خبرآنلاین - ترجمه: علی مجتهدزاده: با وجود غیبت رهبران کلیدی چون شی جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین، نارندرا مودی نخست‌وزیر هند و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، نشست‌ها شاهد مشارکت کامل شرکای گفت‌وگوگر آسه‌آن بودند و از جمله بازگشت پر سروصدای دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا را در خود دید. بیش از بیست نشست مرتبط برگزار شد، از جمله بیستمین نشست آسیای شرقی EAS، پنجمین نشست مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای RCEP و دیدارهای آسه‌آن با چین، ژاپن، کره‌جنوبی و استرالیا.
در ادامه هفت نکته اصلی نشست آمده است.
عضویت کامل تیمور شرقی: گامی در جهت فراگیری
پیوستن تیمور شرقی به‌عنوان یازدهمین عضو آسه‌آن، نقشه جغرافیایی جنوب‌شرقی آسیا را کامل کرد و روایت دیرینه این بلوک از «فراگیری» را تقویت نمود. اصلی که در محور ریاست مالزی در سال ۲۰۲۵ قرار داشت. این رویداد علاوه بر ارزش نمادین، پیامدهای راهبردی و نهادی نیز دارد و نشان می‌دهد آسه‌آن مایل است همبستگی منطقه‌ای را در اولویت بگذارد و به توانایی خود در ادغام دیلی پایتخت تیمور در ساختار پیچیده بوروکراسی آسه‌آن اعتماد دارد.
پیوستن تیمور شرقی مشروعیت آسه‌آن را به‌عنوان سازمانی تماماً جنوب‌شرقی آسیایی تقویت می‌کند و دوباره بر اصل تصمیم‌گیری اجماعی تأکید دارد. بااین‌حال، این گسترش آزمونی برای کارآمدی نهادهای آسه‌آن است. اکنون آسه‌آن باید وعده‌هایش در زمینه تقویت ظرفیت را محقق کند و اطمینان یابد که عضو جدید می‌تواند در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت مؤثر داشته باشد. نحوه مدیریت این ادغام از راه محک انسجام، سازگاری و تعهد آسه‌آن به کاهش شکاف‌های توسعه در منطقه خواهد بود.
بازگشت ترامپ
بازگشت ترامپ به جنوب‌شرقی آسیا (پس از آن‌که در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش نشست‌های آسه‌آن در سال‌های ۲۰۱۸، ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ را نادیده گرفت) نشانه تجدید مشارکت آمریکا در منطقه است. حضور او با نقش میانجی‌گرانه‌اش در آتش‌بس تایلند و کامبوج که بعداً در قالب «پیمان کوالالامپور» گره خورد و ثبت شد.
فارغ از نمایش رسانه‌ای ترامپ به‌عنوان «صلح‌ساز» و ادعای لحظه نوبل صلح، حضورش پیامی عملی داشت: ایالات متحده همچنان به روندهای چندجانبه آسه‌آن متعهد است. او به رهبران منطقه اطمینان داد که آمریکا «صددرصد متعهد» به جنوب‌شرقی آسیا خواهد ماند. هرچند تعامل واشنگتن همچنان ماهیتی دوجانبه و معامله‌محور دارد، حضور رئیس‌جمهور آمریکا بر میز مذاکره ارزش نمادین بالایی داشت و به بازسازی اعتبار آسه‌آن به‌عنوان محور دیپلماسی مؤثر کمک کرد. حتی با این وجود که توجه رسانه‌ها بیشتر بر شخصیت‌ها متمرکز بود تا سیاست‌ها.
ائتلاف‌های تازه در چشم‌انداز ژئواکونومیک در حال تغییر
ریاست مالزی در سال ۲۰۲۵ با توازنی میان دیده‌شدن و عمل‌گرایی همراه بود. نخست‌وزیر انور ابراهیم کوشید جایگاه جهانی آسه‌آن را ارتقا دهد و درعین‌حال بر نتایج ملموس تمرکز کند.
