رضا زندی: کاهش قیمت نفت «دو رو» دارد. یک سویش عرضهکنندگان نشستهاند. روی دیگرش طرف تقاضاست. چه عواملی قیمت نفت را تا سطح 30 دلار پایین کشیدهاند؟ انبارهای نفت دنیا چقدر نفت ذخیره کردهاند؟ قیمت نفت در سال 2016 در چه سطحی خواهد بود؟ موضع ایران درباره تشکیل جلسه اضطراری اوپک چیست؟ مدیرکل امور اوپک وزارت نفت و نماینده ملی ایران در اوپک در مصاحبهاش به تفصیل به این پرسشها پاسخ میدهد. مهدی عسلی که سالها در دبیرخانه اوپک کار کرده است به شبهه برخی افراد درباره چرایی اعلام مکرر مقامات نفتی ایرانی برای افزایش تولید نفت بلافاصله پس از لغو تحریمها پاسخ میدهد. آیا صرف اعلام افزایش تولید نفت ایران بر روند کاهشی قیمت نفت تاثیرگذار بوده است؟ تفاوت دیدگاه ایران و عربستان در بازگشت به نظام سهمیهبندی اوپک چیست؟ دکتر مهدی عسلی در این مصاحبه صریح به این سوالات پاسخ میدهد.
آقای دکتر عسلی، کاهش حدود 90 دلاری قیمت نفت در سه سال در بازار نفت غریب نیست اما نکته مهمی است. جدا از مباحث سیاسی که سایهاش همواره بر بازار نفت بوده، جنابعالی مهمترین دلایل این کاهش را چطور شماره میکنید؟
البته اگر متوسط سال را در نظر بگیریم تفاوت به این حد نباید باشد ولی در هر حال کاهش قابل اعتنایی اتفاق افتاده است. کاهش قیمت نفت در دو بخش قابل تحلیل است. یک طرف عوامل موثر در بخش تقاضای جهانی نفت است و سوی دیگر عوامل تاثیرگذار در سمت عرضه است. تا سال گذشته میلادی، هر چند بخش تقاضا روند کاهنده داشت اما عرضه جهانی نفت آنقدر زیاد نبود که از تقاضا بیشتر شود. اما از آن به بعد با افزایش تولید نفت در آمریکا و برخی کشورهای اوپک و غیر اوپک عرضه نفت از تقاضای این محصول در جهان پیشی گرفت. به آمارها که نگاه کنید میبینید تولید نفت آمریکا در مدت کوتاهی از 5 میلیون بشکه در روز به 9 میلیون بشکه در روز رسیده است. این عرضه روندها باعث شد تا انبارهای تجاری نفت و فرآوردهها هم در آمریکا و هم در سایر نقاط جهان پر شود. انبارها هم که پر شد قیمتها رو به کاهش میگذارد.
در حال حاضر آمار موجودی انبارهای نفت چه در آمریکا چه در کشورهای توسعه یافته چقدر است؟
بر اساس آخرین آمارها موجودی انبارهای تجاری نفت خام دنیا در نوامبر سال 2015 حدود 2785 میلیون بشکه (دو هزار و هفتصد و هشتاد و پنج میلیون بشکه) و در ایالات متحده حدود 500 میلیون بشکه بوده است که نسبت به همین ماه در سال گذشته میلادی به ترتیب حدود 400 و 100 میلیون بشکه افزایش یافته است. رقم بالای این ذخایر یک طرف سکه است اما رشد بیش از 400 میلیون بشکهای انبارهای نفت در دنیا و 100 میلیون بشکهای در آمریکا نسبت به سال گذشته بااهمیتتر است. باید بگویم که در مجموع آمار ذخایر نفتی کشورهای OECD (شامل کشورهای اروپایی، آمریکای شمالی، ژاپن...) نسبت به متوسط سال گذشته، حدود 240 میلیون بشکه افزایش یافته است و این میزان نسبت به متوسط 3 سال گذشته حدود 600 میلیون بشکه بوده است.
