27 دی‌ماه سال 1324 سید مجتبی میرلوحی، طلبه و بنیانگذار گروه فدائیان اسلام، ملقب به نواب صفوی، همراه با خلیل طهماسبی، برادران واحدی و ذوالقدر به دستور رژیم طاغوتی محمدرضا پهلوی به جوخه اعدام سپرده شدند و شربت شهادت نوشیدند. او به دلیل اعدام انقلابی حسنعلی منصور، نخست‌وزیر وقت، به جوخه اعدام سپرده شد.
از آن زمان تاکنون کتاب‌های متعددی درباره گروه فدائیان اسلام و همچنین زندگی‌نامه و روایت اندیشه و مبارزات شهید نواب صفوی منتشر شده‌اند که تعداد آنها به بیش از 50عنوان می‌رسد. علاوه بر این مقالات و پژوهش‌های مختلفی در روزنامه‌ها و مجلات در این باره به رشته تحریر درآمده است.
دسته‌بندی آثار مکتوب
از آنجا که نگرش افراد صاحب‌نظر حوزه دین و سیاست به عملکرد گروه فدائیان اسلام و به‌ویژه شخص نواب صفوی متفاوت بوده، کتاب‌هایی نیز که درباره این گروه و این شهید بزرگوار منتشر شده‌اند، متفاوتند و هر یک از نگرش خاص نگارنده اثر به رشته تحریر درآمده‌اند.
اگر بخواهیم مطالب منتشر شده در این حوزه را به شکلی منظم دسته‌بندی کنیم، باید این‌گونه عمل کرد. بخش اول کتاب‌هایی با 15 موضوع که همگی درباره فدائیان اسلام و اعضای این گروه نوشته شده‌اند و بخش دوم کتاب‌هایی با 40موضوع که بخشی از آن درباره این شهیدان مطلب دارند. بخش سوم نیز مقالاتی با 68 موضوعند که از تعدادی از مجلات جمع‌آوری شده‌اند. بخش چهارم نیز مطالب مندرج در مطبوعات با 121 موضوعند که در تعدادی از روزنامه‌ها آورده شده‌اند.
نواب، بخشی از تاریخ معاصر ایران
جعفر گلشن، پژوهشگری که حدود 5 سال درباره گروه فدائیان اسلام و به‌ویژه شهید نواب صفوی تحقیق کرده است، اعتقاد دارد با وجود فعالیت‌های تقریباً گسترده‌ای که در این باره انجام شده، اما هنوز کتابی به رشته تحریر در نیامده که بتوان چهره‌ای واقعی و منصفانه از اعضای این گروه و عملکردشان ارائه کند. زیرا به قول مولانا «هر کسی از ظن خود شد یار من / از درون من نجست اسرار من».
گلشن می‌گوید: نویسندگان ما همواره به اصطلاح یا از این طرف بام یا از آن طرف بام افتاده‌اند، به گونه‌ای که گاهی این افراد به ویژه شهید نواب صفوی را به درجه اعلی علیین برده‌اند و گاهی نیز به پایین‌ترین رتبه تنزل درجه داده‌اند.
سؤالی که مطرح می‌شود، اینکه اگر پژوهشگری بخواهد با مطالعه آثار مکتوب به واقعیت پی ببرد، امکان دارد؟
گلشن در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «اگر کسی علاقه‌مند باشد، می‌تواند از لابه‌لای مطالب کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلات به واقعیت دست یابد.»
این پژوهشگر معتقد است: «ابهامات موجود در این باره به موضوع گروه فدائیان اسلام و شخص شهید نواب صفوی محدود نمی‌شود، بلکه تاریخ معاصر ایران به دلایل گوناگون که شاید سیاست‌زدگی یکی از آنها باشد، گرفتار این معضل است. واقعیت این است که این‌گونه جریانات و افراد، مخالفان و موافقانی دارند که در مقابل هر گونه تحقیق و بازتاب آن به صورت مکتوب واکنش نشان می‌دهند و من یقین دارم که بین طرفداران آیت‌الله کاشانی (ره) و مرحوم مصدق تا ابد ادامه خواهد داشت.»
