اصطلاح «بیمه اجتماعی» به سه بیمه «بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت» اطلاق می شود. این سه بیمه در کنار هم یک بسته کامل را تشکیل می دهند که گاه به اشتباه یا به اختصار به آن بیمه بازنشستگی گفته می شود. برخلاف بیمه های درمانی که به شما اجازه می دهند به محض دریافت دفترچه بیمه از آن استفاده کنید، بیمه های اجتماعی در کوتاه مدت قابل استفاده نیستند. یعنی باید حتماً از لحاظ سن و سابقه به حد معین قانونی رسیده باشید تا بتوانید از مستمری بازنشستگی استفاده کنید.
در مورد ازکارافتادگی و فوت هم شرایط خاصی در قانون تعیین شده که باید تحقق یافته باشد تا مستمری بیمه برقرار شود. بنابراین، بیمه اجتماعی اگر کوتاه مدت، موقت یا منقطع باشد، برای بیمه شده هیچ نفعی ندارد چون شرایط برقراری مزایای بیمه بسیار دشوار یا حتی غیرممکن می شود.
بیمه زنان خانه دار در کشور ما همواره دچار چند مشکل بوده است. این نوع بیمه قانون دائمی ندارد. در قوانین رسمی ما خانه داری شغل محسوب نمی شود و زن خانه دار کارفرما ندارد. در نتیجه، نمی توان بیمه زنان خانه دار را اجباری کرد. در بیمه های غیراجباری، حق بیمه را یا باید خود افراد بپردازند ـ که معمولاً توان پرداخت آن را ندارند ـ و یا دولت باید بخشی از آن را تأمین کند که در این حالت، اگر برای چند سال متوالی ادامه نداشته باشد، عملاً فایده ای ندارد. پس شرط عملی شدن بیمه زنان خانه دار اینست که اولاً قانون دائمی ـ با رعایت همه جوانب فنی و علمی بیمه اجتماعی ـ داشته باشد و ثانیاً، منابع مالی دائمی برای آن پیش بینی شود.
در سال های اخیر بسیاری از اشخاص و نهادهای فعال در امور اجتماعی زنان و خانواده گام هایی را برای تحقق بیمه اجتماعی زنان خانه دار برداشتند و طرح های مختلفی ارائه شد اما هیچ کدام به نتیجه نهایی نرسید. ایراد همه این طرح ها این بود که با کپی برداری از مدل سازمان تأمین اجتماعی تدوین شده بود. در حالی که مدل سازمان تأمین اجتماعی ـ که در همه جای جهان رایج است ـ مخصوص کارگران مزد و حقوق بگیر و دارای کارفرماست.
افرادی که کارفرما ندارند و مزدبگیر نیستند، نمی توانند از مدل تأمین اجتماعی استفاده کنند مگر آنکه قدرت مالی برای پرداخت حق بیمه های سنگین برای سال های متوالی را داشته باشند. شاهد این مدعا اینست که باوجود گذشت حدود دو دهـه از اجرای بیمه های خویش فرمایی، هنوز حدود 90 درصد صاحبان حرف و مشاغل آزاد زیرپوشش بیمه اجتماعی نیستند و در مجموع، حدود ده میلیون نفر (40 درصد) از فعالان اقتصادی کشور بیمه اجتماعی ندارند.
راه حلی که کشورهای توسعه یافته برای این مشکل انتخاب کرده اند، بیمه های ملی، همگانی یا فراگیر است که همه افراد بدون کارفرما و غیرحقوق بگیر را با هم در چارچوب یک طرح، پوشش می دهد. طرح مشابهی هم اکنون در مجلس شورای اسلامی با عنوان «بیمه اجتماعی فراگیر» در حال بررسی است.
نگارنده به عنوان یک پژوهشگر با حدود 24 سال تجربه فعالیت در امور بیمه های اجتماعی، به همه کسانی که دلسوزانه پیگیر اجرای بیمه اجتماعی زنان خانه دار هستند، توصیه می کنم که بهتر است این موضوع را از طریق بیمه اجتماعی فراگیر پیگیری کنند چون بیمه شدن زنان خانه دار از سوی سازمان تأمین اجتماعی و سایر صندوق های مشابه، هیچ نفعی برای زنان خانه دار نخواهد داشت. اگر لازم شود، این بحث را به یاری خدا ادامه خواهیم داد.