طرح شاپرک با هدف تسهیل مبادلات، افزایش امنیت شبکه و جایگزینی مبادلات الکترونیکی به جای پول نقد راه‌اندازی شد اما اجرای این طرح مشکلاتی برای مردم ایجاد کرده که به بررسی آنها پرداخته‌ایم.
مدتی است بانک مرکزی با راه‌اندازی شرکت شاپرک که مخفف شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی است، به نوعی نظارت خود بر سامانه‌های پرداخت الکترونیکی وجوه را افزایش داده است.
این سامانه در کنار مزایایی مانند نظارت مستمر و افزایش نظارت و امنیت شبکه که دارد اما اخیراً مشکلاتی برای صاحبان کالا و خریداران ایجاد کرده است. برای پیگیری مشکلات سری به برخی از کسبه‌ها زدیم تا نظرشان را در مورد این سیستم جدید جویا شویم.
بیرون رفتن برای گزارش میدانی، آن هم در بعد از ظهر یک روز سرد زمستانی. در پیاده‌رو که می‌رفتم مغازه‌های اطراف همه فرشنده مصنوعات چرمی بودند. به دورن یکی از آنها که بزرگ بود و به نظر می‌رسید فروش زیادی دارد رفتم.
فروشنده سراجی (چرم‌فروشی) که به گفته خودش روش جدید پرداخت مشکلاتی زیادی ایجاده کرده است، می‌گوید: مدتی است واریز مبالغ با وقفه زیادی روبرو است به طوری که گاهی اوقات واریز پس از دو روز قطعی انجام می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: این وقفه‌ها در کوتاه مدت برای ما مشکلاتی مثل کمبود نقدینگی ایجاد کرده است. البته مشکلاتی که برای عمده‌فروشان و کسانی که با ارقام درشت معامله می‌کند بیشتر است.
این فروشنده اضافه می‌کند: در روش قبلی با انجام تراکنش در طرف چند ثانیه پول به حساب واریز می‌شد و اطمینان از انجام معامله وجود داشت اما هم‌اکنون این نگرانی وجود دارد که پول به حساب واریز نشود؛ البته تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده است.
هوا سرد بود و برای خلاصی از سوز به داخل مغازه دیگری رفتم. این یکی فروشنده سکه و ارز بود. به نظر می‌رسید که می‌خواهد کرکره مغازه را پایین بکشد. وقتی در مورد شرایط استفاده از دستگاه‌های پوز پرسیدم، گفت: برای ما مشکلات زیادی ایجاد کرده است؛ حجم ریالی معاملات ما زیاد است، مثلا 10 سکه بفروشم پول آن چند ساعت بعد به حسابم واریز می‌شود و به همین دلیل دیگر نمی‌توانم تا چند ساعت معامله درست و حسابی انجام دهم.
وی ادامه می‌دهد: اگر تا قبل از ظهر معامله انجام شود، پول آن بعد از ظهر واریز می‌شود و از بعد از ظهر انجام شود ساعت 12 شب پول به حساب می‌آید؛ در حالی که معاملات ما آنی است و در طول روز نوسانات زیادی وجود دارد و نمی‌توانم صبر کنم تا پول به حساب برگردد.
از او پریسدم در این مدت تراکنش‌های ناموفق شما زیاده شده است، فروشنده گفت: در اوایل راه‌اندازی سیستم جدید، تراکنش ناموفق زیاد بود اما مدتی است بهتر شده و کمتر چنین اتفاقی می‌افتد.
در حالی که از پشت دخل بیرون می‌آمد، فقل مغازه در دستانش بود و انتظار برای رفتن من از رفتارش مشهود. برای همین دیگر ادامه ندادم و فقط پرسیدم: سیستم قبلی برای شما مناسب‌تر بود؟ مغازه‌دار جواب داد: بله؛ در چند لحظه پول به حساب می‌آمد و مشکلی برای مشتری و فروشنده وجود نداشت.
باز خروج از مغازه و باز سرما. کمی به سرعت چند مغازه دیگر را سر زدم. باز هم همان حرف‌ها و همان نظرات. یکی می‌گفت 2 ساعت بعد از انجام تراکنش پول به حساب واریز می‌شود و دیگری چندین ساعت. فروشنده‌ای می‌گفت: نقدینگی من برای خرید و فروش کم شده چون اگر صبح جنسی بفروشم تا بعد از ظهر پول آن را ندارم و اگر بعد از ظهر معامله کنم تا 12 شب پول به حسابم می‌آید، بنابراین تا فردا صبح باید صبر کنم.
