هادی معیری نژاد- شواهدی دال بر علاقمندی جوامع انسانی در غلبه بر مشکل آلودگی هوا وجود دارند که از جمله آنها می‌توان از تصویب و اجرای قوانین کنترل دود در شیکاگو سینسنیاتی به سال 1881 نام برد. ولی اجرای این قوانین و قوانینی مشابه آنها با دشوار یهایی مواجه گردید و برای تمیز کردن هوا یا جلوگیری از آلودگی بیشتر آن ، تقریبا کاری انجام نشد. در سال 1930 در دره صنعتی میوز در کشور بلژیک در اثر پدیده وارونگی ، مه دود در یک فضای معین محبوس گردید. در نتیجه 63 تن جان خود را از دست داده ، چندین هزار تن دیگر بیمار شوند.
حدود 18 سال بعد در شرایط مشابهی در ایالات متحده آمریکا ، یکی از اولین و بزرگترین فاجعه‌های آلودگی هوا رخ داد، یعنی 17 نفر جان باختند و 43 درصد جمعیت نورا در پنسیلوانیا بیمار شدند. درست سه سال بعد از فاجعه مه دود لندن در سال 1952 ، نادیده گرفتن عواقب جدی آلودگی هوا غیر ممکن گردید.
در روز سه شنبه 4 دسامبر سال 1952 حجم عظیمی از هوای گرم به طرف قسمت جنوبی انگلستان حرکت کرده ، با ایجاد یک وارونگی دمایی سبب نشست یک مه سفید در لندن شد. این مه دود به دستگاه تنفسی انسان سخت آسیب می‌رساند. درنتیجه بیشتر مردم بزودی با مشکلاتی از قبیل قرمز شدن چشمها ، سوزش گلو و سرفه‌های زیاد مواجه شدند و پیش از آنکه در 9 دسامبر از سطح شهر دور شوند، 400 مورد مرگ مربوط به آلودگی هوا گزارش کردند. این تعداد تلفات برای متوجه ساختن افکار بریتانیایی‌ها جهت تصویب قانون هوای تمیز در سال 1956 کافی بود.
اولین قوانین کنترل آلودگی هوا
این قانون در ایالات متحده امریکا به نام قانون کنترل آلودگی هوا (قانون عمومی 159_84) به تصویب رسید. اما این مصوبه تنها موجب به تصویب رسیدن یک قانون مؤثرتر گردید. این قانون یکبار در سال 1960 و بار دیگر در سال 1962 بازنگری شد و به قانون هوای تمیز سال 1963 (قانون عمومی 206_88) که برنامه‌های ناحیه‌ای محلی و ایالتی را برای کنترل هوا تشویق می‌کرد و در عین حال حق مداخله را برای دولت فدرال در صورت به خطر افتادن سلامت و رفاه اهالی ایالت در اثر آلودگی ناشی از ایالات دیگر محفوظ نگه می‌داشت، الحاق گردید.
این قانون معیارهایی برای کیفیت هوا وضع کرد که بر اساس آنها ، استانداردهای کیفیت هوا و گازهای متصاعد شده در دهه 1960 میلادی پی‌ریزی شد.
اجرای قانون هوای تمیز
اجرای قانون هوای تمیز در سال 1970 به آژانس نو بنیاد حفاظت محیط زیست (EPA) محول گردید. قانون به وضع استانداردهای درجه اول و دوم کیفیت هوای محیط زیست پرداخت. استانداردهای اولیه متکی بر معیارهای کیفیت هوا ، برای حفظ سلامت عموم مردم ، دامنه وسیعی از ایمنی را در نظر می‌گیرد. در حالی که استانداردهای ثانوی که آنها نیز متکی بر معیارهای کیفیت هوا باشند، برای حفظ رفاه عموم انسانها ، به علاوه گیاهان ، جانوران ، اموال و دارائی هستند.
اصلاحات قانون هوای تمیز به سال 1977 به تقویت باز هم بیشتر قوانین موجود پرداخت
اولین برنامه ریزی ها در ایران
بحث آلودگی هوای تهران اولین‌بار توسط یک روحانی سال 1346 در مجلس مطرح شد. بعدها دکتر تقی ابتکار در سال 54 هم روی این موضوع پافشاری کرد و طرح‌هایی برای مقابله با آلودگی هوا به شهرداری وقت ارائه داد
در برنامه عمرانی پنجم کشور (1356- 1352 ) که نخستین برنامه حفاظت محیط زیست کشور نیزدرآن مشاهده می گردد ، فصل نخست به موضوع آلودگی هوا اختصاص یافته است (سازمان حفاظت محیط زیست ، برنامه حفاظت محیط زیست ، در دوران برنامه عمرانی پنجم کشور). در این برنامه بعد از ذکر کلیاتی درباره آلودگی هوا و اثرات آن بر انسان و سایر زیستمندان ، وضعیت آلودگی هوای شهر تهران به صورت کمی بیان و منابع آلاینده هوامعرفی گردیده اند. در نهایت نیز اهداف و نیازهای نیروی انسانی ، مالی و تجهیزاتی برنامه اعلام شده اند. طبق این برنامه «هدف‌های تعیین شده جهت حفظ محیط زیست از لحاظ آلودگی هوا » به شرح زیر هستند:
1- بررسی کامل منابع آلودگی هوا ،
2- تعیین استانداردهای کیفیت هوا،
3- حفاظت محیط زیست از لحاظ آلودگی هوا با همکاری سازمان های ذیصلاح،
4- تربیت پرسنل فنی مورد احتیاج در داخل و خارج کشور ،
5- استخدام کارشناسان خارجی ،
6- کنترل و جلوگیری از منابعی که سلامتی هوا را تهدید می کنند ،
7- آموزش اجتماعی ،
8- همکاری با کشورهای پیشرفته در مورد مسائل آلودگی هوا.