وی با اشاره به اینکه کاملاً با اندیشه و عملکرد شهید نواب صفوی و یارانش آشناست و نکات مثبت و منفی را به خوبی از هم تشخیص می‌دهد اظهار داشت: «برای اینکه کتاب‌هایی قابل اعتماد در این باره داشته باشیم، باید با نگاهی تاریخی واقع‌بینانه و منصفانه به پژوهش بپردازیم و نتیجه این پژوهش را نیز منصفانه و به دور از هرگونه سیاست‌زدگی منعکس کنیم.»
گلشن از جمله پژوهشگرانی است که با ورود افراد سیاستمدار یا علاقه‌مند سیاست به حوزه تاریخ و تاریخ‌نویسی مخالف است و می‌گوید: «اگر این افراد وارد حوزه تاریخ نشوند، سلامت فضای این حوزه بیش‌تر حفظ می‌شود. البته این افراد می‌توانند نگرش و تحقیقاتشان را به مورخان ارائه دهند تا آنها به بررسی بپردازند اما سیاستمداران و حتی کسی که در حوزه علوم سیاسی یک دانشگاه نیز فعالیت می‌کند، نباید خودش به طور مستقیم به تاریخ‌نویسی بپردازد، بلکه باید این کار را به مورخان واگذار کرد.»
وی با اشاره به اینکه همواره گذشت زمان به نوشتن واقعی و به دور از تعصب جانبدارانه از یک واقعه سیاسی کمک می‌کند می‌گوید: «تاکنون حدود 50سال از فعالیت گروه فدائیان اسلام گذشته و شاید با گذشت زمان بیش‌تر، حساسیت‌های سیاسی در این باره کم شود و آن‌گاه بتوان مطالبی منصفانه‌تر به رشته تحریر درآورد.»
گلشن با استناد به فرمایش رهبر معظم انقلاب اسلامی برای نگارش تاریخ دقیق نهضت مشروطه، این دستور و رهنمود را قابل بسط برای تمامی عرصه‌های تاریخ معاصر ایران می‌داند و می‌گوید: «دهه 1320 شمسی، مملو از گروه‌های مذهبی است که به ویژه از زمان سقوط حکومت رضاشاه تا کودتای 28مرداد، فعالیت زیادی کردند و بعد از آن نیز به فعالیتشان ادامه دادند، اما تنها یکی دو حرکت و جریان بر تمامی فعالیت‌های تاریخ معاصر ایران سایه افکنده‌اند.»
این پژوهشگر تأکید فراوانی بر انجام تحقیقات منصفانه و واقع‌بینانه درباره حوادث تاریخی دهه 20 دارد تا بتوان زوایای گوناگون و نامشخص گروه‌های فعال دینی در تاریخ معاصر ایران را بررسی و کتاب‌هایی قابل اعتماد به ویژه برای محققان و پژوهشگران تهیه کرد.
نواب دست به قلم هم بود
سید مجتبی نواب صفوی سال 1303 در خانی‌آباد تهران به دنیا آمد. وی برای تحصیل علوم دینی به نجف مهاجرت کرد و پس از بازگشت، با تشکیل جمعیت فدائیان اسلام به مبارزه با بدخواهان و بداندیشان پرداخت. نواب صفوی در اعلامیه تشکیل جمعیت فدائیان اسلام، برادری، استقامت و اتحاد را خط کلی و رسیدن به حاکمیت اسلام و قرآن را هدف اصلی این جمعیت معرفی کرد. ترور وابستگان درباری حکومت پهلوی مانند عبدالحسین هژیر، علی رزم‌آرا و حسین علاء از جمله فعالیت‌های سیاسی این جمعیت به شمار می‌روند. سید مجتبی نواب صفوی پس از این فعالیت‌ها دستگیر شد و سرانجام همراه خلیل طهماسبی، مظفرعلی ذوالقدر و سید محمد واحدی، بامداد 27 دی سال 1334 تیرباران شدند و به شهدا پیوستند. کتاب‌های «جامعه و حکومت اسلامی» (درباره روش صحیح حاکمیت) و «راهنمای حقایق» از مهم‌ترین تألیفات این شهیدند.