علی‌اکبر ولایتی، زاده شمیران در خانواده‌ای فرهنگی است. گرچه درس طبابت خوانده، اما طولانی‌ترین حضور را در دستگاه دیپلماسی ایران بعد از انقلاب آن هم به عنوان وزیر امور خارجه داشته است. حدود شانزده سال حضور در کسوت وزارت در راس دستگاه سیاست خارجی ایران از او فردی باتجربه و کار‌آمد در حوزه مسائل دیپلماسی، منطقه‌ای و بین‌المللی ساخته است. قبل از انقلاب سابقه مبارزاتی‌اش وی را به کانون‌های تصمیم‌گیر در سال‌های بعد از پیروزی نزدیک ساخت و در دوره نخست‌وزیری میر‌حسین موسوی کار در وزارت امور خارجه را آغاز کرد. او وظایف سنگین و پیچیده وزارت و هدایت دستگاه دیپلماسی کشور را دور دوره هشت ساله ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی ادامه داد و در دوره خاتمی رسما به واسطه تلاش‌های پیگیر و تجربیات موفق در سیاست خارجی عضو شورای راهبردی سیاست خارجی شد از آن پس وی پای ثابت بدرقه اغلب سفر‌های خارجی مقامات رده اول کشور بوده است. وی اکنون دبیر‌کل کنفرانس بیداری اسلامی و مشاور رهبری در حوزه مسائل سیاست خارجی است و در دوره‌های مختلفی در انتخابات گوناگون به عنوان یکی از گزینه‌های مطرح برای ریاست جمهوری مطرح می‌شد، اما به دلایل مختلفی این موضوع هر بار منتفی می‌شد.
در انتخابات ریاست جمهوری سال 84 علی‌اکبر ولایتی حتی اقدام به تشکیل ستاد انتخاباتی نیز کرد، اما با کاندیدا شدن اکبر هاشمی رفسنجانی به نفع از میدان رقابت کنار رفت. هنوز هم گمانه‌زنی‌های فراوانی نسبت به حضور مجدد او در کارزار رقابتهای انتخاباتی برای انتخاب رئیس‌جمهور دوره یازدهم شنیده می‌شود.
نگاهی به عملکرد ولایتی در شانزده سال وزارت
در سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی دکتر ولایتی به عنوان یکی از گزینه‌های پست نخست‌وزیری، از سوی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور وقت به ملجس شورای اسلامی معرفی شدند اما در نهایت موفق به کسب آرای لازم نشد. قبل ا آغاز جنگ ولایتی نماینده مجلس شورای اسلامی بود و در طول هشت سال دفاع مقدس، ولایتی سکان وزارت امورخارجه را در اختیار داشت. در طول مذاکرات صلح ایران و عراق ولایتی نماینده ایران در این مذاکرات بود، اما هرگز وزارتخانه زیر نظر او راسا در زمینه پذیرش صلح یا قبول قطعنامه 598 وارد عمل نشد و هر اقدامی در هماهنگی کامل با امام خمینی (ره) انجام می‌گرفت.
در مورد پذیرش قطعنامه 598 تاکید کلیت نظام این بود که هر نوع تصمیم‌گیری در مورد مسائل مهم جنگ در جلسه سران قوا به ارزیابی گذاشته شود ولایتی در تمام این جلسات به عنوان مسئول دستگاه سیاست خارجی حضور داشت. همزمان با جریان داشتن مذاکرات مربوط به قطعنامه، ولایتی تلاش کرد مذاکرات صلح ایران و عراق را زیر‌نظر دبیر‌کل سازمان ملل در قالب یک هیأت متشکل از دکتر حبیبی، وزیر دادگستری وقت و حقوقدان، دکتر روحانی رئیس ستاد فرماندهی جنگ و برخی شخصیت‌های دیگر، پیگیری کند.
در دوره وزارت او گرچه بحث تلاش ایران در دستیابی به تکنولوژی هسته‌ای به شکل امروز مطرح نبود، اما مساله تکمیل نیروگاه بوشهر یکی از دستور کار‌های دستگاه دیپلماسی بود. اقدامات ولایتی در این مورد با آغاز سلسله‌ای از رایزنی‌ها ابتدا با کشور آلمان که پروژه را نیمه تمام رها کرده بود و سپس مذاکره با چند کشور برای پذیرش کار اتمام نیروگاه شکل گرفت. ثمره مذاکرات وزارت امور خارجه در این مقطع، ورود روسیه به صحنه بود.
در زمان طرح ماجرا، ولایتی در سفر بود و نقشی در مذاکراتی که منجربه فروش برخی ادوات جنگی مورد نیاز ایران شد، نداشت در زمان وقوع جنگ دوم خلیج فارس یعنی زمانی که عراق به کویت حمله کرد، وزارت خارجه تحت کنترل ولایتی تلاش کرد از ایجاد تنش با کشور‌های حوزه خلیج فاری ممانعت به عمل آورده و در عین حال بیش از پیش چهره متجاوز عراق را به همسایگان نشان دهد.
از شانزده سال وزارت ولایتی، هشت سال آن در سال‌های جنگ گذشت و دو سال دیگر هم در رایزنی‌های بعد از اتمام جنگ سپری شد و شش سال مانده در زمان سازندگی ادامه داشت. در این مقطع زمانی که همزمان با پایان جنگ سرد، فروپاشی کامل اتحاد جماهیز شوروی و اعلام دکترین نظم نوین جهانی بود، سیاست خارجی ایران ضرورتا جهت‌گیری چند جانبه‌گرایی پیدا کرد. این سیاست برآمده از عملگرایی دولت سازندگی هم بود و به تدریج زمینه‌ها و بستر‌های سیاست تنش‌زدایی در دوره اصلاحات را فراهم آورد. دوره اصلاحات پایان دوره شانزده ساله وزارت ولایتی بود. او از آن پس با تدبیر مقام معظم رهبری به عنوان مشاور ارشد ایشان در امور بین‌الملل برگزیده شد.
17301