوق توسعه انحصاری آمریکا برای ۹۹ سال قرار دارد. این پروژه نه‌تنها تجارت منطقه‌ای را تقویت می‌کند، بلکه به آمریکا امکان دسترسی به منابع انرژی قفقاز و آسیای مرکزی را می‌دهد.
۳. تقویت روابط اقتصادی و نظامی
به گزارش دوچه‌وله، آمریکا محدودیت‌های همکاری نظامی با آذربایجان را (که از سال ۱۹۹۳ وضع شده‌بود) لغو کرد و توافق‌نامه‌های جداگانه‌ای با هر دو کشور برای همکاری در انرژی، تجارت، و فناوری امضا نمود. این اقدامات به دنبال تقویت پیوندهای اقتصادی و نظامی با منطقه‌ای است که به‌طور سنتی تحت نفوذ روسیه بوده است.
۴. کاهش نفوذ رقبا
به گفته آکسیوس ، هدف اصلی آمریکا کاهش نفوذ روسیه، ایران، و چین در قفقاز جنوبی است. کریدور TRIPP امکان تجارت بین ترکیه، آذربایجان، و آسیای مرکزی را بدون عبور از ایران یا روسیه فراهم می‌کند، که به تضعیف اهرم‌های ژئوپولیتیکی این کشورها منجر می‌شود.
در همین راستا اهداف آمریکا تلاش برای تقویت هژمونی و محدود کردن رقبا را افزایش داده است . این در حالی است که بازسازی روایت آمریکا به‌عنوان «صلح‌ساز جهانی»، به‌ویژه با نام‌گذاری کریدور به نام ترامپ،همواره مورد تاکید رسانه های غربی در ارائه روایتی از این طرح قرار دارد. چه آنکه این طرح را گامی به سوی همکاری منطقه‌ای و اقتصادی می‌داند، اما مخالفت‌های روسیه و ایران می‌تواند این چشم‌انداز را تضعیف کند.
چگونه آمریکا روسیه را در اوراسیا دور می‌زند؟
جنگ اوکراین نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی را به شدت کاهش داده است. شکست صلح‌بانان روسی در حفاظت از ارمنی‌های قره‌باغ در ۲۰۲۳ و خروج آن‌ها در ۲۰۲۴، به همراه مشکلات اقتصادی مسکو، توانایی روسیه برای میانجی‌گری در منطقه را تضعیف کرد. آمریکا با میانجی‌گری توافق صلح، جای خالی روسیه را پر کرد.
این در حالی است که کریدور TRIPP، که از ارمنستان عبور می‌کند، مسیرهای تجاری را از روسیه و ایران دور می‌کند. این کریدور ترکیه و آسیای مرکزی را به اروپا متصل می‌کند، که به کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه و تقویت نفوذ اقتصادی آمریکا در اوراسیا کمک می‌کند.
چه آنکه آمریکا با تقویت روابط با آذربایجان و ارمنستان، به‌ویژه از طریق لغو محدودیت‌های نظامی و امضای توافق‌نامه‌های اقتصادی، پایگاه خود را در قفقاز مستحکم کرد. این اقدامات به آمریکا امکان می‌دهد در برابر نفوذ روسیه و چین در آسیای مرکزی ایستادگی کند.
در همین راستا ارمنستان و آذربایجان با امضای نامه‌ای خواستار انحلال گروه مینسک، که توسط روسیه، فرانسه، و آمریکا برای میانجی‌گری در منازعه قره‌باغ تشکیل شده بود، شدند. این اقدام نفوذ روسیه در مذاکرات صلح را به حاشیه راند.
از یک منظر می‌توان این استراتژی را بخشی از رقابت قدرت آمریکا برای تضعیف روسیه ارزیابی کرد. از سوی دیگر می‌توان تغییر روایت از «روسیه به‌عنوان قدرت منطقه‌ای» به «آمریکا به‌عنوان میانجی صلح» مورد تأکید قرار داد. چه آنکه کریدورهای ترانزیتی می‌توانند همکاری منطقه‌ای را تقویت کنند، اما واکنش منفی روسیه ممکن است این هدف را به چالش بکشد.
