محمود فاضلی
احمد داود اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در آستانه سفر به ایروان جهت شرکت در نشست مجمع همکاری‌های اقتصادی دریای سیاه در اظهارات خود مدعی شد ترکیه به عادی سازی روابط با ارمنستان اهمیت می‌دهد و آنکارا از هر اقدام جدید برای برقراری صلح پایدار در جنوب قفقاز استقبال می‌کند.
این نخستین سفر داود اوغلو به ارمنستان بعد از شکست تلاش‌ها برای عادی سازی روابط دو کشور در سال 2009 به شمار می‌آید. هفت منطقه از خاک جمهوری آذربایجان تحت اشغال نیروهای ارمنستانی قرار دارد که در صورت عقب نشینی این نیروها حداقل از دو منطقه در قره‌باغ، ترکیه آماده است مرز خود با ارمنستان را بگشاید. به گفته وی، برقراری روابط سیاسی بین ترکیه و ارمنستان بدون برقراری صلح در قفقاز جنوبی امکان پذیر نیست و روابط دو کشور در صورتی بهبود خواهد یافت که امنیت و صلح در قفقاز‌جنوبی برقرار باشد.اگر ارمنستان به این مهم توجه نکند، قطعا در انزوا قرار خواهد گرفت. اگر ارمنستان قصد دارد از انزوا خارج شود باید نیروهای خود را از مناطق جمهوری آذربایجان خارج کند.
شاوارش کوچاریان، معاون وزیر خارجه ارمنستان در پاسخ به سخنان وزیر خارجه ترکیه بر ضرورت پایان اشغال مناطقی از خاک جمهوری آذربایجان، وی را به بیان سخنان تحریک‌آمیز متهم کرد. وی تاکید کرده است وزیر امور خارجه ترکیه بهتر است بجای اظهارات تحریک آمیز که می تواند به روند تحولات مثبت احتمالی در منطقه آسیب وارد کند، در سفر به ارمنستان از بنای یادبود کشتار ارامنه بازدید و به قربانیان ادای احترام کند. از دولت ترکیه می‌خواهیم موافقتنامه‌های عادی سازی روابط میان ترکیه و ارمنستان را که سال 2009 میلادی امضا شده است را بدون پیش شرط به تصویب مجلس ترکیه برساند. ما خواستار گشودن مرز مشترک ارمنستان و ترکیه و به رسمیت شناختن وقایع 1915 ترکیه عثمانی به عنوان نسل‌کشی ارامنه از سوی آنکارا هستیم. معاون وزیر خارجه این کشور نیز به وزیر خارجه ترکیه توصیه کرده است بجای چنین سخنانی از تندیس نسل‌کشی بازدید کند.
عدم ملاقات رئیس جمهوری ارمنستان با وزیر خارجه ترکیه در این سفر می‌تواند پاسخ طرف ارمنستان به مواضع غیر دوستانه طرف ترک باشد. همچنین سازمان‌های جوانان احزاب «داشناکسوتیون، سوسیال دموکرات‌های هنچاک و میراث» علیه سفر وی به ایروان در نزدیکی محل اقامت وی اقدام به برگزاری تظاهرات نمودند. تلاش‌های دو کشور طی ماههای گذشته ناموفق بوده چرا که طرفین هر یک دیگری را به تعیین شروط جدیدی برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک متهم می‌کنند. پارلمان‌های دو کشور نیز تاکنون هیچ توافق نامه‌ای در این زمینه امضا نکرده‌اند.
در پی دیدار اخیر روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان در وین پایتخت اتریش، طرفین برای تحرک بخشیدن به مذاکرات آینده در جهت حل صلح آمیز مساله قره باغ موافقت کردند که وزرای خارجه دو کشور به همراه روسای گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا روند در پیش گرفته شده را بر پایه اقدامات عملی ادامه دهند. رهبران ارمنستان و جمهوری آذربایجان پیش از نشست و در جریان آن با یکدیگر دست ندادند. پس از گذشت دو ساعت از نشست نیز فرستادگان گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا وارد نشست شدند.
مناقشه ناگورنو قره باغ در سال 1988 هنگامی اکثریت ارمنی ساکن این منطقه علیه حکومت جمهوری آذربایجان تظاهرات گسترده نموده و خواستار پیوستن به ارمنستان شدند. در اوایل دهه 1990 جنگ بر سر این منطقه آغاز شد که در سال 1994 با یک آتش‌بس شکننده و بدون حل‌وفصل درگیری به پایان رسید.
مناقشه ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر منطقه قره باغ اصلی‌ترین دلیل تنش میان دو کشور همسایه است. اگرچه دو طرف در سال 1994 پیمان آتش بس امضا کردند، اما درگیری‌های مرزی پراکنده میان دو کشور همچنان ادامه دارد. ارمنستان در سال 1993 مناطق آغدام، کلبجر، لاچین، جبرائیل، فضولی و قباتلی و زنگیلان را در قره باغ به تصرف خود در آورد و ترکیه در نظر دارد، در قبال آزادی حداقل دو منطقه از قره باغ مرز خود با ارمنستان را بگشاید.
ترکیه و ارمنستان سال 2009 متنی را با هدف برقراری روابط دیپلماتیک و گشودن مرزهای مشترک خود امضا کردند. مرز دو کشور از بیش از 10 سال قبل بسته شده است.ترکیه و ارمنستان در 10 دسامبر سال 2009 در سوئیس چند پروتکل برای عادی سازی روابط امضاء نمودند که این پروتکل‌ها تاکنون اجرایی نشده است. دادگاه قانون اساسی ارمنستان این پروتکل‌ها را مغایر با قانون اساسی آن کشور ارزیابی و عملاً این توافق‌ها زمینه اجرایی پیدا نکرده است. در چهار سال اخیر تحولی در مناسبات دو کشور همسایه دیده نمی‌شود. استان‌های مرزی ترکیه امیدوارند با گشایش مرزهای دو کشور، حداقل در محدوده مرزی مبادلات تجاری بین دوطرف آغاز شود.
آنکارا و ایروان درباره موضوع نسل‌کشی ارامنه در دوره امپراطوری عثمانی (1917 - 1915) اختلاف نظر دارند. ترکیه ضمن رد موضوع نسل کشی اعلام کرده است در هرج و مرج مربوط به آخرین سال‌های امپراطوری عثمانی تعداد زیادی از ارامنه کشته شدند. دو کشور به علاوه درباره موضوع آینده قره‌باع، منطقه‌ای ارمنی نشین جمهوری آذربایجان اختلاف نظر دارند.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا از این دو کشور همسایه خواسته است به دنبال حل‌وفصل مسالمت‌آمیز یک دهه اختلاف ارضی بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ باشند. از دیدگاه آمریکاطی تقریبا دو سال گذشته، نخستین نشست میان روسای جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان اقدام مهمی در جهت از سرگیری مذاکرات بوده و نشان دهنده تعهد مشترک هر دو رهبر به پایان دادن به مناقشه ناگورنو قره‌باغ است. آمریکا از روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان می‌خواهد تا فعالانه در جهت حل و فصل صلح آمیز اختلافات که تاکنون به کشته شدن شمار زیادی از شهروندان دو کشور منجر شده است، تلاش کنند.
5249