حذف صفر از پول ملی در ظاهر تنها بازنویسی اعداد است، اما می‌تواند آثار روانی، اجتماعی و حتی سیاسی قابل توجهی به همراه داشته باشد.
ایران از دهه ۱۳۷۰ تاکنون بارها ایده حذف صفر را بررسی کرده است. کاهش شدید ارزش پول ملی در اثر تورم‌های مداوم و رشد نقدینگی، زمینه اصلی این بحث بوده است. در این میان، کشورهای متعددی تجربه مشابه داشته‌اند. ترکیه در سال ۲۰۰۵ با حذف شش صفر و هم‌زمان اصلاحات اقتصادی توانست اعتماد عمومی را بازیابد. اما برزیل و آرژانتین با وجود چندین بار حذف صفر، به دلیل ادامه تورم بالا، نتیجه‌ای پایدار نگرفتند. نمونه منفی دیگر زیمبابوه است که حذف صفرها نه‌تنها مشکل را حل نکرد بلکه بحران ابرتورم را تشدید کرد.
استدلال موافقان
مدافعان حذف صفر می‌گویند این اقدام فواید مهمی دارد:
• ساده‌تر شدن مبادلات و حسابداری: کاهش تعداد صفرها موجب تسهیل در محاسبات روزمره و شفاف‌تر شدن صورت‌های مالی می‌شود.
• کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس و مبادلات نقدی: اسکناس‌های با ارزش اسمی بالاتر نیاز به حجم کمتری دارند.
• اثر روانی مثبت: کوچک شدن اعداد می‌تواند اعتماد نسبی به پول ملی ایجاد کند و احساس بی‌ارزشی آن را کاهش دهد.
• نمایش اصلاحات اقتصادی به خارج: معرفی واحد پول جدید می‌تواند پیام سیاسی مثبتی به جامعه بین‌المللی بدهد.
دیدگاه مخالفان
با این حال، منتقدان طرح بر این باورند که حذف صفر بدون کنترل تورم بی‌نتیجه خواهد بود:
• تورم همچنان پابرجا می‌ماند: ریشه کاهش ارزش پول ملی در سیاست‌های پولی و مالی است، نه در تعداد صفرها.
• هزینه‌های اجرایی بالا: تغییر اسکناس‌ها، اصلاح نرم‌افزارهای بانکی و آموزش عمومی میلیاردها تومان هزینه در پی خواهد داشت.
• سردرگمی اجتماعی: در سال‌های نخست، شهروندان ممکن است در معاملات روزمره دچار اشتباه شوند.
• احتمال افزایش تورم پنهان: به دلیل رُند شدن ارقام در مبادلات، بسیاری از قیمت‌ها به سمت بالا گرد می‌شود.
پیامدهای اجتماعی و سیاسی
تغییر پول ملی فقط یک تصمیم اقتصادی نیست. این اقدام به شدت با احساسات عمومی گره خورده است. در کوتاه‌مدت، مردم ممکن است از دیدن اسکناس‌های جدید با ارقام کوچک‌تر حس بهتری پیدا کنند. اما اگر قدرت خرید واقعی تغییر نکند، این احساس به سرعت جای خود را به بی‌اعتمادی خواهد داد.
از منظر سیاسی، برخی تحلیلگران معتقدند دولت‌ها از حذف صفر به عنوان اقدامی نمایشی استفاده می‌کنند تا فضای روانی جامعه را آرام سازند. در سطح بین‌المللی نیز معرفی واحد پول تازه می‌تواند نشانه‌ای از عزم دولت برای اصلاحات اقتصادی تلقی شود.
تجربه جهانی؛ درس‌هایی برای ایران
کشور/ نتیجه
ترکیه: حذف ۶ صفر همراه با اصلاحات – موفقیت نسبی
برزیل و آرژانتین: حذف صفر چندباره انجام - بدون اثر پایدار
زیمباوه: حذف صفر بدون اصلاحات – تشدید بحران ابرتورم
جمع‌بندی
حذف صفر از پول ملی اقدامی پرهزینه و پرچالش است. این سیاست می‌تواند به شفافیت مالی و تسهیل مبادلات کمک کند، اما به‌هیچ‌وجه جایگزین اصلاحات بنیادین اقتصادی نیست.
اگر کنترل تورم، انضباط مالی دولت و تقویت تولید ملی هم‌زمان دنبال نشود، صفرهای حذف‌شده به سرعت بازخواهند گشت. در غیر این صورت، این اقدام چیزی بیش از یک «جراحی ظاهری» نخواهد بود.
* مدرس دانشگاه
223225