کمتر از دو ماه به امضای توافق نامه هسته ای ایران و 1+5 زمان باقی است. نمایشگاه نفت تهران، امسال هم زیر تیغ تحریم بود. بی حضور شرکت های بزرگ بین المللی نفتی. پانزده سال به عقب بر می گردیم. به سالن خلیج فارس می رویم. روبروی در ورودی، شل انگلیسی- هلندی غرفه بزرگی گرفته است. کنارش توتال فرانسه است. کمی آنطرف تر بی.پی انگلیس، در سودای گرفتن پروژه ایی بزرگ، غرفه اش را پهن کرده است. استات اویل نروژی را هم آنجاست.کنج سالن، شرکت انگلیسی بی.جی غرفه ایی طولی گرفته است. او.ام.وی اتریش گوشه دیگر سالن است. شرکت های آلمانی و برخی کشورهای اروپایی حتی بصورت گروهی غرفه گرفته بودند تا بیشتر به چشم بیایند. . طبقه بالا، اینپکس ژاپن غرفه اش را در راه پروژه توسعه میدان نفتی آزادگان بنا کرده است. شرکت های روسی لوک اویل و گازپروم هم در کنار شرکت های چینی، در طبقه دوم سالن خلیج فارس حضور دارند. غرفه هایی کم بازدید کننده. در برخی موارد سوت و کور. آنروزها نمایشگاه تهران واقعا بین المللی بود. حالا اما، واژه «بین المللی» برای نمایشگاه نفت تهران اندکی «درشت» است!. «هم اکنون وقت آن است که از موضع قدرت و توانمندی با شرکتهای خارجی که تمایل به حضور در ایران دارند صحبت کنیم؛ هرچند که آنها ما را در روزهای سخت تنها گذاشتند.» این را وزیر نفت گفت. زمانی که می خواست بیستمین نمایشگاه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تهران را افتتاح کند.
متقاضی تحریم ها نیستیم
سالن خلیج فارس بی طراوت است. متصدی غرفه بزرگ رویروی در ورودی سالن ایرانی است. بعنوان شرکت اماراتی در نمایشگاه شرکت کرده اند. غرفه کنار دستی هم چنین وضعیتی دارد. انطرف تر شرکت روسی گاز پروم غرفه گرفته است. غرفه های شرکت های چینی هم جزو معدود خارجی هایی است که به چشم می آید. تعداد بیشتری از غرفه ها هم بعنوان نمایندگی، در سالن شرکت های خارجی نمایشگاه حضور دارند. پازل قشنگی شکل می گیرد اگر آمد و رفت هیات های سیاسی و نفتی اروپایی به تهران را با شرکت نکردن بزرگان نفتی دنیا در نمایشگاه تهران ترکیب کنیم. هوای خوب مذاکرات هسته ایی ایران و قدرت های جهانی از دور قابل استشمام است. برای نفس کشیدن صنعت نفت اما، فعلا هوای تازه ایی مهیا نیست. «مرد شکستن تحریم ها هستیم، اما متقاضی تحریم ها نیستم.» این، بخش کلیدی سخنان بیژن زنگنه در افتتاحیه نمایشگاه بیستم نفت تهران بود. نمایشگاهی که چهارشنبه هفته گذشته افتتاح شد. افتتاحیه ایی بی نظم و نامرتب.
سرنوشت داخلی ها در دوره پسا تحریم
یکی از مهمترین چالش های دوران پسا تحریم، وضعیت بخش خصوصی صنعت نفت است. شرکت نفتی معتبر خارجی، مدیریت، تکنولوژی روز و سرمایه می آورد. شرکت های داخلی تحت فشار نحریم اما، معلوم نیست امکات لازم را برای رقبایت با خارجی ها داشته باشند. «چند نوع بخش خصوصی داخلی داریم. یک بخش، کسانی هستند که توان لازم را ندارند و صرفا بدلیل شرایط سخت تحریم، با امکانات نامرغوب چینی توانسته اند در صنعت نفت ایران کار بگیرند. این دسته از شرکت ها بعد از لغو تحریم ها بازار خود را از دست می دهند.» یکی از کارشناسان با سابقه نفتی با بیان این مطلب به «صدا» می گوید: «بیش از 70 درصد شرکت هایی که تجهیزات درون چاهی در اختیار دارند، بعد از لغو تحریم ها می توانند مشمول این مساله شوند. چرا که خوب نسیتند و تکنولوژی لازم را در اختیار ندارند.» این مدیر سابق صنعت نفت می افزاید: «برخی از شرکت های داخلی که توانسته اند با تکنولوژی روز خودشان را توسعه دهند بعد از لغو تحریمها می توانند در بازار بمانند و با خارجی ها رقابت کنند.» او معتقد است برخی از شرکت های داخلی بزرگ هم می توانند در پروژهای نفتی با شرکت های معتبر خارجی وارد مشاکت شوند. «هر چند در مرز شکسته شدن تحریم ها قرار داریم، اما لغو تحریمها به معنای رها کردن ساخت داخل نیست. اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و ایجاد اقتصادی درون‌زا و برون‌گرا همچنان با جدیت دنبال می‌شود. » این هم سخنان وزیر نفت در مراسم افتتاحیه نمایشگاه است. برخی شرکت های داخلی رانت تحریم خورده و پروار شده، فرصت چندانی برای اصلاح ساختار خود ندارند. وگرنه برای ماندگاری شان زود دیر می شود. زنگنه می گوید: «برداشتن تحریم ها به این معنا نیست که کار را تعطیل کنیم بلکه باید کار با همه قدرت و با همکاری شرکتهای معتبر خارجی ادامه یابد.»
