محمد‌حسین نجاتی: دیروز انتشار خبری از پر زدن، رسیدن و ماندن ۱۰ هزار فلامینگو در دریاچه ارومیه کام ایرانی‌ها و فعالان محیط زیست در هفته‌ی تلخی که ایران تجربه کرد را شیرین کرد.
اصل این خبر حکایت از آن داشت که حدود 10 هزار قطعه فلامینگو با وجود شرایط مناسب زیستی در پارک ملی دریاچه ارومیه ماندگار شدند و مهاجرت نکردند و اهمیت آن از آنجایی‌ست که بحران آبی دریاچه ارومیه در سال های اخیر اکثر فلامینگوها را به تالاب‌های اقماری این دریاچه کشانده بود و این پرنده‌های زیبا سال‌های سال به واسطه خشکی دریاچه ارومیه، عطای این دریاچه را به لقایش بخشیده بودند.
حالا آنها پس از طی سفر طولانی خود از بخش‌های آفریقای جنوبی و حاشیه‌های خلیج فارس مهاجرت کردند و هم اکنون به دلیل شرایط مناسب زیستی و وجود تغذیه مناسب در دریاچه ارومیه ماندگار شدند و رنگی به آسمان ارومیه بازگردانده‌اند.
در تعریف مرسوم فلامینگو یا مُرغ آتشی را پرنده‌ای می‌خوانند از راستهٔ بال‌آتشی‌سانان. پرنده‌ای با پاهای دراز و منقاری منحنی و گردنی بلند خمیده و پر و بالی به رنگهای سفید و صورتی است.
این پرنده در پروازها بال‌ها و گردن‌ش کشیده و قدری پائین‌تر از سطح بدن قرار می‌گیرد. بالهایش ترکیب زیبائی از رنگهای سرخ و سیاه است. فلامینگو به آرامی راه می‌رود و در حالیکه سر و منقار خود را در آب کم عمق فرو برده تغذیه می‌کند. بیشتر فلامینگوها حلزون وگیاهان آبی را می‌خورند. این پرندگان بصورت دست جمعی و در دسته‌های چند هزارتایی زندگی می‌کنند.
در رابطه با بازگشت آنها اما روز گذشته امید یوسفی، رئیس اداره نظارت بر حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی می‌گوید: این فلامینگوها به علت عمق بیشتر و شیرینی آب در نواحی جنوبی دریاچه و در مصب رودخانه های منتهی به دریاچه فرود می آیند. هم اکنون حضور این فلامینگوها بسیار چشم‌گیر است و همزمان پارک ملی دریاچه ارومیه در فصل بهار با حضور این پرندگان جلوه خاصی به خود گرفته است.
او می‌افزاید: سواحل پارک ملی دریاچه ارومیه مکانی مناسب برای زمستان‌گذرانی فلامینگوها و جوجه‌آوری آنها به شمار می‌رود، به‌گونه‌ای که زمستان گذشته حدود 20 هزار قطعه از این پرنده در این زیست‌بوم فرود آمدند. مردم محلی در جهت میزبانی از این گونه پرنده و ایجاد محیطی امن برای زمستان‌گذرانی آنها، همکاری‌های مطلوبی با محیط زیست دارند. با این حال سوال مهم دیگر در این رابطه این است که ماندن فلامینگو در دریاچه ارومیه می‌تواند نوید بخش روزهای خوش این دریاچه باشد؟
احیای دریاچه آهسته و پیوسته
روند احیای دریاچه ارومیه به تایید ناظران محیط زیست کشور، یک پروژه بلندمدت است و همزمان مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌گویند به مرحله تثبیت وضعیت دریاچه رسیده‌اند. ستاد احیای دریاچه ارومیه که تمرکز فعالیت خود را در دو سال ابتدایی، بر تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه قرار داده بود، در شهریور ماه ۹۵ خبر از تثبیت دریاچه ارومیه و توقف روند کاهش تراز آب و در نتیجه آغاز فاز احیایی داد و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در همین راستا اعلام کرد: با صراحت تمام نوید احیاء شدن دریاچه را به مردم می‌دهیم.
مسعود باقرزاده کریمی - معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست- نیز در این مقطع با اشاره به آغاز فاز دوم احیای دریاچه از مهر ماه ۹۵ از افزایش ۴۴ سانتی تراز دریاچه ارومیه در مهر ماه این سال نسبت به مهرماه سال ۹۴ خبر داد.
مسعود تجریشی - مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیا- که به عنوان یکی از زیر مجموعه های ستاد ملی احیا فعالیت می‌کند درباره تغییرات تراز دریاچه ارومیه نسبت به گذشته می‌گوید: سطح دریاچه ارومیه از ابتدای سال آبی ۹۶- ۹۵، تا تاریخ ۱۴ فروردین، ۲۲۹۹ کیلومتر مربع بوده و حجم آب دریاچه ارومیه تا همین تاریخ ۲۰۳۰ متر مکعب بوده است و تراز دریاچه ارومیه که تا تاریخ فروردین ۹۶، ۱۲۷۰/۷۶ سانتی متر بوده ، نسبت به سال آبی ۹۵-۹۴ ، ۷ درصد و نسبت به سال آبی ۹۴-۹۳، ۹ درصد افزایش یافته است.
