خبرآنلاین - شهاب شهسواری: عصر روز جمعه، قطعنامه پیشنهادی کره جنوبی، به عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد برای استمرار لغو تحریم‌های ایران و متوقف کردن فرآیند اسنپ‌بک با ۹ رای منفی به تصویب نرسید، تا فرآیند اسنپ‌بک به مسیر خودکار خود برای بازگرداندن تحریم‌ها از روز ۵ مهرماه امسال ادامه دهد.
از قبل پیش‌بینی می‌شد که در فقدان یک توافق حداقلی میان ایران و سه کشور اروپایی، امکان توقف فرآیند اسنپ‌بک تا پیش از پایان مهلت ۳۰ روزه آن در ۵ مهر، غیر ممکن باشد. واکنش سرد سه کشور اروپایی به ابتکار سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، نشان داد که کشورهای اروپایی خواستار گام‌های عملی بزرگ از سوی ایران برای توقف فرآیند اسنپ‌بک هستند.
علی‌رضا سلطانی، استاد دانشگاه تاکید می‌کند که رای‌گیری دیروز به معنای بازگشت قطعنامه‌ها نیست و همچنان تا شنبه هفته آینده فرصت برای استمرار دیپلماسی وجود دارد. به اعتقاد این استاد دانشگاه حتی اگر تا ۵ مهر نیز توافقی حاصل نشود و قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت مجددا اعمال شود، در صورت اراده سیاسی در طرف‌های اصلی، یعنی ایران و آمریکا، امکان رسیدن به یک توافق جامع جدید برای حل و فصل اختلاف‌های دیرینه دو کشور وجود دارد.
در ادامه متن کامل گفت و گوی «خبرآنلاین» با علی‌رضا سلطانی، استاد دانشگاه را مطالعه می‌کنید:
*** نشست دیروز شورای امنیت چرا برگزار شد و نتیجه آن چه معنایی برای ایران داشت؟
نشست دیروز شورای امنیت برای تصمیم‌گیری درباره تداوم لغو تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بود که از زمان اجرای برجام تعلیق شده بودند. اما پس از فعال‌شدن مکانیسم ماشه توسط کشورهای اروپایی، این نخستین جلسه برای رسیدگی به این موضوع بود.
همانطور که پیش‌بینی می‌شد، این جلسه و قطعنامه پیشنهادی رئیس دوره‌ای شورای امنیت به نتیجه مشخصی نرسید. با تصویب نشدن این قطعنامه، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران جدی و فعال باقی خواهد ماند.
با توجه به شرایط، این موضوع قابل پیش‌بینی بود که قطعنامه با مخالفت سه کشور اروپایی، ایالات متحده و همپیمانان آنها به عنوان اعضای غیر دائم شورای امنیت مواجه شود.
*** آیا این تصمیم به معنای بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت است؟
این نخستین اقدام بود و نمی‌توان گفت نشست دیروز قطعی‌کننده بازگشت تحریم‌ها بود.فرآیند موسوم به «ماشه» هنوز فعال نشده است.
تا ۵ مهرماه فرصت باقی است که ایران به همراه چین و روسیه مذاکراتی فشرده و جدی با کشورهای اروپایی و آمریکا انجام دهد تا به جمع‌بندی برسند و این جمع‌بندی را به صورت قطعنامه در شورای امنیت تصویب کنند.اما این مسیر بسیار دشوار و فرصت محدود است و دستیابی به توافق رضایت‌بخش برای همه طرف‌ها که منجر به تداوم لغو تحریم‌ها شود، کار سختی خواهد بود.
*** با توجه به آنچه گفتید آیا امیدی وجود دارد که بتوان جلوی بازگشت تحریم‌ها را گرفت؟
نباید درها را تا ۵ مهرماه کاملاً بر روی دیپلماسی بست.
به نظر می‌رسد تحرکات دیپلماتیک ایران با همراهی چین، روسیه و برخی اعضای غیر دائم شورای امنیت مانند الجزایر و پاکستان ادامه یابد تا پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای تمدید تعلیق تحریم‌ها ارائه شود. ایران احتمالاً پیشنهادات جدیدی روی میز مذاکره با سه کشور اروپایی و ایالات متحده خواهد گذاشت.
شاید در این یک هفته باقیمانده بتوانند به جمع‌بندی نسبی برسند تا حداقل قطعنامه‌ای تصویب شود که تعلیق تحریم‌ها را برای مدت مشخصی – ۳ تا ۶ ماه یا بیشتر – تمدید کند تا فرصت مذاکرات فراهم شود. هرچند رسیدن به این نتیجه بسیار دشوار است.
