به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، هفتمین نشست از سلسله گفت‌وشنودهای «نظم جهانی و سیاست خارجی ایران» با عنوان «ایران پسابرجام و آینده نظم جهانی» روز سه‌شنبه، پانزدهم مهرماه، در مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) برگزار شد. در این نشست، مهدی سنایی مشاور سیاسی رئیس‌جمهور ، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه پیشین ، و ابراهیم متقی استاد دانشگاه تهران حضور داشتند.
در این نشست محمد جواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز سخنرانی کرد.
در آغاز نشست، مهدی سنایی پس از اشاره به نشست های پیشین در موسسه، اظهار داشت که موضوع نظم جهانی یکی از مباحث مهم و روز جهان معاصر است و دیدگاه‌های متنوعی در این زمینه در مناطق مختلف، از جمله در ایالات متحده و غرب، چین، روسیه، کشورهای عربی و همچنین در ایران مطرح است.
وی افزود: «پرسش اصلی این است که نظم آینده بین‌المللی چه ویژگی‌هایی خواهد داشت و کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران چه جایگاهی در آن خواهند داشت.»
سنایی یادآور شد که در نشست‌های پیشین، موضوعاتی چون تحولات خاورمیانه، جنگ غزه و پیش از آن بحران اوکراین بررسی شده است؛ رویدادهایی که به تعبیر او به‌منزله کاتالیزورهایی در تغییر ساختار نظم بین‌الملل عمل کرده‌اند.
او تأکید کرد که مسئله «ایران پسابرجام» و تحولات پس از اجرای مکانیزم ماشه و بازگشت تحریم‌ها، پرسشی جدی برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده است؛ پرسشی درباره چگونگی تغییر مناسبات کشور با نظام بین‌الملل و نوع نگاه ایران به نظم آینده جهانی.
به گفته مشاور سیاسی رئیس‌جمهور، برجام بدون تردید یکی از پیوندهای مهم ایران با ساختارهای نظام بین‌الملل، از جمله سازمان ملل و شورای امنیت بود، زیرا در قالب آن، بخشی از تهدیدها رفع و بسیاری از تحریم‌ها لغو شده بود. از این رو، پرسش از «وضعیت ایران پس از برجام» یکی از مباحث اساسی در حوزه سیاست نظری و عملی جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.
سنایی افزود: «در سطح نظری، این پرسش مطرح است که رویکرد جمهوری اسلامی ایران نسبت به نظام بین‌الملل چگونه است؟ آیا رویکردی محافظه‌کارانه دارد یا انقلابی؟»
او تصریح کرد که هر دو رویکرد در قانون اساسی ایران قابل مشاهده است؛ از یک سو تأکید بر حمایت از ملت‌ها و نهضت‌های آزادی‌بخش و از سوی دیگر، به رسمیت شناختن دولت‌ها و اصول حاکمیت ملی. به اعتقاد وی، برجام به‌نوعی نماد تأکید بر رویکرد دوم یعنی پذیرش ساختارهای بین‌المللی بود هرچند ایران همچنان در زمره کشورهایی است که خواهان اصلاح و بازنگری در ساختار و حقوق بین‌الملل هستند.
سنایی در ادامه گفت: «اکنون پس از گذشت یک دهه از آغاز برجام، باید دید که نگاه جمهوری اسلامی ایران چه تغییری کرده است؛ آیا رویکرد دولت‌ـ‌ملت‌محور تقویت شده یا برعکس، رویکرد انقلابی پررنگ‌تر شده است؟ این پرسش در چارچوب سیاست نظری اهمیت دارد.»
او در بخش دیگری از سخنانش به جنبه عملی سیاست خارجی ایران اشاره کرد و گفت: «در عرصه سیاست عملی، این پرسش در ذهن بسیاری از مردم و نخبگان وجود دارد که «برنامه کشور برای آینده چیست؟ آیا احتمال یک توافق فراگیرتر وجود دارد یا کشور بر سیاست مقاومت تأکید خواهد کرد؟»
به گفته سنایی، ایران طی سال‌های گذشته رویکردی میانه در پیش گرفته است؛ از یک سو بر اصول خود ایستاده و از سوی دیگر، تلاش کرده از مسیر گفت‌وگو عبور کند.
