محمود فاضلی
آمریکا و اتحادیه اروپا به بهانه حمایت روسیه از بحران اوکراین و الحاق کریمه به روسیه و به منظور مجازات این کشور در ماه‌های اخیر چند بسته تحریمی را علیه مسکو اعمال کردند. بسته تحریمی جدید، دسترسی تعدادی از بانک‌های روسیه به بازارهای سرمایه را محدود می‌کنند. این تحریمها در عرصه‌های اقتصادی و مالی بوده و تعدادی از شرکت‌های بزرگ دولتی روسیه و بخش‌های اقتصادی و موسسات مالی و بانک‌های آن تحریم شده است. تحریم‌هایی نیز علیه تعدادی از شرکت‌های دفاعی و انرژی روسیه اعمال شده است. در حالیکه همه کشورهای اروپایی آماده عکس‌العمل کشور روسیه در زمینه نظامی بودند، روسیه اقدامات خود را از جبهه تجاری آغاز نمود. روسیه در یک سیاست تلافی جویانه از 16 مرداد ماه واردات مواد غذایی از جمله میوه، سبزیجات، گوشت، ماهی، شیر و لبنیات را از آمریکا، استرالیا، کانادا، نروژ و 28 کشور اتحادیه اروپا را ممنوع اعلام کرد.از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، روسها بیش از یک سوم مواد غذایی خود را از خارج وارد می‌کنند.رییس جمهوری روسیه با امضای دستور ویژه با نام «تدابیر ویژه اقتصادی» برای تامین امنیت روسیه، این تدابیر را برای اجرا ابلاغ کرد. این تصمیم به طور جدی اقتصاد کشورهای غربی را تحت تاثیر قرار داده است.
بر اساس ارزیابی‌های سال 2013 اداره گمرک روسیه ارزش ممنوعیت یک سال واردات این کشور بالغ بر نه میلیارد و یکصد میلیون دلار است که کشورهای عضو اتحادیه اروپا که شش میلیارد و 500 میلیون دلار از این رقم را به خود اختصاص می‌دهند، بیشترین آسیب را خواهند دید. محدودیت واردات روسیه از کشورهای دیگر بسیار کمتر است و از نروژ به یک میلیارد و 200 میلیون دلار، از آمریکا به 843 میلیون و 800 هزار دلار، از کانادا به 373 میلیون و 600 هزار دلار و از استرالیا به 182 میلیون دلار می‌رسد. آلکسی کودرین عضو هیات مدیره شورای اقتصادی تحت نظارت ریاست جمهوری روسیه و وزیر دارایی سابق این کشور پیش‌بینی کرد تحریم‌های اقتصادی آمریکا و کشورهای غربی علیه روسیه دست کم 200 میلیارد دلار به این کشور خسارت وارد کند.
در اینکه کشورهای جنوب اروپا بیشترین زیان را از تصمیم روسیه برای تحریم واردات مواد غذایی و کشاورزی از کشورهای اروپایی متحمل خواهند شد، شکی نیست. تولید کنندگان اروپایی نگران هستند که محصولاتشان بر روی دستهایشان باقی بماند. آلمان، هلند و اوکراین سال گذشته اصلی‌ترین صادر کنندگان محصولات کشاورزی به روسیه بودند. اما کشورهایی زیان بیشتر خواهند دید که کشاورزی در اقتصادشان سهم بیشتری دارد. کشورهای جنوب اروپا بویژه اسپانیا و یونان به شدت تحت تاثیر این تصمیم قرار خواهند گرفت .تاثیر تحریم‌های روسیه در تعدادی از کشورهای اروپایی (چک، اسپانیا، لهستان، مجارستان، یونان، ایتالیا، اتریش، نروژ، فنلاند، هلند، صربستان و اسلواکی) بشرح ذیل است:
بوهوسلاو سوبوتکا رئیس جمهوری چک از اتحادیه اروپا خواسته است به منظور کاستن از پیامدهای منفی ناشی از تحریم‌های اعمال شده برضد روسیه، کمک‌های مالی در اختیار پراگ قرار دهد. «این مسئله قطعا مشکلی برای اروپا است.می توان از بودجه مشترک اتحادیه اروپا به عنوان منبع پرداخت غرامت استفاده کرد». نخست وزیر چک نیز ضمن محکوم کردن تحریم‌های روسیه، مدعی شد می‌توان برای کاهش اثرات این تحریم از کمک‌های مالی اتحادیه اروپا نیز استفاده نمود. از دیدگاه وزیر خارجه چک برای مقاومت در مقابل تحریمها باید به بازارهای جدید بیاندیشیم. مشابه اقدامی که ما با بهبود روابط با چین آغاز کردیم. در هر صورت شرایط سخت و دشوار لزوم درک واقعیت‌ها و یافتن راه حلها و بازارهای جدید را منطقی می‌سازد. شمار زیادی از شرکت‌های جمهوری چک نیز از دولت درخواست کمک کرده‌اند. آنها اعتقاد دارند اوضاع کنونی موجب نگرانی همه ما شده است. بیست درصد سود این شرکت از معاملات با روسیه به دست می‌آمد.