با این وضعیت نابسامان اقتصادی در جهان، به نظر نمیرسد میزان بالای ذخایر نفت به سرعت و به راحتی در بازار هضم شود. چقدر زمان لازم است تا فشار وجود این ذخایر بر بازار برداشته شده و بازار نفت از نقطه نظر تقاضا کشش پیدا کند؟
نکتهای که باید به آن توجه کنید این است که این میلیونها بشکهای که بر ذخایر افزوده شده با این فرض نگهداری میشود که عواید آنها بیش از هزینه نگهداری آنها باشد. اما اگر بازار احساس کند دائما مازاد عرضه وجود دارد و یا هزینه نگهداری نفت بیش از عواید مورد انتظار باشد ممکن است این مازاد به بازار عرضه شده و قیمتها را بیشتر ساقط کند. پیشبینیها برای ورود ذخایر نفتی این انبارها به بازار باعث تشدید روند کاهشی قیمت نفت میشود.
جدا از تاثیر رشد ذخایر انبارهای نفتی در کاهش قیمت نفت، دلایل دیگری هم بر روند کاهنده قیمت نفت تاثیرگذار بوده است. تقویت ارزش دلار را میتوان از دیگر عوامل طرف تقاضا برای نزول قیمت نفت برشمرد. جنابعالی در بخش تقاضا چه عوامل دیگری را موثر میدانید؟
در ماههای گذشته تقویت دلار نیز بر قیمتهای نفت اثر منفی داشته است. اینکه بانک مرکزی آمریکا 25 درصد نرخ بهره دلار را افزایش داده است تقویت ارزش دلار را استمرار خواهد داد زیرا که نرخ بهره در اروپا و اقتصادهای جنوب شرقی آسیا افزایش نیافته است از آنجا که نفت به دلار قیمت گذاری میشود، وقتی نفت گران شد تقاضا پایین میآید. از طرفی موسسات مالی فعال در بازارها هم به خرید دلار سوق پیدا میکنند. شرکتهایی هم که از بانکها فاینانس میگرفتند و در پروژههای نفتی سرمایهگذاری میکردند حالا مجبورند پول گرانتری بگیرند و این هزینههای پروژههای نفتی را افزایش میدهد. یک نکته دیگر آن است که شرکتها و موسسات بزرگ معمولا از بانکها اعتبار میگیرند و نفت را در انبارها و بر روی کشتیها نگه میدارند تا وقتی قیمتها بالاتر رفت آن را بفروشند. چون مقیاسها بالاست بعد از فروش، هزینه نگهداری پوشش داده میشود. حالا که دلار گران شده است هزینه نگهداری نفت روی کشتی و در انبارها هم بالا رفته است. بنابراین الان فروشندگان نفت در بازار زیاد شدهاند.
آمارها نشان میدهد رشد تولید صنعتی آمریکا در هفتههای اخیر کاهش پیدا کرده است. طبیعتا این موضوع باعث افت تقاضای نفت میشود...
کاهش رشد تقاضا تنها در آمریکا اتفاق نیفتاده است. وقتی به چین نگاه کنید میبینید آنها هم سیاستهایی برای کنترل تقاضا اعمال کردهاند. دولت چین هر ماه قیمت محصولات پاییندستی نفت خام را برای داخل چین اعلام میکند. در یکی، دو ماه اخیر این اتفاق نیفتاده است. چراکه نمیخواهند قیمت فرآوردههای نفتی را همزمان با کاهش قیمت نفت کاهش دهند. چراکه در این صورت ممکن است تقاضا افزایش پیدا کند. کاهش و کنترل تقاضا در دو اقتصاد بزرگ آمریکا و چین به علاوه کشورهای عضو OECD از جمله عوامل مهم در کاهش قیمت نفت است.