*** چرا پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای جلوگیری از اسنپ‌بک مورد توجه کشورهای اروپایی قرار نگرفت و اروپایی‌ها با تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ موافقت نکردند؟
ایران اخیراً توافقی را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای از سرگیری همکاری‌ها انجام داد؛ اقدامی که گامی در جهت همراهی با سیاست دولت‌های اروپایی بود که خواهان ادامه نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران بودند.همزمان، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، پیشنهادی به سه کشور اروپایی ارائه داد تا درهای دیپلماسی باز بماند و مذاکرات سیاسی و هسته‌ای ادامه یابد.
با این حال، نه توافق ایران با آژانس و نه پیشنهاد عراقچی، نتوانست اروپایی‌ها را مجاب کند.
انتظارات این کشورها، به ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه، به‌شدت افزایش یافته است.
صدمات وارده به تاسیسات هسته‌ای ایران باعث شده طرف مقابل خواهان امتیازات بیشتر از ایران باشد؛ امتیازاتی که می‌تواند در حوزه‌های سیاسی، منطقه‌ای، نظامی و هسته‌ای باشد.سه کشور اروپایی تلاش می‌کنند از فرصت محدود موجود نهایت بهره را ببرند و ایران را تحت فشار بیشتری قرار دهند.
پیشنهادهای عراقچی از نظر اروپایی‌ها حداقلی است و همین موضوع باعث شد در گام نخست، مخالفت جدی خود را اعلام کرده و مانع تصویب قطعنامه تمدید تعلیق تحریم‌های ایران شوند.
پیش‌بینی من این است که در روزهای آینده تحرکات جدیدی آغاز شده و روسیه یا چین پیش‌نویس قطعنامه تازه‌ای را برای شورای امنیت سازمان ملل ارائه خواهند کرد.تصویب چنین قطعنامه‌ای نیازمند تبادل پیام‌های جدی‌تر میان ایران، سه کشور اروپایی و ایالات متحده است.
*** آیا سفر رئیس جمهور به نیویورک برای شرکت در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد ممکن است کمکی به حل مساله بکند؟
انتظار می‌رود با سفر آقای پزشکیان و تیم دیپلماتیک ایران به نیویورک، مذاکرات مستقیم‌تر و جدی‌تری بین سران و وزرای خارجه ایران و سه کشور اروپایی در محل سازمان ملل برگزار شود.
از این فرصت تا ۵ مهر می‌توان بهره برد تا به قطعنامه‌ای دست یابند که لغو تحریم‌ها را برای ۶ ماه یا مدت دیگری تمدید کند و زمان لازم برای ادامه مذاکرات فراهم آید.
*** آیا در صورت عدم توافق تا ۵ مهر، پنجره دیپلماسی کاملاً بسته خواهد شد؟
حتی اگر مکانیزم ماشه فعال شود و تحریم‌های شورای امنیت پس از ۱۰ سال بازگردند و مذاکرات نیویورک نتیجه ندهد، به معنای پایان فرصت دیپلماسی نیست.
ایران می‌تواند مذاکرات جدی‌تری با کشورهای اروپایی و آمریکا آغاز کند و با فرصت زمانی بیشتر به توافق جامع‌تری دست یابد.
این توافق جامع که ممکن است متفاوت از برجام باشد، می‌تواند منجر به صدور قطعنامه‌ای مشابه قطعنامه ۲۲۳۱ شود که تحریم‌های شورای امنیت را لغو کند.
همچنین پس از بازگشت قطعنامه‌ها، فرصت مذاکرات می‌تواند برای کاهش یا حذف تحریم‌های یکجانبه آمریکا مورد استفاده قرار گیرد.
بازگشت تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند پنجره‌ای باز کند که به فعال شدن مجدد ایالات متحده در پرونده هسته‌ای ایران منجر شود.
تحت حاکمیت ترامپ، آمریکا از برجام خارج شده بود و اکنون نیاز است که به جریان مذاکرات بازگردد؛ این بازگشت ممکن است فرصتی فراهم کند تا علاوه بر لغو تحریم‌های سازمان ملل، تحریم‌های یکجانبه آمریکا نیز تعدیل شود.
بنابراین بازگشت تحریم‌ها پایان راه نیست، بلکه می‌تواند آغاز مسیر جدیدی برای مذاکرات جدی‌تر و واقعی‌تر باشد؛ به شرط آنکه ایران و طرف‌های غربی، به ویژه ایالات متحده، اراده دیپلماتیک لازم برای حل مسئله هسته‌ای و رسیدن به توافق جامع‌تر را داشته باشند.