کوالالامپور دامنه ارتباطات خارجی آسه‌آن را گسترش داد و با دعوت از لولا دا سیلوا رئیس‌جمهور برزیل و سیریل رامافوسا رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی بر همسویی فزاینده آسه‌آن با اولویت‌های جنوب جهانی تأکید کرد. این اقدام در پی برگزاری موفق نخستین نشست سه‌جانبه آسه‌آن، شورای همکاری خلیج فارس GCC و چین در ماه مه انجام شد. مالزی این سیاست تنوع‌بخش را با راهبردی عمل‌گرایانه همراه کرد و از طریق «کارگروه ژئواکونومیک آسه‌آن» هماهنگی اقتصادی را برای مقابله با تهدید تعرفه‌ها و تقویت تاب‌آوری منطقه‌ای پیش برد.
تأسیس «مرکز اولویت‌های آسه‌آن برای بنگاه‌های خرد، کوچک و متوسط در گذار سبز» نیز تلاشی عینی برای پیوند فراگیری با راهبرد صنعتی منطقه‌ای نیرومندتر بود تا نقش این بنگاه‌ها در رشد پایدار تقویت شود.
اصلاح برنامه‌های کلان برای ادغام اقتصادی عمیق‌تر
بیانیه مشترک رهبران درباره RCEP بر ضرورت اجرای مؤثر و به‌موقع این توافق تأکید کرد. RCEP به‌عنوان بزرگ‌ترین توافق تجارت آزاد جهان با سهمی نزدیک به ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی و جمعیت جهان، شروع کندی داشته و میزان استفاده از آن پایین بوده است. دلیلش هم این که امتیازات ترجیحی RCEP نسبت به توافق‌های دیگر آسه‌آن مانند FTA چین یا FTA آسه‌آن‌ـ‌استرالیاـ‌نیوزیلند جذابیت کمتری دارد.
ایجاد دبیرخانه مستقل RCEP و آغاز بازبینی کلی توافق در سال ۲۰۲۷ می‌تواند زمینه را برای ارتقای آن فراهم کند و به کارآمدی بیشتر و تاب‌آوری اقتصادی بینجامد.
در راستای هدف ادغام اقتصادی عمیق‌تر، «توافق تجارت کالاهای آسه‌آن» و نسخه ارتقایافته «منطقه تجارت آزاد آسه‌آن‌ـ‌چین» نیز در حاشیه بیست‌وششمین نشست شورای جامعه اقتصادی آسه‌آن امضا شد. این دو توافق از پرکاربردترین ابزارهای تجاری منطقه هستند و ارتقای آن‌ها می‌تواند زنجیره‌های تأمین را در برابر اصطکاک‌های ناشی از رویه‌های گمرکی پیچیده مقاوم‌تر کند. در نسخه‌های جدید همچنین به موضوعات تازه‌ای مانند عوامل زیست‌محیطی و اقتصاد دیجیتال پرداخته شده است.
گسل‌های منطقه‌ای: میانمار و دریای جنوبی چین
مسئله میانمار با وجود پایبندی آسه‌آن به «توافق پنج‌ماده‌ای» پیشرفت اندکی نشان داده است. رهبران ضمن بازبینی اجرای این توافق، دوباره تأکید کردند که پایان خشونت و گفت‌وگوی فراگیر باید پیش از هر انتخاباتی رخ دهد. همچنین پیشنهاد شد نماینده ویژه بلندمدت‌تری برای پیگیری امور میانمار تعیین شود تا استمرار در تعامل و دسترسی انسانی حفظ گردد.
در عین حال، آسه‌آن از تأیید انتخابات برنامه‌ریزی‌شده میانمار یا اعزام ناظر خودداری کرد تا موضع اصولی‌اش در قبال مشروعیت‌بخشی به روندی غیرقابل‌اعتماد را حفظ کند. با وجود دیپلماسی پیگیر آسه‌آن، هنوز بعید است این نهاد بتواند مسیر سیاست داخلی میانمار را تغییر دهد.
