خبرآنلاین - مهسا مژدهی: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، در ساعات پایانی روز جمعه سراغ شبکه اجتماعی خود یعنی تروث رفت و خبر دیدار جمعه هفته بعد با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در آلاسکا را منتشر کرد. اگر همه چیز طبق پیش‌بینی قبلی پیش برود، رئیس‌جمهور روسیه به زودی، بعد از ۱۰ سال برای اولین‌بار پا بر خاک آمریکا می‌گذارد.
دونالد ترامپ در هفته‌های گذشته شمشیر را برای روس‌ها از رو کشیده بود. او انتقاداتی تند از مسکو و حملاتش به اوکراین مطرح و ضرب‌الاجلی را برای رسیدن به آتش‌بس تعیین کرد . رئیس‌جمهور ایالات متحده از دست حرف‌های غلوآمیز دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر سابق روسیه، آنقدر عصبانی شد که دو زیردریایی هسته‌ای را به مکان‌هایی استراتژیک اعلام نشده فرستاد تا ترس را در دل مسکو بیندازد.
کمی بعد، میل به دیدار با پوتین و نقش‌آفرینی در بحران اوکراین جای خشم را را در دل ترامپ گرفت.
محور گفتگوهای پوتین و ترامپ چیست؟
برخی رسانه‌ها پیش از آنکه دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا مکان و زمان دیدار با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور را اعلام کند، از زبان او شرطی را مطرح کرده بودند. نیویورک‌پست از قول یک مقام کاخ سفید مدعی شده بود که شرط رئیس‌جمهور آمریکا برای دیدار با همتای روسی آن است که پوتین قبل از هر چیز دیداری با ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین ترتیب دهد. این ادعا به سرعت تکذیب شد و ترامپ در مورد آن گفت: «پوتین این کار را نمی‌کند. آنها دوست دارند با من ملاقات کنند. و من هر کاری از دستم بربیاید برای جلوگیری از کشتار انجام خواهم داد.»
دیدار روز جمعه ۲۴ مرداد ماه در حالی انجام می‌گیرد که ضرب الاجل جنجالی پوتین به مسکو برای پذیرش آتش‌بس، روز هفدهم مرداد به پایان رسیده بود. دونالد ترامپ در همان روز جلسه‌ای که با حضور الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان برگزار شد، در مورد توافقی حرف زد که مبادله برخی سرزمین‌ها به نفع هر دو کشور(یعنی روسیه و اوکراین) می‌شود.
دونالد ترامپ پیش از این هم گفته بود که زلنسکی باید آماده امضای چیزی شود تا پایان درگیری را تضمین کند. وال‌استریت‌ژورنال بر روی ایده مبادله سرزمین‌ها مانور داده و نوشته است: پوتین به دولت ترامپ پیشنهاد کرده در صورت واگذاری کامل شرق اوکراین و به رسمیت شناختن ادعاهای مسکو، با آتش‌بس موافقت کند؛ پیشنهادی که با واکنش محتاطانه واشینگتن و تردید اروپا روبه‌رو شده است. این طرح روز چهارشنبه هفته گذشته با استیو ویتکاف فرستاده دونالد ترامپ در موضوع روسیه، مطرح شده بود و به احتمال زیاد به دست ترامپ رسیده است.
برخی از رسانه‌ها از جمله سی‌بی‌اس می‌گویند این توافق ممکن است به روس‌ها اجازه دهد تا کنترل کریمه را که از سال ۲۰۱۴ به‌صورت غیرقانونی اشغال شده را حفظ کند و کل منطقه دونباس در شرق اوکراین، که از دونتسک و لوهانسک تشکیل شده، را تصرف کند. در حال حاضر تمام کریمه و بخش بزرگی از دونباس تحت‌تصرف روس‌هاست و در عین‌حال آمریکا اصرار دارد تا آنها دو منطقه را که این روزها تحت اشغال دارند، یعنی خرسون و زاپوریژیا را به کی‌یف پس داده و از کنترل نظامی آنها دست بردارند.
واکنش‌ها چیست؟
پیشنهادهای مطرح شده در مورد چگونگی آتش‌بس احتمالی و بحث بر سر اینکه بخش‌هایی از خاک اوکراین رسما به تصرف روس‌ها در بیاید، واکنش برانگیز بوده است. اوکراین از مدت‌ها قبل گفته بود که از حاکمیت خود بر خاک این کشور دست برنخواهد داشت و اجازه نمی‌دهد تا روسیه بخواهد سرزمین‌هایی را که به صورت غیرقانونی تصرف کرده، اینبار به صورت قانونی به خاک خود ضمیمه کند.
