مهدی یاورمنش: «خاطرات مبهم» که اول اسفند 91 منتشر شد، ششمین آلبوم رضا یزدانی است. آهنگسازی و تنظیم 10 قطعه این آلبوم را کارن همایون فر انجام داده است و ترانه‌های آن‌ها را احسان گودرزی، اندیشه فولادوند، علیرضا باران و علیرضا کمارجی‌نژاد سروده‌اند.
«بلاتکلیف»، «حرف‌های بی‌مخاطب»، «کجا گمت کردم»، «شک می‌کنم»، «حرف آخر»، «فیلم کوتاه»، «گرامافون»، «نوار»، «طهران، تهران» و «ادامه بده» قطعات این آلبوم هستند که در طول چند سال گذشته با همکاری رضا یزدانی و کارن همایون فر پدید آمده و اینک در قالب یک مجموعه منتشر گردیده‌اند.
«خاطرات مبهم» به دلیل تنوع موسیقایی و محتوایی‌اش، آلبومی متفاوت در کارنامه رضا یزدانی به شمار می‌آید که می‌توان آن را تلفیقی از سبک‌های مختلف دانست.
یکی از شب‌های اسفند، با حضور در یک استودیوی موسیقی که میزبان تمرین‌های ارکستر این خواننده بود، پای صحبت‌های رضا یزدانی و کارن همایون فر نشستیم و به بررسی و تحلیل آلبوم «خاطرات مبهم» پرداختیم.
یکی از ویژگی‌های مثبت آلبوم «خاطرات مبهم»، تنوعی است که 10 قطعه آن از نظر ترانه، ملودی، آهنگ و تنظیم دارند. در واقع این آلبوم یک رنگین کمان موسیقایی است که شنونده را خسته نمی‌کند. می‌خواهم بدانم این مجموعه متنوع و متفاوت چگونه کنار هم قرار گرفتند؟
کارن همایون فر: این واریته (گوناگونی) نتیجه آن است که قطعات این آلبوم در طول چند سال و با فاصله از هم شکل گرفته‌اند. چند سالی می‌شود همکاری من و رضا شروع شده و کارهایی را با هم انجام داده‌ایم که تعدادی از آن‌ها موسیقی فیلم بوده است. دو سال پیش بود که تصمیم گرفتیم آن کارهای قبلی را جمع نماییم، چند قطعه به آن‌ها بیافزاییم و به صورت آلبوم منتشر کنیم.
یعنی پشت این تنوع قطعات، فکری نبود؟
رضا یزدانی: رویش فکر شده بود و اتفاقی نیست. این تنوع از ابتدا هدف گذاری شده بود و برای همین جمع آوری و تولید آلبوم «خاطرات مبهم» دو سال زمان برد.
من سالهاست که در حوزه موسیقی فعالیت می‌کنم، بازار را می‌شناسم و می‌دانم مخاطب چه می‌خواهد. قطعات این آلبوم هم فکر شده دور هم گرد آمدند و از ابتدا روی تنوع محتوایی و موسیقایی آن هدف گذاری کرده بودیم.
همایون فر: در انتشار یک آلبوم خیلی مهم است بتوانیم اثری را بیرون دهیم که دامنه مخاطبانش افزایش پیدا کند. از این نظر «خاطرات مبهم» به لحاظ گستره وسیع موضوع و مضمون ترانه‌هایش، ملودی، آهنگ و ساز بندی، یک آلبوم متفاوت و متنوع است که شنونده‌های زیادی را توانسته جذب خود سازد.
در این گفتگو، آلبوم «خاطرات مبهم» مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت
با تنوعی که در آهنگ‌ها و ترانه‌های این آلبوم وجود دارد، من شنونده دوست دارم قطعات آن را پشت سر هم گوش دهم. می‌خواهم بگویم «خاطرات مبهم» با وجود تنوعش، آلبومی یک دست است که باعث می‌شود من از اول تا آخرش را یک نفس بروم و از روی هیچ قطعه‌اش نپرم.
همایون فر: در واقع شما مثل یک منظومه صدایی بهش نگاه می‌کنید.
بله. فکر می‌کنم چیدمان قطعات هم خیلی به آلبوم کمک کرده است. این ترتیب چگونه شکل گرفت؟
همایون فر: بجز قطعه اول که رویش مطمئن بودیم، اما بقیه را با فکر و بحث زیاد انتخاب کردیم.
یزدانی: من قطعات را خیلی حسی می‌چینم. در این آلبوم هم من دو سال با آن زندگی کردم و چیدنش کار سختی نبود.
قطعات هم از نظر طول زمانی به قاعده و متناسب هستند و شنونده را خسته نمی‌کنند.