منافع اسرائیل در جنگ اوکراین و منازعه ایران
به گزارش تایمز آو اسرائیل، جنگ اوکراین نفوذ روسیه، متحد کلیدی ایران و حزب‌الله، را کاهش داده است. این امر به اسرائیل امکان داده تا حملات خود به اهداف ایرانی در سوریه را بدون واکنش جدی مسکو تشدید کند.
این در حالی است که اسرائیل با ارسال کمک‌های بشردوستانه به اوکراین و پذیرش مهاجران یهودی، روابط خود را با کی‌یف تقویت کرده است. آنگونه که اسرائیل اوکراین را به‌عنوان منبعی برای فناوری و مهاجرت می‌بیند.
در همین راستا کاهش صادرات گاز روسیه به اروپا، اسرائیل را به‌عنوان صادرکننده بالقوه گاز مدیترانه‌ای مطرح کرده است، که به تقویت اقتصاد این کشور کمک می‌کند.
همچنین جنگ ۱۲روزه ایران و اسرائیل، همراه با حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، توانایی تهران برای حمایت از حزب‌الله و حوثی‌ها را کاهش داد. به گزارش المانیتور، این امر به اسرائیل امکان داد تا نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد.
آنگونه که اسرائیل با گروه‌های جدایی‌طلب در ایران، به‌ویژه در کردستان و بلوچستان، همکاری داشته تا ایران را تضعیف کند.
اسرائیل از طریق پیمان ابراهیم و روابط با آذربایجان، که در طرح صلح نقش کلیدی دارد، شبکه‌ای ضدایرانی ایجاد کرده است.
منافع اروپا در جنگ اوکراین و منازعه ایران
به گزارش بی‌بی‌سی جهانی، اروپا با کاهش وابستگی به گاز روسیه، به منابع انرژی قفقاز و خاورمیانه، از جمله از طریق کریدور TRIPP، روی آورده است. این کریدور به اروپا امکان دسترسی به گاز آذربایجان را می‌دهد.
جنگ اوکراین، ناتو را هم تقویت کرده و کشورهای اروپایی مانند فنلاند و سوئد را به عضویت درآورده است. این امر امنیت شرق اروپا را در برابر روسیه افزایش داده است.
همانگونه که اروپا با تحریم‌های گسترده و حمایت نظامی از اوکراین، نفوذ روسیه را محدود کرده است، که به نفع امنیت قاره است.
در همین حال، گاردین گزارش داد، اروپا نگران گسترش بی‌ثباتی در خاورمیانه به دلیل منازعه ایران و اسرائیل است. کشورهای اروپایی مانند فرانسه و بریتانیا خواستار کاهش تنش‌ها از طریق دیپلماسی هستند.
اما از آنجا که تهدید ایران به بستن تنگه هرمز، که ۲۰ درصد نفت جهان از آن عبور می‌کند، اقتصاد اروپا را تهدید می‌کند، اروپا نیز از مذاکرات هسته‌ای با ایران حمایت می‌کند تا این خطر را کاهش دهد. تشدید منازعه می‌تواند به افزایش مهاجرت از خاورمیانه به اروپا منجر شود، که چالشی برای امنیت و اقتصاد قاره است.
توافق صلح ارمنستان و آذربایجان چه پیامدهایی خواهد داشت؟
طرح صلح ارمنستان و آذربایجان، که با میانجی‌گری آمریکا در ۸ اوت ۲۰۲۵ امضا شد، نه تنها پایان منازعه قره‌باغ را نزدیک‌تر کرد، بلکه به آمریکا امکان داد نفوذ خود را در قفقاز جنوبی تقویت کرده و روسیه را در اوراسیا به حاشیه براند. کریدور TRIPP، با اتصال ترکیه و آسیای مرکزی به اروپا، اهرم‌های اقتصادی و ژئوپولیتیکی آمریکا را افزایش داده و نفوذ ایران و روسیه را کاهش می‌دهد. در جنگ اوکراین، اسرائیل از تضعیف روسیه و اروپا از تقویت امنیت و تنوع انرژی بهره‌مند شده‌اند. در منازعه ایران، اسرائیل با تضعیف تهران و اروپا با حمایت از دیپلماسی به دنبال منافع خود هستند.
۲۱۳/۴۲