این تنها اوکراینی‌ها نیستند که نگرانی زیادی بابت بلندپروازی‌های پوتین دارند. اروپایی‌ها که تا زمان حضور جو بایدن رئیس‌جمهور قبلی ایالات‌متحده یک همراه و همفکر در کاخ سفید داشتند که به منافع کی‌یف فکر کند، حالا نگران آن هستند که روسیه بعد از تصرف بخش‌هایی از خاک اوکراین، خواهان حمله به دیگر سرزمین‌های اروپایی که پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بخشی از آن بودند باشد. آنها پوتین را نه یک رهبر اروپایی عادی، بلکه فردی می‌دانند که بلندپروازی‌هایش حدی ندارد و در رویاهایش دوست دارد تا مرزهای روسیه را گسترش داده و به کشورهای همسایه دست‌اندازی کند. از آنجایی که از نظر ژئوپلیتیکی روسیه هرگز چندان خوش‌شانس نبوده و به صورت دائمی خود را در خطر حس می‌کند، نگرانی اروپایی‌ها چندان بی‌ربط به‌نظر نمی‌رسد.
با وجود اینکه گفته می‌شود اروپایی‌ها می‌خواهند از چند و چون دیدار جمعه پیش‌رو سر در بیاورند اما آنها برای عکس‌العمل نشان دادن عجله‌ای ندارند. اما دونالد توسک نخست‌وزیر لهستان، به‌عنوان همسایه نگرانِ اوکراین گفته است پایان جنگ نه، اما ممکن است ما به یک حالت انجماد در جنگ نزدیک شویم. در عوض جزئیات منتشر شده از دیدار میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، ولودیمیر زلسنکی اوکراینی را خشمگین کرده است. او گفته که خاک اوکراین را تسلیم روسیه نخواهد کرد و همچنین با اشاره به دیدار آتی روسای‌جمهور آمریکا و روسیه، گفته که هر تصمیمی که علیه ما گرفته شود، هر تصمیمی که بدون حضور اوکراین اتخاذ شود، تصمیمی علیه صلح است. چنین تصمیم‌هایی هیچ نتیجه‌ای نخواهند داشت و هرگز کارساز نخواهند بود.
عکس‌العمل زلنسکی درست همان‌چیزی است که انتظارش می‌رفت. او تصرف خاک اوکراین را در تضاد با قانون اساسی کشورش می‌داند و پیش از این هم تاکید کرده است که حاضر به واگذاری خاک کشور نیست. از سوی دیگر اوکراینی‌ها از این که روسای جمهور آمریکا و روسیه در غیاب آنها با یکدیگر دیدار کرده و در مورد خاک اوکراین تصمیم بگیرند، توهین‌آمیز و غیرقابل پذیرش است. در حقیقت آنها ترجیح می‌دادند شایعات درمورد اینکه ترامپ برای پوتین شرط تعیین کرده که حتما باید با زلسنکی دیدار کند، صحت داشته باشد.
آیا واقعا آتش‌بسی در راه است؟
دشوار بتوان تصور کرد که تنها دیدار در آلاسکا میان ترامپ و پوتین به جنگ اوکراین پایان دهد. مهم‌ترین ایراد چنین دیداری غیاب زلنسکی است. هر تصمیمی در مورد اوکراین در غیاب مقامات آن نمی‌تواند فراگیر شود. از سوی دیگر پوتین به جد معتقد است زلنسکی به‌دلیل اینکه دوران ریاست‌جمهوری‌اش به پایان رسیده و به‌خاطر جنگ انتخاباتی برگزار کرده است، رهبر قانونی اوکراین به‌حساب نمی‌آید. هنوز مشخص نیست در صورتی که ترامپ او را برای دیداری با اوکراینی‌ها تحت‌فشار قرار دهد، چه نتیجه‌ای بگیرد.
اقتصاد روسیه با وجود تحریم‌های گسترده غرب هنوز سر پا ایستاده است و به‌نظر نمی‌رسد در مدت زمان کوتاه روس‌ها را در تنگنا قرار دهد. در واقع مسکو شرکای تجاری بزرگی دارد و هنوز هم به‌عنوان کشوری مهم در عرصه جهانی با نفوذ سیاسی و اقتصادی قابل توجه دانسته می‌شود. حتی به‌نظر می‌رسد که روس‌ها از نظر تسلیحات برای ادامه جنگ با مشکل روبه‌رو نیستند و می‌توانند دستکم تا زمستان آینده هم به خوبی از پس همه چیز بربیایند. به همین دلیل می‌توان گفت ولادیمیر پوتین با دست پر وارد بازی شده است.