در موضوع دریای جنوبی چین، پیشرفتی چشمگیر گزارش نشد. مالزی به‌عنوان هماهنگ‌کننده گفت‌وگوهای آسه‌آن‌ـ‌چین بر ضرورت تسریع در تدوین «آیین‌نامه رفتاری» تأکید کرد؛ فرایندی که از سال ۲۰۱۸ آغاز شده و هنوز تکمیل نشده است. میزان موفقیت در پیشرفت این مذاکرات احتمالاً به نقش فیلیپین در دوران ریاستش در سال ۲۰۲۶ بستگی دارد و به‌ویژه درباره محدوده جغرافیایی، وضعیت حقوقی و سازوکارهای اجرایی به این کشور و بازی سیاسی‌اش پیوند می‌یابد.
نشست آسیای شرقی: بستری که در شکل‌دهی به نتایج ناتوان مانده است
نشست آسیای شرقی هم امسال بیستمین سالگرد خود را جشن گرفت. این نشست بار دیگر توان گردآوری آسه‌آن را نشان داد ولی هم‌زمان کاهش نفوذش بر تعامل میان قدرت‌های بزرگ را نیز نمایان کرد. مالزی توانست هر ۱۸ عضو را گرد آورد. چیزی که در فضای پرتنش کنونی موفقیتی قابل‌توجه بود، ولی همچنان نتوانست به نتایج ملموسی دست یابد. بیانیه‌های مشترک بارها به‌دلیل رقابت قدرت‌ها تضعیف یا متوقف شده‌اند.
در نشست امسال نیز چنین شد. خبرنگاری از انور ابراهیم در نشست پایانی پرسید چرا بیانیه مشترک صادر نشده است. او پاسخ داد که کشورهایی مانند روسیه، میانمار، آمریکا و چین حاضر بودند و گفتگو کردند، ولی توضیح بیشتری نداد جز این‌که گفت با وجود اختلاف‌ها، آسه‌آن: «نباید از گفت‌وگو دست بکشد». این جمله بار دیگر دشواری دستیابی به اجماع در این مجمع را آشکار کرد. همچنین با وجود حضور رهبران در کوالالامپور کشورهایی چون آمریکا، ژاپن، کره‌جنوبی، هند و روسیه با نمایندگان سطح پایین‌تری شرکت کردند، که نشان می‌دهد نشست آسیای شرقی به تدریج از جایگاه یک مجمع رهبران به نشستی حاشیه‌ای تبدیل می‌شود.
از کوالالامپور تا مانیل: حفظ شتاب پیشرفت
با پایان نشست‌ها، اجلاس چهل‌وهفتم آسه‌آن با پیشرفتی سنجیده و باثبات متمایز می‌شود. ریاست مالزی دیپلماسی را با دستاوردهای واقعی ترکیب کرد. از عضویت تیمور شرقی و پیمان صلح تایلندـ‌کامبوج تا چارچوب‌های اقتصادی تازه‌ای که آسه‌آن را در برابر اختلالات جهانی مقاوم‌تر می‌سازد.
بااین‌حال، مسیر پیش‌رو دشوار است. بحران میانمار و مناقشات دریای جنوبی چین همچنان حل‌نشده باقی مانده‌اند و بسترهایی چون نشست آسیای شرقی هنوز در تأثیرگذاری بر تحولات ناتوان‌اند. با انتقال ریاست به فیلیپین و شعار جدید «هدایت آینده‌مان باهم» این کشور باید شتابی را که مالزی پدید آورده حفظ کند و چارچوب‌های آسه‌آن را به عمل بدل سازد.
نوشته: جوآن لین Joanne Lin، ملیندا مارتینوس Melinda Martinus، و کریستینا فانگ سیو لِنگ Kristina Fong Siew Leng
منبع: فولکروم
۴۲/۴۲