ریحانه اسکندری: سینمای ایران سال‌هاست میان امید و بحران دست‌وپا می‌زند؛ صنعتی که گاه با رونق گیشه و ظهور نسل تازه‌ای از فیلمسازان نویدبخش آینده‌ای روشن بوده و گاه زیر بار فشارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خم شده است. در این میان، «اسنپ‌بک» یا همان مکانیسم ماشه، هر بار که در فضای سیاسی کشور در موردش صحبت می‌شود، همچون پتکی سنگین بر روحیه جامعه و به تبع آن بر سینما فرود می‌آید.
تجربه‌های مشابه و قبلی نشان داده‌اند که تنها زمزمه بازگشت این سازوکار، پیش از هر اثر اقتصادی ملموس، باعث کاهش چشمگیر مخاطبان می‌شود؛ مردمی که تحت فشار روانی، سینما و هنر را به‌عنوان یکی از اولین انتخاب‌ها از سبد مصرفی خود حذف کرده‌اند.
امروز نیز در شرایطی که آمارها از افت سه میلیون و دویست هزار نفری مخاطبان تنها در شش ماه نخست سال نسبت به بازه زمانی مشابه در سال ۱۴۰۳ حکایت دارد، فعال شدن اسنپ‌بک می‌تواند سقوط تازه‌ای را رقم بزند. این بار نه‌فقط به دلیل افزایش نرخ ارز و بالا رفتن هزینه‌های تولید، بلکه به خاطر فضای بی‌اعتمادی و دل‌نگرانی اجتماعی که مصرف کالاهای فرهنگی را در اولویت آخر قرار می‌دهد.
برای سینمایی که تازه پس از دوران سخت کرونا و اتفاقات پاییز ۱۴۰۱ در حال بازسازی اعتماد و جذب دوباره تماشاگر بود، چنین تکانه‌ای می‌تواند به معنای بازگشت به نقطه صفر باشد؛ نقطه‌ای که در آن، سالن‌ها خالی می‌شوند، سرمایه‌گذاران محتاط‌تر از همیشه عقب‌نشینی می‌کنند و هنرمندان بیش از پیش با تردید و ناامیدی به آینده می‌نگرند.
در این شرایط، پرسش اصلی فراتر از یک موضوع فنی یا سیاسی است: اسنپ‌بک چه چیزی را نشانه می‌گیرد؟ آیا فقط مناسبات اقتصادی را مختل می‌کند، یا باید آن را خطری جدی برای حیات فرهنگی جامعه دانست؟
در همین رابطه امیرحسین علم‌الهدی، کارشناس سینما، در گفت‌وگو با خبرآنلاین به بررسی تأثیرات احتمالی فعال شدن مکانیزم ماشه بر سینمای ایران پرداخت و پیش‌بینی‌های خود درباره آینده این صنعت را تشریح کرد.
مردم ترجیح می‌دهند اگر قرار است هزینه‌ای کنند برای مایحتاج اصلی‌شان باشد
علم‌الهدی در ابتدا در پاسخ به این سوال که فعال شدن اسنپ‌بک می‌تواند چه تاثیراتی بر سینمای ایران بگذارد گفت: «قطعا تاثیر خوبی نخواهد داشت. یادمان باشد سال ۹۲ که اوج مسائل مربوط به اسنپ‌بک و بحث مکانیزم ماشه بود، مخاطبان سینما بسیار کاهش پیدا کردند و به هفت میلیون رسیدند. ما در شش ماه اول امسال نسبت به سال گذشته حدود ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار کاهش مخاطب داشتیم. تازه در شش ماه اول خبری از این میزان فشار روانی به جز دوران جنگ ۱۲ روزه نبود.»
علم‌الهدی با اشاره به افزایش نرخ دلار و تاثیر آن بر مخاطبان سینما افزود: «با فعال شدن مکانیسم ماشه، فارغ از بحث تأثیرات منفی آن در اقتصاد، بحث روانی نکته اصلی است که باعث آسیب می‌شود. این مسئله روانی مخاطب، سینماگران و همه را دچار مشکل می‌کند. اگر بررسی کرده باشید قیمت دلار الان به ۱۱۳ یا ۱۱۴ هزار تومان رسیده است. این موضوع اثراتش را به وضوح هم روی زندگی روزمره مردم و هم بر بحث تولید آثار می‌گذارد؛ هزینه‌های تولید چند برابر می‌شود و مردم ترجیح می‌دهند اگر قرار است هزینه اضافه‌ای انجام دهند، آن را برای مایحتاج اصلی‌شان صرف کنند.»