یکی دیگر از مغازه‌دارها می‌گفت: چه اشکالی دارد پول من در همان لحظه به حسابم واریز شود؛ بانک مرکزی برای نظارت خودش اول پول را نزد خود نگه می‌دارد و بعد به حساب بانک می‌رود. البته امکان چک و چانه زدن با فروشنده نبود و تنها سرم را تکان می‌دادم. برخی معتقد بودند با این کار اطمینان به پرداخت‌های الکترونیکی کمتر شده و پول نقد در دست خریداران بیشتر می‌شود.
از این راسته عبور کردم و وارد مغازه کفش فروشی شدم. از صاحب مغازه که مرد جوانی بود سوالی را که قبلا پرسیده بودم را تکرار کردم.
صاحب کشف‌فروشی، مثل سایرین از مشکلات این سیستم گفت و گفت: قبل از اینکه شاپرک به وجود بیاید من در ظرف 6 ثانیه پول به حسابم واریز می‌شد اما هم‌اکنون چندین ساعت باید صبر کنم؛ از بانک پرسیدم که واریز وجه به حساب چند ساعت طول می‌کشد، گفت حدود 4 تا 5 ساعت زمان می‌برد.
کفش‌فروش در حین صحبت از کنار دخل چند فیش واریز پوز در آورد و به من نشان داد و گفت: این فیش‌ها را نگاه کن؛ اینها را من هر روز جمع می‌کنم تا اگر احیانا پول به حساب واریز نشده باشد مدرکی داشته باشم.
وی ادامه داد: سیستم قبلی خیلی بهتر بود؛ امروز خانم و آقایی برای خرید آمده بودند و وقتی کارت را کشید، تراکنش موفق نبود؛ به همین دلیل در مغازه ماند و صبر کرد تا و خانمش از عابر بانک پول بگیرد. تراکنش ناموفق تا چند روز پیش بیشتر بود اما مدتی است بهتر شده و اغلب تراکنش‌ها انجام می‌شود. در همین لحظات بود که از بیرون مغازه آوای اذان شنید شد.
به گفته مسئولان بانک مرکزی اهداف طرح شاپرک، جایگزینی مبادلات الکترونیکی به جای پول نقد، نظارت هوشمندانه و در کنار آن ضمن تسهیل پرداخت‌ها، بانک مرکزی را قادر به نظارت دقیق‌تر بر عملیات بانکی از طریق پایانه‌های فروش خواهد کرد.
اما به نظر می‌رسد تلاش بانک مرکزی برای تحقق هدف نظارتی خود، سایر اهداف از جمله تسهیل مبادلات و جایگزینی مبادلات الکترونیکی به جای پول نقد را تحت تاثیر قرار داده و قشری از جامعه که با این روش پرداخت سر و کار بیشتری دارند را ناراضی کرده است. این نارضایتی در فروشندگان مختلف با فعالیت‌های متفاوت وجود دارد.
این مسئله در مورد فعالیت‌هایی که گردش مالی بالایی دارند، بیشتر به چشم می‌خورد.
از سوی دیگر با توجه به اینکه سقف برداشت نقدی از شبکه بانکی در هر روز، محدود بوده و حداکثر 15 میلیون تومان است این مسئله در مورد خریدهای بالاتر از این رقم برای مشتری از یک سو و برای فروشنده‌ای که تمایل به استفاده از کارت‌خوان ندارد، خود داستان دیگری را رقم می‌زند.
کاهش رغبت فروشندگان به استفاده از کارت‌خوان، سبب افزایش برداشت نقدی پول از بانک‌ها و در نتیجه کاهش نقدینگی فیزیکی خزانه بانک‌ها خواهد شد. مسئله‌ای که برای حل آن، بانکداری الکترونیک و نقل و انتقال الکترونیکی وجوه را ابداع کردند تا مشکلات شبکه بانکی در این زمینه و تبعات اجتماعی آن برای مردم به حداقل برسد.
امید است مسئولان بانک مرکزی علاوه بر تلاش برای افزایش نظارت خود، برای تحقق سایر اهداف این طرح مانند تسهیل مبادلات و جایگزینی پول الکترونیکی با پول فیزیکی توجه بیشتری کنند تا شاهد نوعی عقب‌گرد در شبکه بانکی برای نقل و انتقال وجوه نباشیم.
3939