اندکی پس از آنکه روسیه در واکنش به تحریم‌های اقتصادی غرب واردات برخی محصولات کشاورزی را ممنوع کرد، ماریانو راخوی نخست وزیر اسپانیا به اهمیت این بخش از تجارت خارجی برای کشورش اذعان کرد.«به طور حتم این تصمیم به نفع ما نخواهد بود اما اطمینان دارم که تولیدکنندگان اسپانیایی را تشویق به تلاش بیشتر خواهد کرد. به رغم اینکه مقصد بخش عمده صادرات محصولات کشاورزی اسپانیا، اتحادیه اروپاست، صادرات مواد غذایی به ویژه انواع میوه و سبزی به روسیه نیز برای اقتصاد این کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تولیدکنندگان اسپانیایی در بخش کشاورزی همه توان خود را بکار گرفته‌اند تا با بهبود کیفیت محصولات، حضوری چشمگیر در بازار روسیه داشته باشند. ارزش کلی صادرات محصولات کشاورزی اسپانیا به روسیه بالغ بر 500 میلیون یورو تخمین زده می‌شود.
لهستان نیز همچون کشورهای کوچک شرق اروپا تحت تاثیر این تحریم قرار خواهد گرفت. جنگ تجاری که توسط روسیه راه اندازی شده است ضربه سنگینی به لهستان که بازار اصلی صادرات سیب خود را در روسیه از دست داده است، وارد کرد. لهستان بزرگترین تولید کننده سیب در اروپاست و ایتالیا و فرانسه هم در رده‌های بعدی جای دارند. مقامات روسیه در مرز منطقه کالینینگراد با استناد به دستور دولت روسیه، از ورود محموله‌های بزرگ گوشت گاو و گوشت مرغ لهستان جلوگیری کردند. وزیر کشاورزی لهستان بر شکایت از روسیه در به سازمان جهانی تجارت تاکید دارد. از دیدگاه مقامات عالی رتبه این کشور، نزاع تجاری بین روسیه و اروپا ممکن است به هر دو طرف خساراتی را وارد آورد. ما به جنگی نزدیک شده‌ایم که هرگز قبلاً در اروپا رخ نداده است. این یک جنگ تجاری است. هر دو طرف متحمل خساراتی می‌شوند.
به گفته مقامات مجارستان، اتحادیه اروپا با تحریم اقتصادی روسیه بر سر اوکراین، خسارت زیادی به خود زد. پیامد قطعی سیاست تحریم غرب، یقینا به ضرر بیشتر اروپا منجر می‌شود، مانند اقداماتی که روسیه تاکنون انجام داده است. در عالم سیاست، این گونه عملکرد را «شلیک به خود» می‌گویند.