وی در مورد آخرین وضعیت بارشی حوضه آبریز دریاچه ارومیه تا ۱۴ فروردین ۹۶ اظهارمی‌کند: از مهر ماه سال ۹۵ تا ۱۴ فروردین ۹۶، این منطقه ۱۴۷ میلی متر ریافت بارش داشته است که این میزان بارش کاهش ۳۴ درصدی نسبت به سال گذشته و ۱۶ درصدی نسبت به میانگین بارش بلندمدت را نشان می‌دهد.
خشکی می‌تواند زندگی ۱۴ میلیون نفر را تهدید کند
اما یکی از دغدغه های مهم ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال ۹۵، دیرکرد دولت در پرداخت بودجه تخصیص داده شده ستاد احیای دریاچه ارومیه بود که اعضای ستاد بارها نسبت به این موضع هشدار دادند و تاکید کردند که نبود اعتبارات مالی به احیای دریاچه ارومیه لطمه می‌زند تا اینکه در اردیبهشت ماه گذشته تجریشی ضمن بررسی آخرین وضعیت بودجه‌ای ستاد احیای دریاچه ارومیه از پرداخت ۶۷۵ میلیارد تومان از محل صندوق توسعه ملی و ماده ۱۰ و ۱۲، خبر داد.
اگرچه به تایید کارشناسان، وضعیت دریاچه ارومیه نسبت به گذشته مثبت ارزیابی می‌شود ولی به اعتراف اعضای ستاد احیای دریاچه ارومیه، هنوز احیای دریاچه با موانع و مشکلاتی مواجه است. وزارتخانه‌های نیرو و کشاورزی مهمترین وظایف را در این موضوع دارند.
با این وجود بر هیچ کس پوشیده نیست که اگر روند گذشته در حوزه محیط زیست طی می‌شد نه تنها بحران خشکی دریاچه ارومیه متوقف نشده بود، بلکه امروز دریاچه به بیابانی تبدیل شده بود که خطرات آن حداقل ۱۴ میلیون ایرانی را تهدید می کرد ولی در شرایط کنونی دریاچه ارومیه به شرایط تثبیت رسیده و روند احیا را آغاز کرده است و برای تداوم احیای دریاچه ارومیه و رسیدن به وضعیت مطلوب در این اکوسیستم مهم، لازم است کلیه دستگاه‌های مربوطه ضمن بازنگری عملکرد خود نسبت به این مطالبه ملی بسیج شوند؛ به‌خصوص که در ماه‌های اخیر ستاد احیای دریاچه ارومیه نسبت به بروز برخی بیماری‌های تنفسی و سرطان ها در نتیجه خشک شدن دریاچه هشدار داده است.
وضعیت گونه‌های جانوری دریاچه قبل از خشک شدن چگونه بود؟
خشکی دریاچه ارومیه علاوه بر تاثیرات محیطی و اجتماعی که بر زندگی همسایگان این دریاچه داشت، تا حد زیادی وضعیت گونه‌های جانوری در این دریاچه مهم را نیز بهم ریخت.
در همین زمینه، بهزاد شیرپنجه، رئیس اداره پارک ملی دریاچه ارومیه پیش از این در گفت‌وگو با روزنامه شرق عنوان کرده بود:
قبل از اینکه دریاچه خشک شود، پارک ملی دریاچه پناهگاه و محل عبور هزاران‌هزار پرنده رنگین‌پر بود. داخل دریاچه هم چون شوری آب زیاد بود، یک نوع آبزی به نام آرتمیا زندگی می‌کرد که تنها موجود زنده درون آب دریاچه بود که جزو بی‌مُهرگان به حساب می‌آمد و در حقیقت نوعی میگوی آب شور بود. این گونه مهمترین منبع غذایی برای بسیاری از پرنده‌های مهاجر به دریاچه مانند فلامینگوها و تنجه‌ها یا بادکوبه و آنقوت و... بود.
او می‌گوید:
در آن سال‌ها در مجموع داخل پارک ملی ١٨٦ گونه پرنده، متعلق به ٢٢ خانواده بومی وجود داشت. برخی از این پرندگان مهاجر بوده و برخی بومی خود اینجا بودند. این پرندگان با زندگی در جزایر ٩ گانه هم به مصب رودخانه‌های سیمینه‌رود و زرینه‌رود که به دریاچه می‌ریخت، نزدیک بودند و هم از آرتمیای موجود در آب دریاچه تغذیه می‌کردند.
شیرپنجه ادامه می‌دهد: به‌عنوان‌مثال پلیکان‌ها بعد از لانه‌گذاری و جوجه‌آوری در جزایر از مصب رودخانه‌ها ماهی صید کرده و به داخل جزایر برای جوجه‌های خود می‌بردند. علاوه‌براین در جزیره‌های کبودان و اشک به‌دلیل وجود چشمه‌های آب شیرین، قوچ و میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی نگهداری می‌شود که جزء نادرترین گوزن‌های دنیاست.
۴۲۴۲