با وجود اینکه ترامپ، رئیس‌جمهور روسیه را بابت پذیرش آتش‌بس با یک اولتیماتوم کوتاه‌مدت تحت‌فشار قرار داد و گفت که با اعمال تحریم‌های ۱۰۰ درصدی مانع از خرید نفت از سوی مشتری‌هایی مانند چین و هند و برزیل می‌شود، اما رفتار پوتین نشان داده است که واهمه‌ای از این تهدید ندارد. سفری که برای دیدار نخست‌وزیر هند از چین برنامه‌ریزی شده، برای واشنگتن یک زنگ خطر است که باعث می‌شود دو کشور بیش از آنچه که ترامپ انتظارش را داشت به یکدیگر نزدیک شوند. ذر واقع از زمانی که این تهدیدها و ماجرای اولتیماتوم مطرح شد، روس‌ها برخی از شدیدترین حملات خود را علیه کی‌یف و دیگر شهرهای اوکراین شکل دادند که غیرنظامیان و کودکان را هم هدف قرار داد.
با وجود اینکه اوکراین مایل نیست تا چهار نقطه‌ای را که روسیه خواهان آن است تحویل مسکو بدهد، اما دونالد توسک نخست‌وزیر لهستان از قول زلنسکی می‌گوید که کی‌یف به روندی که در پیش است خوشبین و البته محتاط است. به گفته توسک، رئیس‌جمهور اوکراین تمایل دارد تا لهستان و دیگر کشورهای اروپایی در مسیر آتش‌بس مشارکت داشته باشند. مشخص نیست این ایده تا چه اندازه برای پوتین مطلوب باشد. او به‌هیچ‌وجه پیوستن اوکراین به ناتو را نمی‌پذیرد و در عوض برخی طرح‌ها در مورد تامین امنیت اوکراین توسط کشورهای اروپایی مطرح می‌شود. همه مواردی که مطرح شد به پیچیدگی وضعیت کمک خواهد کرد و پایان جنگ را با یک چالش روبه‌رو خواهد کرد.
سناریوهای پیش رو چیست؟
ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و دونالد ترامپ از رابطه نسبتا خوبی برخوردارند. اخیرا ترامپ اعتراف کرده بود که مرد قدرتمند روسیه پای تلفن با او بسیار گرم و دوستانه حرف می‌زند و در عین حال و همزمان اوکراین را بمباران می‌کند. تا دو هفته قبل، این رابطه کماکان نزدیک و دوستانه بود. رئیس‌جمهور ایالات متحده، پوتین را به دلیل هوش و قدرتش ستایش می‌کند. حتی پیش از آنکه پای ترامپ به کاخ سفید برسد، او رویکرد دوستانه و مثبتی نسبت به پوتین داشت. رویکردی که باعث شد تا وقتی ردای سیاست به تن کرد، به نزدیکی با مسکو متهم شود و در دور اول ریاست‌جمهوری‌اش با اتهامات زیادی دست‌وپنجه نرم کند. در سال ۲۰۱۶ وقتی پوتین از کاندیداتوری ترامپ استقبال کرد، این اتهامات شدت بیشتری گرفت.
دیدار سال ۲۰۱۸ در هلسینکی میان ترامپ و پوتین نشان از صمیمیت این دو داشت. اما در عین‌حال او در برخی از مواقع در دور اول ریاست‌جمهوری سیاست‌هایی ضد روسی اتخاذ می‌کرد. در سال ۲۰۲۲ دونالد ترامپ که انتخابات را به جو بایدن باخته بود مدعی شد اگر او در قدرت حضور داشت، پوتین هرگز به اوکراین حمله نمی‌کرد. این ایده البته به‌نظر می‌رسد ناشی از تفکر کودکانه در خصوص پیچیدگی‌های منطقه‌ای بوده است. با این‌حال ترامپ با همین ایده با ورود مجدد به کاخ سفید تصور می‌کرد که می‌تواند در یک چشم برهم زدن به جنگ خاتمه دهد.
در چنین شرایطی برخی از تحلیل‌گران معتقدند که روسیه باوجود اینکه حاضر است درمورد اوکراین با پوتین در آلاسکا، سرزمینی که تا قرن هجدهم به روس‌ها تعلق داشت گفتگو کند، در پی وقت‌کشی است تا بتواند جای پای خود را در نقاطی که تا امروز تصرف کرده تثبیت و حتی کمی پیشروی کند. این ایده جایی قوت می‌گیرد که بدانیم روسیه این بار برخلاف اتفاقی که در دوران شوروی با افغانستان افتاد، در رهبری و کنترل جنگ ناتوان نیست و دست بالا را دارد و پیروزی‌های قابل قبولی به دست آورده است. از طرف دیگر روسیه پیش از این دو دیدار در عربستان و ترکیه در ماه‌های گذشته را عملا به دیدارهایی بی‌اثر تبدیل کرد. کسانی که به اوکراین خوشبین‌تر هستند معتقدند کی‌یف ممکن است بتواند تا زمستان مقابل روس‌ها مقاومت کند و در صورتی که این اتفاق بیفتد، می‌توان به گفتگوهای بیشتر بین کی‌یف و مسکو با پادرمیانی آمریکا امید بیشتری داشت.
۳۱۲/۴۲