تصمیم روسیه مبنی بر تحریم محصولات کشاورزی کشورهای اروپایی، مسئولان یونان بحران زده نگران ساخته و آتن در صدد بکارگیری تمام راههای دیپلماتیک برای برخورد با تاثیرات احتمالی این تصمیم روسیه بر صادرات این کشور یونان برآمده است. براساس آمار 3. 1 دهم درصد کل تولیدات کشاورزی یونان به روسیه صادر می‌شود و ارزش صادرات محصولات کشاورزی یونان به روسیه سالانه 406 میلیون یورو است و چنانچه جلوی این صادرات گرفته شود، اقتصاد بحرانی یونان با مشکلات جدی روبرو خواهد شد. عمده محصولات صادرات کشاورزی یونان به روسیه شامل میوه‌های تازه و سبزیجات بصورت تازه و کنسروی و کمپوت است. همراهی سیاست‌های دولت ائتلافی یونان با اتحادیه اروپا البته با واکنش‌های احزاب مخالف روبرو بود. آقای «چیپراس» رئیس حزب چپ ائتلاف (دومین حزب بزرگ یونان) با انتقاد ازعملکرد دولت این کشور برای همراهی با آمریکا و اتحادیه اروپا، مدعی شد «زمان آن رسیده که دولت یونان به فکر کشاورزان یونانی باشد و از همراهی با تصمیمات خصمانه اتحادیه اروپا و آمریکا علیه روسیه دست بردارد».
وزیر کشاورزی ایتالیا اعلام کرده است محدودیت‌های اعمال شده از سوی روسیه بر واردات محصولات کشاورزی و غذایی اتحادیه اروپا ، تأثیر منفی جدی بر بخش کشاورزی ایتالیا خواهد داشت و رم از نزدیک تحولات را دنبال نموده و در سطح ملی و اروپایی به بررسی آن خواهد پرداخت. بر اساس ارقام رسمی، صادرات مواد غذایی ایتالیا به روسیه در سال 2013، به 700 میلیون یورو رسید که دو درصد از صادرات ایتالیا را تشکیل می‌دهد. ایتالیا در بین کشورهای صادر کننده این نوع محصولات به کشور روسیه رتبه دهم را در اختیار دارد. رقم صادرات محصولات کشاورزی ایتالیا به روسیه در سال 2013 میلادی با 9.75 درصد رشد به یک میلیارد و 72 ملیون یورو رسیده است. ایتالیا در میان اعضای اتحادیه اروپا با 10.4 میلیارد یورو صادرات، در بین کشورهای صادر کننده کالا به کشور روسیه رتبه پنجم را دارا می‌باشد.
ممنوعیتی که روسیه بر واردات محصولات غذایی از اروپا اعمال کرده تا به حال برای بخش غذایی و کشاورزی اتریش حدود شش میلیون دلار خسارت داشته است. این خسارت شامل محصولاتی می‌شود که تولید شده و برای بازار روسیه برچسب خورده است و هم اکنون در انبار یا در راه انتقال به روسیه است. هنوز امکان تخمین سایر آثار منفی این اقدام روسیه همچون کاهش قیمت‌ها وجود ندارد. وین اما همزمان مدعی است تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه انتقال گاز این کشور به اروپا را از طریق خط لوله ساوت استریم تحت تاثیر قرار نخواهد داد. به گفته حزب راستگرای آزادی اتریش طی مدت کوتاه اعمال این تحریمها به بخش کشاورزی ما لطمات فراوانی وارد کرده است. اتحادیه اروپا به جای دعوت از روسیه برای مذاکره و حل اختلافات، سیاست اعمال تحریمها را در پیش گرفته است که این به اقتصاد اتریش لطمه می‌زند. تنها راه تنش‌زدایی با روسیه برچیدن تحریمها از سوی اتحادیه اروپا است. در قرن بیست و یکم توسل به شیوه‌های دوران جنگ سرد برای حل اختلافات، شیوه‌ای منسوخ و غیرقابل قبول است.
در این میان نروژ که عضو اتحادیه اروپا نبوده بلکه بخشی از منطقه آزاد تجاری ناحیه اقتصادی اروپا است در صورت تصویب پارلمان، به تحریم‌های این اتحادیه خواهد پیوست. انتظار می‌رود پارلمان اقدامات سخت گیرانه‌ای را که اتحادیه اروپا بر ضد روسیه اتخاذ کرده است، تصویب کند. اسلو در نظر دارد دارایی‌های چندین شخص حقیقی و حقوقی روسیه را مسدود و وارادات کالا از «سواستوپل و کریمه» را که در مارس گذشته به فدراسیون روسیه ضمیمه شدند، ممنوع کند.