در شش ماهه دوم حدود ۷ تا ۸ میلیون دیگر کاهش مخاطب خواهیم داشت
او ادامه داد: «تجربه نشان داده است اگر مردم حالشان خوب باشد، سینما، کنسرت، تئاتر و همه چیز حالش خوب است و اگر مردم حالشان بد باشد، آن‌ها هم حالشان بد است. به هر حال پیش‌بینی من برای امسال این است که شش ماهه دوم حدود ۷ تا ۸ میلیون دیگر کاهش مخاطب خواهیم داشت، شاید حتی بیشتر از این هم شود و جمعش به حدود ۱۲ میلیون نفر کاهش مخاطب برسد. نسبت به پارسال این تغییر بسیار جدی است. پارسال تعداد مخاطبان ۳۳ میلیون نفر بوده است اما احتمالاً امسال به ۲۰ تا ۲۲ میلیون نفر مخاطب برسیم. این یعنی سینمای ما چیزی حدود هزار میلیارد تومان کاهش درآمد خواهد داشت.»
او ارزیابی خود را چنین ادامه داد: «من شرایط را اصلا خوب ارزیابی نمی‌کنم، چون تجربه نشان داده تحریم‌ها، چه از طرف آمریکا باشد و چه بین‌المللی، تأثیر مستقیمی روی طبقه متوسط دارد. این طبقه، موتور محرکه فعالیت‌های فرهنگی و محل خرید بلیط سینما و کنسرت است. هرچه طبقه متوسط لاغرتر شود، تأثیرات مستقیم روی مصرف کالاهای فرهنگی و سرگرمی خواهد داشت. اگر راهکاری پیدا نشود، مخاطب سینماها قطعا کاهش پیدا خواهد کرد که این اصلا اتفاق خوبی نیست.»
علم‌الهدی با اشاره به کاهش مخاطبان در نیمه اول امسال گفت: «شش ماهه اول امسال، متأسفانه سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفر کاهش مخاطب داشتیم و به نظر می‌رسد مکانیسم ماشه در شش ماهه دوم اثرات مخرب‌تری روی سینمای ایران داشته باشد. نمی‌دانم چه راهکاری می‌شود برای این موضوع پیدا کرد؛ این بحث دیگر فقط سینما نیست، بحث کلیت جمهوری اسلامی و ایران است. من متاسفانه اصلا ارزیابی خوبی ندارم.»
علم‌الهدی در پاسخ به این سوال که آیا این موضوع بر ارتباطات سینمای ایران با پخش‌کنندگان خارجی هم اثر می‌گذارد یا نه پاسخ داد: «قطعاً این ارتباطات هم قطع می‌شود. همین الان تحریم‌های آمریکا باعث شده بچه‌های سینما با خارج از کشور دچار مشکلات باشند. ولی ما در حوزه بین‌الملل فعالیت چندانی نداریم که بخواهیم بیشتر یا کمترش کنیم. سرمایه‌گذار خارجی وجود ندارد که بخواهد کارش را انجام دهد! از جهت حضور ایران در جشنوارهای خارجی هم مشکلی پیش نخواهد آمد. فیلم‌ها حضور پیدا می‌کنند و مشکلی نیست. در حوزه بین‌المللی ما فعالیت آنچنانی جز حضور در جشنواره‌ها و فروش اندک حقوق بین‌المللی تعداد اندکی از فیلم‌ها نداریم و اصل نگرانی ما از مکانیسم ماشه بیشتر برای فعالیت داخلی و آثار روانی زیان‌بار آن است.»
امیرحسین علم‌الهدی در مورد اثر این اتفاق بر ورود تجهیزات سینمایی به کشور توضیح داد: «در این حوزه ما مشکلی نداریم، مثلا ممکن است تجهیزات گران‌تر شود. ما به صورت کلی مشکل تجهیزات نداریم، ما الان دو تا سه مشکل اصلی داریم، هزینه تولید و کاهش مخاطب. این‌ها است که سینما را دچار بحران‌های جدی‌تری می‌کند.»
او در پایان اشاره کرد: «این بازگشت مخاطبین به سینما پس از مدت‌هاست که قرار است دوباره لطمه ببیند و اصلی‌ترین نگرانی فقط همین است. مکانیسم ماشه قطعاً تأثیرات منفی خودش را به صورت جدی بر سینما خواهد گذاشت.»
۲۴۲۲۴۴