فریبا فرهادیان: تا به حال هرچه شنیده بودیم از فواید درخت و درخت‌کاری، این بود که این درخت است که می‌تواند با تغییرات جهانی آب‌وهوا مبا‌زه کند و دی‌اکسیدکربن را کاهش دهد؛ اما این بار می‌خواهیم کمی خاکستری باشیم و از ضرری که درخت‌کاری می‌تواند برای محیط زیست اطرافش داشته باشد، برایتان بگوییم.
به گزارش نیچر، آخرین تحقیقاتی که ماه گذشته در کنفرانس جنگل‌کاری بوینس‌آیرس به بحث گذاشته شد، حاکی از این بود که درخت‌کاری به صورت بالقوه دارای اثرات جانبی مخربی هست که از آن میان می‌توان به کاسته شدن از میزان آب دردسترس در آن منطقه اشاره کرد.
یکی از اندازه‌گیری‌های کلیدی در زمینه جریان آب یک منطقه، Base flow یا میزان آبی است که از ذخایر آب زیرزمینی تامین می‌شود. این میزان آب را اغلب به عنوان حداقل موجودی آبی در نظر می‌گیرند که زندگی افراد آن منطقه را تامین می‌کند. بیس‌فلو به‌خصوص برای مناطق خشک، دغدغه و نگرانی جدی‌تری محسوب می‌شود، زیرا هرچه این موجودی کمتر باشد، آب در دسترس برای اهالی نیز کمتر خواهد بود. چیزی که محققان به آن رسیده‌اند این است که اگر در حوزه رودخانه جنگل‌کاری شود، میزان این موجودی تا 50 درصد کاهش خواهد یافت.
یکی از اکولوژیست‌هایی که نتایج تحقیقات خود و همکارانش را در این کنفرانس ارائه داد، استبان جاباگی از انجمن علمی ملی آرژانتین و دانشگاه ملی سن لوئیس بود. وی با انجام مطالعه‌ای 2 ساله بر روی 7 جفت حوزه آبگیر (7 حوزه با چمن‌زارهای طبیعی و 7 حوزه با جنگل‌کاری مصنوعی) در ایالت کوردوبای آرژانتین دریافت که درختان به واسطه ریشه‌های عمیق و شاخ و برگ بلندشان، آب بیشتری را نسبت به چمن‌ها جذب می‌کنند که درنتیجه منجر به کاهش آب در نهرهای آن حوزه خواهد شد. البته طبق نتایج او کاهش در آب بیس‌فلو در حوزه‌های آبگیر صخره‌ای و یا شیب‌دار، کمتر به چشم می‌خورد.
واین اسکاگز و تیم تحقیقاتی‌اش از دانشگاه ایالت کارولینای شمالی در چاپل هیل نیز با همکاری سرویس جنگل آمریکا؛ دومین گروهی بودند که نتایج تحقیقات مشابه خود را در این زمینه در کنفرانس بوینس‌آیرس مطرح کردند. آن‌ها هم به این نتیجه رسیده بودند که میزان بیس‌فلو در مناطق جنگل‌کاری شده در مقایسه با منطقه مشابه دارای چمن‌زار طبیعی بین 18 تا 22 درصد کاهش داشته است. به گفته اسکاگز هرچه درختان بزرگ‌تر می‌شوند کاهش این موجودی نیز بیشتر به چشم می‌خورد.
تفاوت بین اعداد و ارقام این دو دسته محقق تنها به خاطر تفاوت در تعداد و سن درختان کاشته شده در هر هکتار است. تعداد درختان کاشته شده در تحقیق جاباگی بیشتر از تحقیق اسکاگز بوده و علاوه بر این منطقه مورد مطالعه جاباگی در دهه 1970 / 1350 جنگل‌کاری شده؛ در حالی‌که اسکاگز و همکارانش در سال 2003 / 1382 اقدام به جنگل‌کاری کرده‌اند.
این محققان اعلام کردند که جنگل‌کاری علاوه بر کاهش در موجودی آب منطقه می‌تواند بر چگونگی فیلتر شدن آب در اکوسیستم نیز تاثیر بگذارد. از آن‌جایی‌که ریشه‌های درختان به فیلتر شدن آب در خاک کمک می‌کنند، می‌توانند پس از بارش باران، سرعت افزایش سطح آب را کاهش دهند که این اتفاق خوبی است و می‌تواند با کاهش جریان‌های سیل‌آسا، از فرسایش نیز جلوگیری کند.
جاباگی به این نتیجه رسیده که بهترین کار این است که تنها در یک چهارم حوزه رودخانه و به تعداد 400 تا 500 درخت در هکتار اقدام به جنگل‌کاری شود تا تعادل بین نیاز آبی و سفره‌های زیرزمینی آب به هم نخورد.
علاوه بر این انتخاب گونه گیاهی مناسب نیز بسیار مهم خواهد بود. گونه‌های مختلف درختان، آب را با سرعت‌های مختلفی مصرف می‌کنند که می‌تواند بر نتایج تحقیقات اثر بگذارد. به عنوان مثال کاج‌های همیشه سبز که رشد سریعی هم دارند، آب بیشتری نسبت به درختان خزان‌داری مثل تبریزی و گردو مصرف می‌کنند. این مورد بخصوص در فصل زمستان بیشتر به چشم می‌خورد.