*** شما تا چه اندازه به چنین سناریویی خوش‌بین هستید؟
موفقیت این مسیر به رفتاری که طرفین بعد از بازگشت تحریم‌ها از خود نشان می‌دهند وابسته است. واکنش‌های هیجانی یا احساسی از سوی طرفین، به‌خصوص ایران، مانند خروج از ان‌پی‌تی یا بستن درِ همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای می‌تواند این فرصت دیپلماتیک را از بین ببرد.
*** چنین رفتارهای هیجان چه نتایجی ممکن است بر جا بگذارد؟
رفتارهای هیجانی می‌تواند بسیار خطرناک باشد. این رفتارها حتی ممکن است موجب شود ایران به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده از سوی کشورهای متخاصم اروپایی و آمریکا ذیل ماده ۴۲ فصل هفتم منشور ملل متحد قرار گیرد. شش قطعنامه موجود شورای امنیت که با اسنپ‌بک در ۵ مهرماه بازمی‌گردند، تحت ماده ۴۱ منشور ملل متحد هستند، اما ماده ۴۲ وضعیت بسیار سخت‌تری دارد و در آن چارچوب اقدام نظامی علیه ایران قانونمند می‌شود. این اتفاقی بسیار خطرناک خواهد بود.
بنابراین دستگاه دیپلماسی ایران باید نهایت تدبیر و برنامه‌ریزی را داشته باشد تا از رفتارهای هیجانی و احساسی که بعضاً از سوی برخی جریان‌ها یا گروه‌های سیاسی دیده می‌شود اجتناب کند. البته انتقادها، مخالفت‌ها یا برخی واکنش‌ها طبیعی است، اما این رفتارها نباید به سیاست عملی آسیب‌زا از سوی حاکمیت تبدیل شود و اقدامی صورت گیرد که منجر به واکنش متقابل کشورهای غربی، به‌ویژه ایالات متحده آمریکا، گردد.
*** می‌توان اینگونه برداشت کرد که بازگشت تحریم‌های شورای امنیت هم یک فرصت است و هم یک تهدید؟
به‌هرحال این شرایط می‌تواند یک فرصت باشد؛ هرچند مخاطرات و چالش‌های آن بسیار بیشتر است، اما در عین حال می‌تواند فرصتی برای طرفین فراهم کند تا به توافقی جامع‌تر، جدیدتر و به‌روزتر برسند.
در واقع زمان آن فرا رسیده است که ایران و آمریکا مسائل و چالش‌های دیرینه خود را در حوزه‌های مختلف از جمله سیاسی حل‌وفصل کنند و فضا را برای مناسباتی جدید، با بهره‌گیری از رویکردی که رئیس‌جمهور آمریکا در پیش گرفته است، فراهم آورند.
*** آیا بیانیه‌های روسیه و چین در مخالفت با مشروعیت بازگشت تحریم‌ها، کمکی به ایران در مواجهه با تحریم‌های شورای امنیت می‌کند؟
پکن و مسکو اعلام کرده‌اند که فعال شدن مکانیزم ماشه، بازگشت تحریم‌ها و تصمیم شورای امنیت و کشورهای اروپایی را غیرقانونی می‌دانند و حتی گفته‌اند نسبت به بازگشت تحریم‌ها متعهد نیستند.
این رفتار هرچند قابل دفاع است، اما طبیعتاً یک موضع‌گیری سیاسی است و از نظر حقوقی مبنای لازم را ندارد. اینکه این کشورها بگویند پایبند نیستند به لحاظ سیاسی آثاری دارد، اما از نظر حقوقی معنایی ندارد.
به‌ویژه با توجه به اینکه این قطعنامه‌ها پیش‌تر صادر شده، چین و روسیه هم آنها را تأیید و تصویب کرده و در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ پذیرفته‌اند. بنابراین به لحاظ حقوقی موضوعیتی ندارد، اما از نظر سیاسی می‌تواند قابل توجه باشد. با این حال این بیانیه مانع از بازگشت تحریم‌ها علیه ایران نخواهد شد.
باید چنین ارزیابی کرد که چین و روسیه لازم است تحرکات حقوقی خود را نیز در شورای امنیت افزایش دهند و ابتکارعمل‌های جدیدی را تا پیش از ۵ مهرماه ارائه دهند. این دو کشور می‌توانند پیش‌نویس قطعنامه‌های جدیدی را مطرح کنند که در راستای توافقات احتمالی ایران با غرب باشد و از ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک خود برای تقویت موقعیت ایران و کمک به مذاکرات با اروپا و آمریکا استفاده کنند.
بیانیه‌های چین و روسیه بیشتر حمایت سیاسی محسوب می‌شود و فاقد ضمانت اجرایی حقوقی است؛ بنابراین مانع از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل نخواهد شد.
۴۲/۴۲