در این مرحله از بحث می توان به یک جمع بست مقدماتی رسید:
در دهه پنجاه خورشیدی شناخت درباره آلودگی هوای تهران و همچنین متناسب با دانش روز برنامه ای نیز جهت مقابله با آن وجود داشته است . از این رو به نظر می رسد ، عدم موفقیت در این زمینه ، نه ناشی از عدم شناخت ، ضعف دانش فنی و فقدان برنامه ، که بیشتر حاصل فقدان اعتقاد راسخ به ضرورت مقابله با این مسئله در بین مسئولین اجرایی و در نتیجه عدم اقدام جدی در جهت مقابله با آلودگی هوا و در نهایت عقیم ماندن کلیه برنامه ها بوده است .
در نخستین برنامه پنجساله جمهوری اسلامی ایران 1366 – 1362 ( برنامه غیر مصوب ) مجددا” موضوع آلودگی هوا به صورت گسترده و در سطح 24 استان کشور مطرح گردیده است
در برنامه اول مصوب (72 – 1368 ) به طور کاملا” خلاصه – برخلاف برنامه اول غیر مصوب – دو سر فصل در ارتباط با آلودگی هوا وجود دارد :
1- تهیه ضوابط و استانداردهای مختلف زیست محیطی ،
2- بررسی اثر آلاینده های مختلف هوا در رابطه با منابع مختلف صنعتی و ترافیک شهری چهار استان کشور
در سند انتشار یافته توسط سازمان برنامه و بودجه توضیح بیشتری در این زمینه ارائه نگردیده ، لیکن در سند اولیه برنامه که توسط سازمان حفاظت محیط زیست تدوین یافته ، به موارد زیر اشاره شده است :
- بررسی آلاینده های هوای ناشی از منابع آلوده کننده ثابت و سیار دراستان های تهران ، اصفهان و تبریز ،
- تعیین مقدار سرب و اثرات پاتولوژیک آن در ارتباط با ترافیک شهر تهران ،
- ایجاد مرکز تحقیقات و مرکز کنترل گازهای خروجی از اگزوز وسایل نقلیه از طریق استفاده از خدمات مهندسین مشاور و تهیه نقشه‌های فاز اول و دوم ، اجرای عملیات ساختمانی و انجام مطالعات جهت کاهش آلودگی وسایل نقلیه موتوری
برنامه دوم ( 77 – 1373 ) که سخت تحت تاثیر فضای ایجاد شده توسط کنفرانس ریو قرار دارد، دارای ساختاری کاملا” بین بخشی بوده ، بدون آنکه با دیگر بخش های برنامه هماهنگی لازم در این زمینه صورت گرفته باشد. در این برنامه اهداف کنترل آلودگی هوای شهر تهران به صورت کمی بیان شده و درسر فصلی جداگانه « کاهش میزان آلودگی هوای شهر های تبریز ، اهواز ، اراک ، شیراز واصفهان در حد استاندارد سازمان بهداشت جهانی» به عنوان یکی دیگر از اهداف برنامه محیط زیست در بخش آلودگی هوا مطرح شده است
هشدار پزشکان و تعطیلی
در سال 1372 بود که پزشکان نسبت به آلودگی هوای تهران هشدار جدی دادند.
در آن مقطع پزشکان قلب و ریه و کارشناسان محیط زیست در بیانیه‌ای نوشتند؛ «متاسفانه ساده‌انگاری و مماشات و پرده‌پوشی باعث شده واقعیت خطرناکی که زندگی شهروندان ما را تهدید می‌کند نادیده بماند» کلا از همان زمان مسائلی از قبیل زلزله و آلودگی فقط وقتی تیغ بیخ گلویمان می‌گذارند یادشان می‌افتادیم. تازه به فکر می‌افتیم باید تدبیری اندیشید و کمیته‌های حل بحران از راه می‌رسند. در سال 77 هم همین مشکل به وجود آمد و یک هفته کامل تهران تعطیل شد. دوباره در سال 84 هم همین داستان تکرار شد و دولت به اجبار چهار روز مدارس را تعطیل کرد.
همه این اتفاقات هم در پاییز و زمستان می‌افتد. دقیقا زمانی که پدیده «اینورژن» یا «وارونگی» هوا اتفاق می‌افتد. سال 86 یک اتفاق عجیب افتاد. زمستان 86 تهران مشکل آلودگی هوا نداشت. در آن مقطع مسئولین با غرور گفتند که طرح‌هایی مثل BRT و بقیه جواب داده و مشکل آلودگی را حل کردیم اما کمی بعد کارشناسان توضیح دادند در این سال به دلیل شرایط جوی پدیده وارونگی هوا رخ نداده و در نتیجه مشکل آلودگی هوا نداشتیم در عوض سال بعد، یعنی سال 87 دوباره مسئله آلودگی با شدت بیشتر تکرار شد. سال 89 هم این ماجرا تکرار شد و ایده جذاب هواپیمای آبپاش اجرا شد که البته بی‌تاثیر هم بود.
در سالهای 90 و 91 هم که تعطیلی به خاطر آلودگی هوا تبدیل به یک سنت شد و تا کنون که هنوز سال به پایان نرسیده است تعداد تعطیلی ها دارد با تعطیلات نوروزی رقابت می کند!
45301