او با اشاره به شرایط جدید پس از اجرای مکانیزم ماشه و بازگشت تحریم‌ها گفت: «پرسش دیگر این است که آیا گفت‌وگوهای جدیدی میان ایران و قدرت‌های جهانی شکل خواهد گرفت و نقش اروپا در آن چه خواهد بود؟»
وی خاطرنشان کرد که در فضای کنونی جهان، گفت‌وگوها عمدتاً به سطح روابط دوجانبه با آمریکا محدود شده و حتی بسیاری از کشورها تأکید دارند که تنها با رئیس‌جمهور ایالات متحده می‌توان مذاکره کرد. از این رو، این پرسش مطرح است که آیا ایران تا پایان دولت کنونی آمریکا منتظر خواهد ماند یا شکل جدیدی از گفت‌وگو را در پیش خواهد گرفت؟
سنایی با اشاره به مسئله فلسطین و گسترش ایده «دو دولت» در پی جنایات اسرائیل در سال‌های اخیر گفت: «موضع ایران در این زمینه نیز با پرسش‌هایی مواجه است؛ زیرا از یک سو به‌طور رسمی اعلام کرده که هدفش نابودی اسرائیل نیست، اما از سوی دیگر از طرح دو دولتی حمایت نمیکند.»
او افزود: «بنابراین، در موضوعات کلان بین‌المللی همچنان این پرسش باقی است که موضع آینده ایران چه خواهد بود.»
مشاور سیاسی رئیس‌جمهور در ادامه تأکید کرد: «ایران تجربه مقابله با تحریم‌ها را دارد و بدون تردید در برابر بازگشت تحریم‌ها ایستادگی خواهد کرد. هدف اصلی، کاهش آثار و عوارض اجرای مکانیزم ماشه و استفاده از ظرفیت‌های ملی و منطقه‌ای برای مقابله با آن است.»
او افزود که تحریم‌ها پدیده‌ای زیان‌بار هستند و هیچ کشوری از تحریم استقبال نمیکند ؛ بنابراین، شادی برخی افراد از بازگشت تحریم‌ها امری شگفت‌انگیز و غیرمنطقی است.
سنایی با اشاره به وضعیت اخیر شورای امنیت سازمان ملل اظهار داشت که شکاف کم‌سابقه‌ای در این شورا شکل گرفته است؛ به‌گونه‌ای که دو عضو دائم دارای حق وتو، با دیدگاهی متفاوت از آمریکا، بازگشت تحریم‌ها را نامشروع دانسته و حتی به قطعنامه مرتبط رأی منفی داده‌اند. وی افزود: «این شکاف در شورای امنیت بی‌سابقه است و می‌تواند برای ایران در آینده ظرفیت‌هایی دیپلماتیک ایجاد کند.»
او در پایان به محور شرق اشاره کرد و گفت: «یکی از موضوعات مهم، چگونگی بهره‌گیری ایران از ظرفیت‌های شرقی پس از تحریم‌هاست. اکنون ایران عضو دائم سازمان همکاری شانگهای است، سیاست همسایگی خود را تقویت کرده و تجربه ارزشمندی در این زمینه به دست آورده است.»
سنایی تأکید کرد که سازمان‌هایی مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بریکس و حتی اکو می‌توانند بسترهایی برای همکاری و جبران آثار تحریم‌ها فراهم کنند.
وی در جمع‌بندی سخنان خود تصریح کرد که هرچند تحریم‌های سازمان ملل خوشایند نیستند و خروج از آن‌ها زمان‌بر است، اما تجربه تحریم‌های یک‌جانبه و فشار حداکثری ایالات متحده در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ سبب شده که ایران نسبت به این فشارها مقاوم‌تر شود و بتواند با تدبیر و استفاده از ظرفیت‌های جدید، مسیر خود را در نظم جهانی آینده ادامه دهد.
۲۱۹/۴۲