همایون فر: البته ما قطعه‌ای داریم که 8 دقیقه طول می‌کشد.
کدام یکی؟
همایون فر: گرامافون.
جالب است، چون من اصلاً وقت نگرفتم. به نظرم تصویر سازی و داستان سرایی این قطعه باعث می‌شود گذر زمان به نظر نیاید. این ویژگی در بقیه ترانه‌های «خاطرات مبهم» هم دیده می‌شود و تنها مربوط به کلام نیست و آهنگ‌ها نیز از آن بهره‌مند هستند.
همایون فر: ساختار موسیقایی و کلامی قطعات این آلبوم اصلاً شلخته نیست و همان طور که گفتید، بیشتر ترانه‌های ما یک داستان تصویری را بازگو می‌کنند.
«خاطرات مبهم»، ششمین آلبوم رضا یزدانی است
در سینما، داستان گویی وظیفه اصلی تدوین (مونتاژ) است؛ اینکه با چینش درست نما‌ها، ربتم مناسب و اوج و فرود منطقی، قصه‌اش را خوب پیش ببرد. به نظرم در قطعات آلبوم «خاطرات مبهم»، شما از این تکنیک سینمایی بهره گرفته‌اید و پلان‌های تصویری و موسیقایی را پشت سرهم به درستی تدوین کرده‌اید.
یزدانی: وقتی یک گروه سینمایی آلبوم موسیقی تولید کنند، خود آگاه و نا‌خود آگاه خیلی از تکنیک‌های فیلمسازی را وارد این حوزه می‌کنند.
مثل تصویرسازی، پلان بندی، شخصیت دادن به اشیاء، کاربرد دراماتیک واژه‌ها، داستان گویی و... که در این آلبوم دیده می‌شود؟
یزدانی: بله. اگر به آلبوم‌های منتشر شده در سال‌های اخیر نگاه کنید، تا حالا چنین مجموعه سینمایی کنار هم قرار نگرفته‌اند. آهنگسازش (کارن همایون فر) 30 سال است که موسیقی فیلم می‌سازد، ترانه سرایش (اندیشه فولاد وند) شغل اصلی‌اش بازیگریست و من هم علاوه بر ساخت و خواندن تیتراژهای سینمایی و تجربه بازیگری، یک عاشق سینه چاک هنر هفتم هستم.
به این جمع، علی اوجی را هم اضافه کنید که از سینما آمده و تهیه کننده آلبوم «خاطرات مبهم» شده است. این ترکیب سینمایی، کار را هم سینمایی کرده است.
با اینکه در ترانه‌های این آلبوم، احساساتی چون حسرت، غم گذشته، فرصت‌های از دست رفته، هجران و... موج می‌زند، اما کلام و موسیقی جوری دست به دست هم داده‌اند که کار بیش از آنکه تراژیک یا ملودرام شود، حماسی شده است. منظورم این است وقتی هر قطعه به پایان می‌رسد، این حس به شنونده دست نمی‌دهد که همه چیز تمام شده و راهی برای اصلاح گذشته یا امید به آینده روشن وجود ندارد.
همایون فر: ما به عنوان هنرمندی که در یک دوران نامناسب زندگی می‌کنیم، یابد بارقه‌ای از امید را در دل شنونده نگاه داریم. من مخالف آن هستم که همه در‌ها و روزنه‌ها را به روی مخاطب ببندیم ویک فضای سیاه و تاریک و بی‌هدف را برایش ایجاد کنیم. یک قطعه موسیقایی نباید جوری باشد که با تمام شدنش، مخاطب را ناامید کند و به فکر بیندازد که همه چیز به انتها رسیده است. در این کار هم ما نخواسته‌ایم امید را در شنونده‌هایمان بکشیم.
یزدانی: ما هم در کلام و هم با موسیقی، خواسته‌ایم امید را زنده نگه داریم. وقتی در یک ترانه بعد از بیان همه سختی‌های زندگی امروزه می‌خوانم «ادامه بده» یا در یک قطعه دیگر ترانه سرا گفته «بی‌خیال بد بیاری، زنده باد این عاشقانه»، همه تاکید بر امید دارند. همچنین با استفاده از ملودی‌های خاص، بهره گیری از گروه کر و... دیگر تمهیدات موسیقایی هم خواسته‌ایم حس مقاومت، مبارزه و امید به آینده را به شنونده منتقل کنیم.
