محمد حسین نجاتی: یک هفته از اخبار مربوط به افشای بورسیه های مساله دار به برخی دانشجویان در دولت های نهم و دهم می گذرد. اخبار حکایت از آن دارد، از سال 1385 تا سال 1392، در هشت‌سال فعالیت وزارت علوم در دولت‌های محمود احمدی‌نژاد که با وزارت محمدمهدی زاهدی و کامران دانشجو همراه بود، 73 دانشجو با معدل کارشناسی زیر 14 و 70 نفر دانشجو با معدل کارشناسی‌ارشد زیر 16 به دانشگاه‌های خارج از کشور اعزام شده‌اند.
228 دانشجوی بورسیه خارج به داخل کشور با معدل کارشناسی زیر 14 و 305 دانشجو بورسیه خارج به داخل با معدل کارشناسی‌ارشد زیر 16 جذب دانشگاه‌های داخل کشور شده‌اند. همچنین 235نفر دانشجوی بورسیه خارج از کشور به داخل کشور دارای معدل نامعلوم بوده‌اند و 325نفر دیگر نیز فاقد شرایط سنی برای بورس بودند و به عبارت دیگر، سن آنها بالای 33 سال بوده است.
علاوه بر تمامی این آمار‌ها، رییس سازمان دانشجویان ایران همچنین اعلام کرد سه‌هزار و دو دانشجو بدون شرکت در آزمون ورودی بورسیه دوره دکترا شده‌اند. اما نکته که بیش از پیش مورد غفلت قرار گرفته، بستری است که محمد مهدی زاهدی وزیر علوم در دولت نهم و کامران دانشجو وزیر علوم در دولت دهم با وضع قوانین خاص برای این تخلفات ایجاد کردند.
در ادامه به دو دستورالعمل مهم و تاثیر گذار در بروز بورسیه های مساله دار طی هشت سال فعالیت دولت های نهم و دهم اشاره می شود؛
دستورالعمل سهمیه های ویژه دکترا مصوب سال 1385
کار اعزام دانشجو به خارج بر اساس قانون مصوب سال 64 مجلس شورای اسلامی و آیین‌نامه اجرایی آن انجام می‌شد که مسیر پیش‌بینی‌شده، برگزاری آزمون برای داوطلبان بود. در همان سال‌های قدیم، مسیر دیگری برای مربیان دانشگاه‌ها اضافه شد که شرایط آن شرایط علمی، امتیازات ارتقاء و شرط سنی بود.
اما در ادامه و در سال 1385 درست درابتدای حضور محمدمهدی زاهدی در وزارت علوم، دستورالعملی تنظیم شد که براساس آن، برخی دانشجویان می توانستند بدون آزمون، بورسیه اعزام به خارج از کشور دریافت کنند.
براساس این دستورالعمل رتبه‌های ممتاز و دانشجویان المپیادی واجد شرایط می‌توانستند از طریق فراخوان متقاضی اعزام شوند که این دستورالعمل به تایید وزیر وقت علوم نیز رسید و بر اساس آن از طریق سایت متقاضیان می‌توانستند اقدام کنند.
شاید تا اینجای کار مشکلی متوجه در این دستور از العمل نبود اما پس از ان، حدود دوسال بعد بندی به این دستورالعمل اضافه شد که براساس آن، افرادی که دارای خدمات و فعالیت‌های برجسته فرهنگی و اجتماعی بودند می‌توانستند متقاضی اعزام شوند که به‌تدریج در سال‌های اخیر این بند بیشترین متقاضیان را به خود اختصاص می‌داد.
همچنین داوطلبان علاوه بر داشتن شرایط، نیاز به معرف نیز داشتند. معرفانی که پیش‌بینی شده بود معاون فرهنگی وزارت علوم، یک تشکل دانشجویی، مدیرکل بورس، روسای دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی بودند که البته در اوایل فقط روسای دانشگاه‌ها معرف بودند؛ اما در سال‌های بعد معرف‌های دیگری نیز به این دستورالعمل اضافه شدند. دستور العملی که باعث شد بورسیه ها به صورت سلیقه ای میان برخی افراد خاص توزیع شود.
دستور العمل بورسیه های خارج به داخل مصوب سال 1389
گروه دوم از کسانی که از بورسیه‌های خارج از روال استفاده کرده‌اند، دانشجویان ایرانی بودند که از دانشگاه‌های خارجی به دانشگاه‌های داخلی بورس شده‌اند. این گروه از دانشجویان کسانی هستند که با بالارفتن قیمت ارز در کشور، توانایی پرداخت هزینه‌های تحصیل در کشور‌های خارجی را نداشتند و مجبور به بازگشت به کشور شدند.
از سال 89 بحث تبدیل قبولی‌های خارج به داخل مطرح شد که در سال‌های آخر این موضوع تبدیل به یک روند شد. اما آنچه بستر بورسیه های مساله دار را ایجاد کرد، دستورالعمل کامران دانشجو در این رابطه و وفادار نبودن به آن بود. چرا که در این دستورالعمل شرط معدل پیش‌بینی شده بود.
اما از سال 88 تا 92، در چهار سال فعالیت کامران دانشجو در وزارت علوم، 1884 مورد تبدیل بورس خارج به داخل انجام شد که به دانشگاه‌های کشور معرفی و با گرفتن پذیرش از دانشگاه‌ها مشغول به تحصیل شدند. از این تعداد 228 نفر معدل کارشناسی زیر 14 داشتند که هفت‌نفر آنها معدل زیر 12، 70 نفر معدل 12 تا 13 و 151 نفر معدل 13 تا 14 را دارا بوده‌اند.