اینها که گفتید نقش بخش تقاضای بازار بر کاهش قیمتهای نفت است. در بخش عرضه هم پالسها برای ادامهدار شدن کاهش قیمت نفت کم نیست. کشورهای عضو اوپک، بجای تعامل در چنین شرایطی به رقابت بیشتر با یکدیگر روی آوردهاند. روسیه و سایر تولیدکنندگان غیر اوپک هم حاضر نیستند از تولید نفتشان کم کنند. همانطور که اوپک حاضر نشد این کار را بکند. سیاست عربستان برای مقابله با تولید نفت شیل در آمریکا هم که شکست خورده است. به نظر شما وضعیت بخش عرضه بازار نفت، با توجه بهتحلیلی که در بخش تقاضا گفتید، آینده قیمت نفت را به کجا خواهد رساند؟
به نکات درستی اشاره کردید. از جمله اینکه برخی کشورها از جمله عربستان، یکسال است با هدف کاهش تولید نفتهای نامتعارف از جمله شیلنفت آمریکا، با کاهش سقف تولید اوپک مخالفت کردهاند. حالا آمارها نشان میدهد که کاهش قیمت نفت تاثیر چندانی در تولید شیلنفت آمریکا نداشته است. از جمله اینکه هفته گذشته اعلام شد 17 دکل حفاری برای تولید نفت شیل در همین قیمتهای نفت افزایش یافته است. از طرف دیگر الجزایر و نیجریه هم بهطور رسمی اعلام کردهاند که تولید نفتشان را در سال 2016 افزایش خواهند داد و این موضوع برای امارات متحده عربی هم صدق میکند. البته اطلاعات درستی برای ارزیابی دقیق میزان افزایش تولید نفت نیجریه در دسترس نداریم. اما به هر حال اعلام رسمی آنها یک علامت به بازار است.
بالاخره نگفتید که روند کاهش قیمت نفت تا کجا ادامه خواهد یافت؟ آیا ما شاهد قیمتهای زیر 30 دلار هم خواهیم بود؟
آنچه میتوانم بگویم اینست که هم اکنون بازار به کف قیمت نفت نزدیک شده است. چراکه تولید نفتهای غیر متعارف در قیمتهای پایینتر از 35 دلار دوام نمیآورد. تحمل این سطح قیمتها برای کشورهای عضو اوپک هم امکانپذیر نیست. بعنوان مثال تولید نفت در بخش آبهای عمیق آنگولا 45 دلار هزینه دارد. در اکوادور هم موضوع به همین شکل است و ممکن است هزینه نهایی تولید نفت در این کشور نزدیک به 40 دلار باشد. خود سعودیها هم با این قیمتهای نفت الان خوشحال نیستند. آنها علاوه بر از دست دادن منافع اقتصادیشان میبینند که وقتی تحریمها برداشته شود عزم ایران برای افزایش تولید نفت تا سطح قبل از تحریمها (حدود 4 میلیون و 200 هزار بشکه در روز)، جدی است.
آقای دکتر، عربستان و متحدانش با توجیه مقابله با رشد تولید نفت شیل آمریکا، از کاهش سقف تولید اوپک جلوگیری کردند. این سیاست عربستان در یک سال گذشته نهتنها منافع مالی زیادی را از تولیدکنندگان نفت اوپک سلب کرد بلکه باعث کاهش معنادار رشد تولیدات شیل نشد. در جلسه ماه گذشته اوپک، آیا وزراء به وزیر نفت عربستان اعتراض نکردند؟
همانطور که میدانید در جلسه بسته وزراء فقط وزرای اوپک و دبیرکل حضور دارند ولی در حاشیه جلسه باز، نمایندگان برخی کشورها در گفتوگوهای دوجانبه و چندجانبه به وضعیت حاصل و راهبرد موجود اعتراضهایی را مطرح کردند. جدا از ایران، عراق، الجزایر، ونزوئلا و اکوادور هم از جمله کشورهایی بودند که به این سیاست عربستان که باعث کاهش قیمت نفت شده اعتراض کردهاند. با کاهش قیمت نفت، اقتصاد این کشورها به شدت تحت فشار قرار گرفته است. تورم و بیکاری بالا، آنها را دچار مشکل کرده است. جالب است بدانید وزرای این کشورها در مذاکره با هیات ایران، از مدیریت خوب اقتصاد ایران در شرایط تحریم تعریف میکردند. سوالشان این بود که چطور ایران توانسته است با وجود تحریمها، تورم را کنترل کرده و اقتصاد را سر پا نگه داشته و برنامههایش را اجرا کند.