رئیس شرکت نفت به صدا چه گفت؟
دغدغه دیگر ایران پسا تحریم، افزایش تولید و صادرات نفت ایران است. وزیر نفت در کنفرانس خبری پس از افتتاح نمایشگاه بیستم گفت: «روزی که ما را تحریم کردند، سهم ما را از بازار حذف کردند و زمانی که ما بر می گردیم باید برای ما جا باز کنند، ما که معطل نمی شینیم.» مانع مهم افزایش تولید نفت ایران، بازار صادراتی است. رکن الدین جوادی، رییس شرکت ملی نفت ایران به «صدا» می گوید: «می توانیم ظرف 45 روز تولید حدود 2 میلیون و 900 هزار بشکه ایی خود را به حدود 3 میلیون و 800 هزار بشکه در روز برسانیم.»
· این مقدار افزایش تولید را چگونه می توانید وارد بازار کنید. به عبارت دیگر چقدر زمان می برد تا بازار صادراتی ایران را به اندازه تولید افزایش یافته توسعه دهید؟
- «ارزیابی ما اینست که در سه ماهه اول می توانیم بخشی از بازار از دست رفته مان را احیا کنیم.»
- دقیقا چقدر زمان می برد تا بتوانید بازار از دست رفته را بدست آورید؟
- «الان زود است تا به این پرسش جواب دهم. این مساله به ترتیبات نحوه لغو تحریم و ترتیبات نحوه تصمیم گیری برای ورود به بازار مرتبط است.»
· هفته گذشته، معاون وزیر انرژی لهستان و سفیر ایران کشور به وزارت نفت آمدند. این کشور یکی از پالایشگاه های نفت اروپا را دارد. فکر می کنید چقدر بتوانید به این کشور نفت صادر کنید؟ چقدر نفت به کل اروپا می توانید بفرستید؟
- «با لهستانی ها در حال مذاکره هستیم. الان زود است که بخواهم به این پرسش پاسخ دهم.»
بازار ایران را از روس ها می گیریم؟
ایران پیش از سفت شدن تحریم ها روزانه حدود 600 هزار بشکه نفت به اروپا صادر می کرد. حالا این عدد صفر است. ایا عربستان سهم بیشتری از بازار نفت از دست رفته ایران در اروپا را تصاحب کرده است؟ پاسخ این سوال منفی است. روس ها بعد از خروج ایران از اروپا نفت، بیشتری وارد بازار اروپا کردند. حالا هم حاضر نیستند از تولید نفت شان بکاهند. حتی وقتی قیمت نفت به سطح 40 دلار رسید. وقتی جنگ اوکراین باعث تحریم روسیه توسط غرب شد، انها تلاش کردند خود را به ایران نزدیک نشان دهند. در میانه کنفرانس مطبوعاتی زنگنه، «صدا» از وزیر نفت می پرسد:
· اقای وزیر، روس ها خودشان را به ایران نزدیک نشان می دهند. از طرفی پس از خروج نفت ایران در بازار اروپا، آنها بیشترین نفت را وارد این بازار کرده اند. آیا ممکن است برنامه ای داشته باشید تا با روسها برای جا باز کردن در بازار اروپا مذاکره کنید تا ایران سهم بازارش را بدست بیاورد؟
- «ماهیت بازار نفت این گونه نیست که با تعامل بتوان آن را به دست آورد بلکه دارای قواعدی است که ما در این زمینه مشکلی نداریم. ضمن این که نفت و هیدروکربن ها هیچگاه روی دست هیچ تولیدکننده ای نمی ماند. ضمن اینکه آسیای جنوب شرقی بازار همیشگی ایران است. ما باید تلاش کنیم امنیت تقاضا برای خودمان درست کنیم که در این بخش هم اکنون دارای مشکلاتی هستیم که باید با انجام سرمایه گذاری این مشکلات مرتفع شود. پس از برداشته شدن تحریمها روش بازاریابی ایران به روش گذشته نخواهد بود.»
اروپایی ها با استفاده از تکنولوژی و با کمک فرهنگ سازی مدام در حال کم کردن مصرف انرژی هستند. بنابراین قاره سبز بازار توسعه یابنده ایی برای تولیدکنندگان نفت نیست. اما حضور در این بازار می تواند اهمیت امنیت ملی داشته باشد. کما اینکه اگر پیش از شروع تحریم ها بجای حدود 600 هزار بشکه، 2 میلیون بشکه به کشورهای اتحادیه اروپا نفت صادر می کردیم، تحریم ایران برای اروپایی ها دشوار بود.
3939