نظرسنجی اتاق بازرگانی فنلاند نشان می‌دهد حدود نیمی از شرکت‌ها و موسسات این کشور از تحریم‌هایی که اتحادیه اروپا و روسیه بر سر بحران اوکراین علیه یکدیگر وضع کرده‌اند، آسیب می‌بینند. روسیه سومین بازار بزرگ صادرات فنلاند است و حدود 10 درصد از کل کالاهای فنلاندی که در خارج به فروش می‌رسد به روسیه صادر می‌شود. گردشگران روسیه هر ساله حدود دو میلیارد یورو در فنلاند خرج می‌کنند. فنلاند از کشورهای اسکاندیناوی با درجه اعتباری سه آ، به سبب کاهش تقاضا برای محصولات صنایع کلیدی این کشور در دو سال گذشته دچار انقباض اقتصادی شده است. نظرسنجی نشان داد شش درصد از شرکت‌ها و موسسات فنلاندی اعلام کرده‌اند به طور مستقیم هدف تحریمها قرار گرفته‌اند، 41 درصد اعلام کردند فعالیت‌های تجاری آنها به طور غیرمستقیم از تحریمها آسیب دیده است. نیمی از شرکت کنندگان در نظرسنجی اعلام کردند تحریمها موجه است، حال آنکه 16 درصد گفتند مایلند بر شدت تحریمها افزوده شود. حدود 79 درصد از شرکت کنندگان در نظرسنجی نیز اعلام کردند در خصوص فعالیت تجاری در روسیه فعلا سیاست صبر و انتظار در پیش گرفته‌اند. تجارت میان روسیه و فنلاند در شش ماه نخست سال 2014 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، تا هشت درصد کاهش داشته و به 83 میلیارد دلار رسیده است. فنلاند تخمین می‌زند تحریم روسیه در مقایسه با دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا، شدیدترین آسیب‌ها را به این کشور وارد کرده است.
از آنجایی که مسکو از ورود 300 کامیون هلند حامل سبزیجات و میوه به خاک روسیه جلوگیری کرده است، این مسئله موجب کاهش قمیت سبزیجات و حتی میوجات در هلند شده است. کاهش قیمت‌ها ناشی از تحریم‌های روسیه بر محصولات کشورهای غربی نه تنها بر روی صادرات هلند به روسیه، بلکه بر دیگر تولیدات کشاورزی این کشور نیز تاثیر بسیار منفی داشته است. چنانچه تولید کنندگان هلندی نتوانند این محصولات را به روسیه صادر کنند در این صورت نه تنها بازارهای اروپایی اشباع می‌شود بلکه قیمت بسیاری از محصولات کشاوری نیز کاهش می‌یابد.
در این میان صربستان مواضع متفاوتی اتخاذ نموده است. بلگراد مدعی است «اگر صربستان بر روسیه تحریم وارد می‌کرد، کسب و کار تولید کنندگان میوه و سبزی و دامداران از بین می‌رفت و صربستان در مجموع دست کم یک میلیارد یورو از دست می‌داد. بلگراد با اعمال تحریم علاوه بر اینکه صادرات میوه و سبزی به روسیه را از دست می‌داد، افزایش نرخ گاز نیز بر ما احتمال می‌رفت. بلگراد با اعمال تحریم بر روسیه خود را مورد تحریم قرار خواهد داد. چنین تحریم‌هایی از نظر اقتصادی نمی‌تواند هیچ زیانی به روسیه وارد آورد اما با اعمال تحریم، ما به طور بسیار مؤثر درگیر تبعات این تحریمها خواهیم شد.
اسلواکی تحریم‌های اقتصادی اتحادیه اروپا و روسیه علیه یکدیگر را بیهوده دانسته و آنرا تهدیدی برای اقتصاد اسلواکی می‌داند. به زعم آنها این تحریمها فقط رشد اقتصادی این اتحادیه را تهدید می‌کند. چرا ما باید اقتصاد اتحادیه اروپا را که شروع به رشد کرده است به مخاطره بیندازیم؟ اگر بحران به وجود آمده است، آن را باید از راههای دیگری غیر از تحریم‌های بی‌معنا حل کرد. چه کسی از کاهش رشد اقتصادی اتحادیه اروپا، ایجاد مشکل برای اقتصاد روسیه و به زانو درآمدن اقتصادی اوکراین سود می‌برد؟
49308