همچنین معدل کارشناسی‌ارشد 305 نفر از تبدیل به داخل‌کنندگان نیز زیر 16 بوده است و از این تعداد نیز چهارنفر معدل زیر 14، 54 نفر معدل 14 تا 15 و 247 نفر معدل 15 تا 16 داشته‌اند. در پرونده 235 نفر نیز از این افراد معدلشان اعلام نشده است.
واکنش ها چه بود؟
پس از اعلام وزارت علوم درباره بورسیه های مساله ساز، واکنش ها مختلفی به این خبر داده شد که برخی از آنها را می خوانید؛
| نام مسئول |
تاریخ |
اظهار نظر |
| رضا فرجی‌دانا، وزیر علوم | 12 خرداد 1393 | با هر تخلفی قاطعانه برخورد می‌کنیم. لفظ تخلف 3000 تا را نگویید زیرا همه این سه هزار نفر که تخلف نکرده‌اند، بلکه در این تعداد تخلفاتی صورت گرفته که ما با هر تخلفی قاطعانه برخورد می‌کنیم. |
| حمید میرزاده، رییس دانشگاه آزاد | 12 خرداد 1393 | بعد از انتشار این اخبار رمز گزینش استاد از بالا را متوجه شدیم. پیش از دولت قبلی انتخاب مدرسان و استادان از سوی دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها انجام می‌شد. اما در دوره قبل گفته شد جذب هیات‌علمی باید از طریق وزارت علوم انجام شود. حالا با افشای تخلفات، از جذب متمرکز هیات‌علمی رمزگشایی شد. همچنین دانشگاه‌ها با دخالت در بورس شدن دانشجویان و پذیرش آنها به‌خصوص در دوره‌های دکترا تخصصی، صدمه می‌خورد. به هر حال کسانی که بورس تحصیل در دانشگاه‌ها را می‌گیرند اعضای هیات‌علمی آینده دانشگاه‌ها هم هستند. کسی که به صورت غیرقانونی به دانشگاه آمده است بعدها و زمانی که وارد دانشگاه شد چه برخوردی با دانشجویانش خواهد داشت. آیا چنین فردی می‌تواند فردی مورد اعتماد برای دانشگاه باشد؟ دانشگاه‌ها با چنین روندی اعتبار خود را از دست می‌دهند |
| مجتبی صدیقی، رییس سازمان امور دانشجویان و معاون وزیر علوم |
5 خرداد 1393 |
احساس کردیم اگر بحث نکنیم بدهکار نیز می‌شویم. بنابراین مسایل در حد واقعیات و تا حد امکان گفته شد؛ اما موارد خاص را معذوریم که اعلام کنیم |
| جواد هروی، رییس کمیته آموزش عالی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نهم |
9 خرداد 1393 |
ضرورت ورود دستگاه قضا به موضوع تخلف دولت قبل در پذیرش سه هزار دانشجوی بورسیه احساس می شود و اتمام دوره مسوولیت مسوولان قبل مانعی برای پاسخگوبودن آنها نخواهد بود. |
| مهدی سالاری‌راد ،عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر |
9 خرداد 1393 |
در واکنش به پذیرش بدون آزمون سه‌هزار دانشجوی بورسیه در دولت گذشته که حدود نیمی از آنها فاقد شرایط علمی بودند، با بیان اینکه به حال و احوال دانشگاه و علم و پژوهش باید گریست، گفت: ربودن فرصت دریافت بورس دکترا از هزاران جوان فارغ‌التحصیل و ذی‌صلاح کمتر از فساد اختلاس سه‌هزارمیلیاردی نیست. |
| حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس |
9 خرداد 1393 |
گزارش‌هایی که وزارت علوم درخصوص این دانشجویان ارایه کرده، کاملا غیرشفاف و ابهام‌آلود است و به نظر می‌رسد باید به صورت مصداقی، روشن و شفاف گزارشی به مجلس ارایه شود |
| کامران دانشجو، وزیر علوم در دولت دهم |
9 خرداد 1393 |
تا چه‌زمانی می‌خواهیم کارهای دولت‌های قبل را نقد کنیم؟ عملکرد کابینه دولت قبل را به‌‌عنوان خرابه‌ای تفسیر می‌کنند و براساس آن مسائل را تفسیر می‌کنند. این در حالی است که طرف مقابل فرصت دفاع کردن ندارد. شاید مردم دو یا سه ماه نسبت به این قضیه واکنش نشان ندهند، اما بالاخره بدبین می‌شوند. |
| اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری |
9 خرداد 1393 |
در یک مقطعی تصمیم گرفته شد به جای آزمون بورس خارج کشور، بیایند و شرایط دیگری را بگذارند و در این راستا شرایطی را بیان کردند که هرکس دارای این شرایط باشد می‌تواند از این موضوع استفاده کند اما به این نتیجه رسیدند که این شرایط را کنار بگذارند و زحمت انتخاب براساس شرایط نباشد. تعدادی از این بورس‌ها مربوط به خارج از کشور بود، احتمالا آنها پذیرش نداده‌اند، بعد تصمیم گرفته شده در داخل کشور از این بورس استفاده شود. هزینه تحصیلی خوبی به عنوان بورس داده شد و آنها عضو هیات علمی شدند. من از وزارت علوم می خواهم با جریان سوئی که در این ارتباط به وجود آمده برخورد کند به نحوی که اعتماد به دانشگاه و دانشگاهیان برگردد. |
| سعدالله نصیری قیداری معاون پارلمانی وزارت علوم |
9 خرداد 1393 |
یکی از چالش های مهم بحثی است که دانشجویان بورسیه فاقد توان و کفایت لازم در صورت ادامه تحصی پیدا می کنند به هر حال این دانشجویان به زودی زود استاد شده و واقعیت این است که توان و سطح علمی آن ها تهدیدی برای کیفیت آموزشی است. |
۴۷۴۷