پیش از جلسه اوپک، اخباری به نقل از سعودیها در بازار مطرح بود که اگر عراق و روسیه تولید نفتشان را کاهش دهند ممکن است آنها هم از تولید نفتشان بکاهند. نه عراق و نه روسها خودشان را در این بازی قرار ندادند. حالا هم که هم عراق هم روسیه اعلام کردهاند با وجود کاهش قیمت نفت، به هیچ وجه حاضر به کاهش تولید نفت نیستند. با این وضعیت شما چشمانداز روشنی برای مشارکت تولیدکنندگان نفت برای بهبود قیمتها متصور هستید؟
طبعا کسانی باید در این شرایط برای کاهش تولید نفت پیشقدم باشند که در شرایط قیمتهای 100 دلاری نفت و خروج بخشی از نفت کشورهایی نظیر ایران و لیبی از بازار، نفتشان را جایگزین کرده و منافع سرشاری بردهاند. ضمنا استراتژی سال قبل اوپک که خسارتهای زیادی بر اعضای اوپک تحمیل کرده است به پای عربستان سعودی نوشته شده است. انتظار میرود با رفع تحریمهای ایران، معادله همکاری کشورها برای ایجاد ثبات در بازار نفت تغییر خواهد کرد و کشورهای تاثیرگذار تمایل به همکاریشان را بیشترابراز و بالاخره تصمیمی برای ادامه وضع نامطلوب کنونی اتخاذ خواهند کرد.
در شرایطی که اغلب کشورهای تولیدکننده تاثیرگذار رسما اعلام کردهاند که حاضر به مشارکت برای کاهش تولید نفت به نفع افزایش قیمتها نیستند چطور انتظار دارید با رفع تحریم ایران و ورود یک میلیون بشکه از نفت ایران میز مذاکره را انتخاب کنند؟
همانطور که عرض کردم قیمتهای فعلی نفت مطلوب هیچ کشور تولیدکنندهای نیست. اما طبعا کشورها مایلند دیگران ابتدا اقدام به کاهش تولید کنند تا آنها بیشتر منتفع شوند. میخواهند حتیالمقدور تا لحظه آخر بایستند و امتیاز بگیرند. اگر ایران موفق شود بعد از لغو تحریمها، عملا تولید و صادرات نفت خود را افزایش دهد چه بسا آنها که امروز در مقابل کاهش تولید نفت مقاومت میکنند خودشان پیشقدم شوند.
اگر اوپک بخواهد تولید نفتش را کاهش دهد چارهای جز این نیست که نظام سهمیهبندی مجددا در این سازمان برقرار شود؛ موضوعی که ایران بارها بر آن تاکید کرده است. اما اینکه عراق بگوید تا رسیدن به تولید 6 میلیون بشکه در روز وارد نظام سهمیهبندی نخواهد شد شاید از انگیزه دیگر اعضاء برای موافقت با سهمیهبندی تولید اوپک بکاهد!
اتفاقا نشانههایی وجود دارد که عربستان موافق است تا بحث درباره سهمیهبندی در اوپک آغاز شود چراکه هم اکنون بیشترین تولید را دارد.