رد پای سابقه آهنگسازی فیلم کارن همایون فر در این آلبوم بسیار پر رنگ دیده می شود
آقای همایون فر، شما آهنگ تمام قطعات این آلبوم را ساخته‌اید و خودتان هم آن‌ها را تنظیم کرده‌اید. چرا مثل خیلی موسیقی دانان دیگر، کار تنظیم را حداقل در برخی قطعات به دیگران نسپردید؟
همایون فر: ملودی، ریتم، هارمونی و ارکستراسیون (ساز بندی) عناصری هستند که یک اثر موسیقایی را می‌سازند. فکر می‌کنم همه این‌ها باید در دست یک نفر باشد تا قطعه به کمال استحکام ساختاری و زیبایی هنری برسد.
اما در همین کار ملودی تعدادی از قطعات را رضا یزدانی ساخته است.
همایون فر: بله، اما ما از همان ابتدا با هم مشورت و همکاری داشته‌ایم و به تفاهم رسیده‌ایم. در این آلبوم، ملودی‌ها بر اساس شعر و ترانه ساخته و بعد از نظر سازبندی رنگ آمیزی شده‌اند. برای همین آن تنوع که ابتدای گفت‌و‌گو به آن اشاره کردید، در تنظیم قطعات این آلبوم دیده می‌شود و در عین حال کل مجموعه یک دست هم به نظر می‌رسد.
این طوری به نظر می‌رسد شما برای آهنگساز، نقشی شبیه کارگردان فیلم قائل هستید. در این وضعیت، اجرا گرفتن از خواننده هم جزو وظایف آهنگساز است؟
همایون فر: اصلاً نمی‌توانم خواننده را خارج از سازبندی خودم فرض کنم، من همان رفتار را با خواننده دارم که با یک ساز سلو دارم.
صدای رضا یزدانی یک تشخص خاص دارد. این را چگونه در کار لحاظ کردید؟
همایون فر: قدرت صدای رضا و تکنیک و شعوری که پشت آن نهفته، بی‌نظیر است. برای همین من ملودی، آهنگ و رنگ آمیزی ساز‌ها را با آن هماهنگ می‌سازم.
آقای یزدانی، نسبت شما با ترانه و موسیقی چیست. کدام یک برای شما در درجه اول اهمیت قرار دارد؟
یزدانی: برای من ترانه در درجه اول اهمیت قرار دارد. اینکه ملودی را اول بسازند و بعد رویش شعر و ترانه بگویند، قبول ندارم. در موسیقی پاپ، ملودی باید روی ترانه ساخته شود.
آلبوم «خاطرات مبهم» شامل 10 قطعه است
برای همین است که خیلی وقت‌ها واژه‌های ترانه‌های شما تغییر شکل می‌دهند، معنی متفاوت می‌یابند، کش می‌آیند، خورده می‌شوند و... بافت صدای شما را پیدا می‌کنند؟
یزدانی: من همیشه دوست داشته‌ام مثل یک هنرپیشه با واژه‌های ترانه‌هایم بازی کنم. در واقع باید بتوانم روح واژه‌های ترانه‌ها را با تشدید‌ها، تخفیف‌ها و... به شنونده منتقل کنم.
همایون فر: رضا برای خواندن هر ترانه، مثل یک بازیگر زحمت می‌کشد. او به جای نقش، کلام را از صافی خودش می‌گذراند و هویتی دوباره به آن می‌بخشد.
گویا از هر طرف وارد بحث شویم، باز به وجوه سینمایی این آلبوم می‌رسیم.
یزدانی: (با خنده) فکر می‌کنم این گفت‌و‌گو بیشتر سینمایی شد.
ما هم استقبال می‌کنیم. به همین خاطر می‌خواهم بپرسم شما چرا این قدر دوست دارید تا به اشیاء کارکرد دراماتیک (نمایشی) بدهید؟
یزدانی: یک حس نوستالژیک نسبت به اشیاء دارم. فکر می‌کنم آن‌ها بیش از آنچه ما تصور می‌کنیم، در زندگی و شکل دادن به شخصیت ما آدم‌ها نقش دارند.
همایون فر: رضا به اشیاء هویت می‌دهد.
یزدانی: البته فراموش نکنید که ترانه سرایان این آلبوم هم در هویت بخشی به اشیاء نقش عمده‌ای دارند. با این حال خودم خیلی به این کار علاقمندم و مطمئن باشید در آینده هم شاهد وفور اشیاء و ابزار در کارهای من خواهید بود.
این روز‌ها انتشار آلبوم موسیقی از لحاظ اداری و اقتصادی کار سختی شده است. برای «خاطرات مبهم» شما با مشکلی روبرو نشدید؟
یزدانی: مهم انتشار آلبوم بود که اتفاق افتاد؛ بی‌خیال بد بیاری، زنده باد این عاشقانه.
و شما آقای همایون فر؟
همایون فر: من هم با رضا موافقم.
57245