امید کریمی: ماجرای بی آبی در سال ۹۳، بسیار آزار دهنده بود. هم برای کشاورزان و هم برای شهرها. برخی شهرها به مرحله جیره بندی آب هم رسیدند. تهران در آستانه جیره بندی بود که به هر راهی، این اتفاق نیفتاد. اصفهان هم از جمله شهرهایی بود که بحران آبی داشت؛ در همه بخش هایش. شرب، کشاورزی، صنعتی.
اما در میانه آبان ماه، آب از پشت سد زاینده رود رها شد و به محدوده شهر اصفهان رسید. این آب البته امروز به کشاورزان شرق استان اصفهان هم رسیده است. خوشحالی مردم شهر در دو روز گذشته به دلیل رسیدن آب به رودخانه و تغییر فضای زندگی، و بازگشت زندگی به پل های معروف اصفهان، بسیار گزارش شده است. (اینجا) و البته باید اصفهانی باشید تا بفهمید رسیدن آب به زاینده رود چه معنا و مفهومی دارد و چقدر رنگ زندگی را تغییر می دهد.
اما این اتفاق چرا سال گذشته نیفتاد و کشاورزان شرق اصفهان، با بیل و کلنگ و تراکتور سراغ کانال های انتقال آب رفتند، با پلیس درگیر شدند و کار به دیه ۶ میلیاردی کشید؟ (اینجا). چرا در انتهای سال آبی ۹۲-۹۳ که بحران آب بالا گرفته بود، آبی برای کشاورزی و همچنین زنده شدن زاینده رود باقی ماند؟
بسیاری چنین اتفاقی را به برنامه ریزی دولت حسن روحانی مربوط نمی دانند و آن را ناشی از بارندگی های اندکی که در مهر و آبان اتفاق افتاده، می دانند. هرچند چنین استدلالی چندان جدی نیست و نمی شود درباره اش حتی فکر کرد. اما چه چیزی باعث شد، زاینده رود در نیمه پاییز ۹۳، زنده شود؟
صرفه جویی ها جواب داد
مهرزاد احسانی، مدیر دفتر بهم پیوسته حوضه آبریز زاینده رود در این باره خبرآنلاین می گوید: برای رسیدن آب به اصفهان و کشاورزان شرق استان، حدود یک سال برنامه ریزی کردیم؛ در سال گذشته آبی (۹۱-۹۲) وقتی دیدیم امکان توزیع آب برای کشاورزی شرق اصفهان نداریمِ، برنامه ای را پیاده کردیم که حداکثر صرفه جویی در توزیع و مصرف آب داشته باشیم. در همه بخش ها این اتفاق افتاد تا بتوانیم در پایان سال آبی ۹۲-۹۳ حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب پشت سد زاینده رود ذخیره کنیم.
او درباره شیوه های صرفه جویی و ذخیره شدن آب در سد زاینده رود می گوید: تابستان امسال در چند شهر ایران، آب در وضعیت قرمز بود، اصفهان هم در وضعیت قرمز قرار داشت. در تابستان باوجود اینکه می توانستیم با حجم زیاد آب را برای شرب و صنعت رهاسازی کنیم و مردم برداشت کنند، اما چون هدف بزرگتری داشتیم و می خواستیم حتما آب برای کشاورزان شرق استان ذخیره کنیم، حجم توزیع آب شرب و صنعت کم شد تا به وعده ای که به مردم شرق اصفهان داده بودیم، عمل کنیم. همچنین برای کشاورزی باغات غرب استان، بحث مدیریت توزیع آب را داشتیم و از هدررفت آب در زمان توزیع پیشگیری کردیم.
به گفته احسانی در پایان شهریور ۹۳، یعنی پایان سال آبی، ۴۱۶ میلیون مترمکعب آب پشت سد زاینده رود ذخیره شده است: طبق برآوردها، برای جاری شدن آب در زاینده رود در محدوده شهر اصفهان و رسیدن آب به کشاورزان شرق استان، ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب لازم است. خوشبختانه همه چیز مطابق برنامه پیش رفت و طبق وعده ای که به کشاورزها داده بودیم، به قولی که دادیم عمل کردیم و آب را از ۱۵ آبان در اختیار آنها قرار دادیم.
اما این آب زمستانی به چه درد کشاورزان شرق اصفهان می خورد؟ به گفته مدیر دفتر بهم پیوسته حوضه آبریز زاینده رود، کشاورزی شرق اصفهان، با غرب استان، تفاوت عمده دارد؛ عمده کشاورزان شرق اصفهان، غله کارند، اما کشاورزی غرب اصفهان، بیشتر باغ دار.
او می گوید: در شرق اصفهان عمدتا کشاورزان غله کارند و بیشتر گندم می کارند. به همین دلیل در پاییز کشت می کنند و یک نوبت آب می دهند. نوبت بعدی آبیاری در بهار است و در خرداد هم برداشت دارند. همان ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب هم برای همین هست که تا ۲۰ خرداد و زمان برداشت گندم، کفایت می کند.