ایران هم که همین نظر را دارد. پس چرا مذاکرات برای آغاز دوباره سهمیهبندی در اوپک به انجام نمیرسد؟
ایران آمادگی دارد تا به سهمیههای قبلی اوپک برگردند. به همان زمانی که تولید ایران بیش از 4 میلیون بشکه در روز (با ظرفیت 2/4 میلیون بشکه در روز) بود و عربستان حدود 8 میلیون و 200 هزار بشکه در روز نفت تولید میکرد. اما سعودیها میگویند سهمیهبندی را بر اساس وضعیت فعلی تولید نفت اعضاء تعیین کنیم که مسلما این موضوع مورد تایید نیست چراکه در برههای که ایران ناجوانمردانه تحت تحریم بود برخی کشورها تولید نفتشان را افزایش دادند و نفتشان را جایگزین کردند. حالا هم با ورود ایران همان کشورها باید تولید نفتشان را کم کنند و به سهمیههای قبلیشان برگردند نه اینکه بخواهند از اعمال سهمیهبندی در شرایط تحریمی ایران بر سهمیههای خود بیفزایند.
اخیرا وزرای نفت برخی کشورهای عضو اوپک پیشنهاداتی برای برگزاری جلسه فوقالعاده اوپک ارائه کردهاند. به نظر شما اعضای اوپک ممکن است در دو ماه آینده جلسهای فوقالعاده برگزار کنند؟
بستگی دارد. قطعا وقتی ایران پس از لغو تحریمها تولید نفتش را افزایش دهد، فشارها برای تنظیم بازار بیشتر خواهد شد. در آنصورت ممکن است کشورها آمادگی بیشتری برای برگزاری جلسه فوقالعاده اوپک داشته باشند.
برخی منتقدان ایراد وارد میکنند که اظهار نظر مقامات نفتی ایران درباره افزایش تولید نفت پس از لغو تحریمها، ممکن است به روند کاهشی قیمت نفت کمک کرده باشد. برخی هم معتقدند مقامات ایران باید برای اینکه سایر کشورها بدانند باید برای نفت ایران جا باز کنند بر افزایش تولید نفت ایران تاکید کنند. نظر شما بهعنوان نماینده ملی ایران در اوپک چیست؟
این صحیح نیست. فعالین نفت از مدتها پیش انتظار بازگشت ایران به بازارها را داشتهاند و اتفاقا اعلام مقامات ایران عدم قطعیتها را کاهش داده و فعالین تاثیر این امر بر عرضه و تقاضای نفت را سنجیدهاند. بیش از هر چیز این مازاد مستمر عرضه نفت است که قیمتها را تحت فشار قرار داده است.
اگر ایران بر افزایش تولید نفتش تاکید نکرده بود آنوقت با کاهش قیمتهای نفت میگفتند ایران با افزایش تولید، بازار را غافلگیر کرده است. بنابراین با اعلام اینکه بلافاصله بعد از لغو تحریمها، تولید نفتمان را تا سطح قبل از تحریمها افزایش خواهیم داد هم به سرمایهگذاران علامت دادهایم که برای سرمایهگذاری به ایران بیایند هم به اعضای عضو اوپکی که نفتشان را جایگزین نفت ایران کردهاند پیام فرستادهایم که با ورود ایران باید از تولید نفتشان کم کنند. دیگر تولیدکنندگان هم میدانند که برای داشتن قیمتهای متناسب نفت نباید تولیدشان را اضافه کنند.
به نظر شما قیمت نفت سال 2016 در چه محدودهای خواهد ایستاد؟
با توجه به وضعیت عرضه و تقاضا، به نظر میرسد متوسط قیمت نفت برای سال آینده میلادی در بازه 30 الی 40 دلار در هر بشکه باشد.
آیا ایران با برگزاری اجلاس فوقالعاده اوپک در سه ماهه اول سال 2016 موافقت میکند؟
ایران همواره اعلام کرده است از هر کوششی برای ثبات در بازار نفت حمایت میکند. هم اکنون اعضای اوپک حدود 1 میلیون و 600 هزار بشکه بیش از سقف 30 میلیون بشکهای قبلی اوپک تولید میکنند. شاید گام اول این باشد که کشورهایی که تولیدشان را زیاد کردهاند از تولیدشان بکاهند تا حداقل سقف قبلی اوپک محقق شود.
3939