احسانی می گوید: این آب چند منظوره است؛ زیست محیطی، گردشگری، اقتصادی و کشاورزی و قاعدتا برای رسیدن به کشاورزی در شرق استان، از شهر اصفهان عبور می کند. اما در سال آبی گذشته امکان توزیع آب به دلیل محدودیت ذخیره امکان پذیر نشد. به طور طبیعی برای رسیدن آب به شرق استان اصفهان، در پایان شهریور ماه حداقل باید ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب در سد زاینده رود داشته باشیم. در پایان شهریور سال آبی ۹۱-۹۲ فقط ۱۳۵ میلیون مترمکعب آب پشت سد داشتیم. و امکان توزیع برای شرق اصفهان وجود نداشت.
اگر آسمان ببارد...
پاییز ۹۳، نسبت به پاییز سال قبل، بارندگی ها بسیار بهتر بوده است. حداقل تا نیمه آبان. این بارندگی ها نوید روزهای بهتری در سال آینده را می دهد. اما ممکن است که در فصل گرم هم آب در زاینده رود وجود داشته باشد؟
مدیر دفتر بهم پیوسته حوضه آبریز زاینده‌رود در این باره می گوید: خوشبختانه شروع بارندگی خوب بوده است و ما را خوشبین کرده به اینکه امسال به لطف و عنایت خداوند وضعیت آب خوب باشد. اما از حالا نمی شود پیش بینی کرد که در تابستان هم امکان جاری شدن آب در زاینده رود هست یا نه. درواقع به راحتی نمی شود درباره این موضوع حرف زد و پیش بینی کرد. باید بارندگی ها خیلی خیلی خوب باشد که در تابستان بتوانیم در شهر آب داشته باشیم. پیش بینی می کنیم در سال آبی ۹۳-۹۴ حدود ۹۸۰ میلیون مترمکعب آب در سد زاینده رود ذخیره شود.
البته نکته اینجاست که کشاورزان غرب استان، به اندازه نیمی از سهم آب کشاورزان شرق استان، در فصل گرم مصرف دارند. احسانی دراین باره می گوید: برای مصرف آب در غرب اصفهان ۲۰۰ میلیون متر مکعب پیش بینی شده است که در طول بهار و تابستان رها سازی می کنیم.
کشاورزی در ایران، مصرف کننده بزرگ آب است. در برخی مناطق تا ۹۳ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می شود. البته در مناطقی مانند استان تهران که جمعیت بالایی دارد، این عدد بسیار پایین تر و در حد ۵۰ درصد است. چون، مصرف آب شرب بالاتر است. با این حال، بهره وری کشاورزی در ایران در بهترین حالت، حدود ۳۵ درصد است و هدررفت آب بالاست.
دولت برای اصلاح الگوی کشت، برنامه ریزی کرده است. این برنامه ریزی قاعدتا مشمول اصفهان هم می شود. احسانی درباره زمان به نتیجه رسیدن اصلاح الگوی کشت می گوید: در بحث الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی برای تغییر الگوی کشت برنامه ریزی دارد. اما این برنامه ریزی به دلایلی به این سرعت به نتیجه نمی رسد، برنامه ریزی چندساله است. نیاز به فرهنگ سازی برای کشاورزان دارد تا الگوی کشت و شیوه آبیاری را تغییر دهند.
او همچنین می گوید: شورای هماهنگی زاینده رود با حضور استانداران اصفهان، چهار محال و بختیاری، یزد، معاونین جهاد کشاورزی، معاونین وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان محیط زیست و به ریاست وزارت نیرو تشکیل شده است و تاکنون پنج جلسه داشته. در این شورا تصمیمات خوبی برای مدیریت منابع حوضه آبریز زاینده رود گرفته شده است؛ بستن چاه های غیرمجاز و برخورد با آنها، تغییر الگوی کشت و ساماندهی رودخانه.
این آب از کجا آمد؟
دعوا اصفهانی ها، بختیاری ها و البته خوزستانی ها در بحث آب، در چند سال گذشته بالا گرفته است. مردم اصفهان می گویند کشاورزان بختیاری، حقآبه زاینده رود را استفاده می کنند (اینجا)، کشاورزان بختیاری می گویند که اصفهانی ها بی جهت دنبال پروژه بهشت آباد هستند و نباید به انتقال آب فکر کنند (اینجا) و البته خوزستانی ها هم می گویند که چرا از کارون آب به اصفهان منتقل می شود و به یزد می رسد؟ (اینجا) خلاصه از مدتها پیش دعوای حیدری-نعمتی راه افتاده است.
و البته یکی از مواردی که اکنون و با جاری شدن آب در زاینده رود، مورد مناقشه قرار گرفته، همین منشا آبی است که در این روزها زیر سی و سه پل جاری است. آیا از کارون آمده؟
مدیر دفتر بهم پیوسته حوضه آبریز زاینده رود دراین باره کوتاه پاسخ می دهد: بخشی از آبی که می آید، از کوهرنگ یک و دو است که از سرشاخه های رود کارون انتقال پیدا می کند. البته این سیاست کلی وزارت نیرو در تخصیص آب به مناطق مختلف است و این نیست که مدیر منطقه ای بتواند آب را برای شهری بدون برنامه انتقال دهد.
۴۷۴۷