حامد صالح‌آبادی
همواره انتخابات در ایران موجب آن می‌شود که نامزدها از میان گروه‌ها، چهره‌ها، نخبگان و. . . یارگیری کنند و حمایت آنها را از کاندیداتوری خود هر چند ظاهری در پشت سر خود داشته باشند. با وجود اینکه در ایران هنوز احزاب نتوانسته‌اند نقش بسزایی در عرصه سیاسی کشور داشته باشند، نمی‌توان در چنین جامعه‌ای این تصور را داشت که حمایت احزاب و تشکلها از یک نامزد خاص می‌تواند در آرای او تأثیر بسزایی داشته باشد. در کشور ما بیشتر از آنکه احزاب و تشکلها تأثیر‌گذار باشند این چهره‌ها هستند که از میزان اثر‌گذاری بالایی برخوردارند و تا کنون هم این تجربه برای همگان به اثبات رسیده است. اما به نظر می‌رسد حمایت احزاب و گروه‌ها از یک نامزد خاص بیشتر از آنکه در سطح جامعه مورد توجه قرار بگیرد در رسانه‌ها و دایره فعالین سیاسی اجتماعی و نخبگان مورد توجه قرار می‌گیرد و این یارگیری‌ها هم بیشتر به نظر می‌رسد برای فضا‌سازی رسانه‌ای است. از رفتار انتخاباتی مردم ایران در انتخابات‌های مختلف می‌توان به این نتیجه رسیدکه این حمایت‌ها تأثیر به خصوصی در تصمیم‌گیری مردم ندارد. با این حال در مجلس هفتم طیفی در میان اصولگرایان قد علم کرد و عنوان خود را اصولگرایان مستقل یا منتقد قرار داد. مؤسسان این طیف همگی از منتقدان به نام دولت نهم بودند که نقدهای آنها همواره از تریبون بهارستان خطاب به پاستورنشینان روانه می‌شد. این طیف از اصولگرایان در انتخابات مجلس هشتم نتوانست با جبهه متحد اصولگرایان به توافق برسد و تصمیم به حضور مستقل در انتخابات گرفت. نتیجه کنار گذاشتن منتقدان توسط جبهه متحد اصولگرایان این شد که اکثر افراد منتسب به اصولگرایان منتقد از راهیابی به بهارستان بازماندند و در کنار گود به ادامه انتقاداتشان از عملکرد دولت نهم می‌پردازند. با نزدیک‌تر شدن به انتخابات دهم نامزدها فعالیت‌های خود را برای یارگیری افزایش داده‌اند و از این رو برخی از تحلیلگران به احمدی‌نژاد توصیه کرده‌اند که برای پیروزی مجدد در انتخابات، منتقدان دولتش را با خود همراه کند. به نظر می‌رسد این همراهی به سادگی صورت نخواهد پذیرفت و منتقدان برای همراه شدن با احمدی‌نژاد شروطی را تعیین کرده‌اند که از جمله به تغییر شیوه‌ها، روش‌ها و هدف‌ها می‌توان اشاره کرد. به عقیده امیر محبیان روزنامه‌نگار و فعال سیاسی، احمدی‌نژاد مدیری هوشمند است و این ظرفیت در او وجود دارد که این تغییرات را در سطح دولت انجام دهد ولی به گفته محمد خوش‌چهره این احتمال فوق العاده ضعیف است که احمدی‌نژاد تغییر کند و بتواند منتقدانش را جذب کند.
شیوه‌ها و روش‌ها منشأ اختلاف و انتقاد است
محمد خوش چهره عضو سرشناس اصولگرایان منتقد در گفت‌وگو با «خبر» در پاسخ به این سؤال که آیا این احتمال وجود دارد که منتقدان با دولت همراه شود، با بیان اینکه ما هم روابط دوستانه‌ای با بعضی از دولتمردان داریم می‌گوید: منتقدان دولت اشکالشان بر روی شیوه‌هایی است که توسط دولت اتخاذ شده است. بنابراین اشکالی که از ابتدای این دولت بوده این است که هدف‌ها و آرمان‌ها مشترک در بین نیروهای ارزشی و اصولگرا است. اما شیوه‌ها، روش‌ها و نگرش‌های موجود منشأ اختلاف و انتقاد بوده است.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران که در مرحله دوم انتخابات مجلس هشتم از راهیابی به مجلس بازماند، با وجود اینکه احتمال تغییرات در دولت را ممکن می‌داند اما تأکید می‌کند که این احتمال فوق‌العاده ضعیف است که دولت نهم در شیوه‌ها و روش‌هایش تغییری بدهد. مخصوصاً اینکه نظام مدیریتی این دولت مبتنی بر باورها و سلایق شخصی رئیس‌جمهور است تا اینکه متأثر از یک کارجمعی باشد. بنابراین اینها ریشه‌های هشدار و انتقاد است و اگر اینها تغییر کرد قطعاً هر آدم منصفی داخل جریان دولت خواهد شد ولی بنده خودم به هیچ وجه داخل اجرا نخواهم شد.
گوش به حرف منتقدان
از سوی دیگر امیر محبیان تحلیلگر مسائل سیاسی درباره چگونگی جذب منتقدان توسط احمدی‌نژاد به «خبر» می‌گوید: عوامل چندی ممکن است به جذب منتقدان توسط احمدی‌نژاد بینجامد. یکی اینکه احمدی‌نژاد در فاز دوم دوره ریاست جمهوری خودش است و نباید از وجه تمایز سیاسی به منتقدانش نگاه کند. بلکه باید تلاش کند از ظرفیت اصولگرایان برای تعمیق بخشیدن به برنامه‌هایی که پیگیری کرده استفاده کند. مورد دیگر این است که در مذاکراتی که اصولگرایان با احمدی‌نژاد دارند ایشان باید توضیح بدهد که چرا از همه نیروهای اصولگرا تاکنون نتوانسته دردولت استفاده کند و چترش را روی سر آنها بگیرد.
وی معتقد است: عقل حکم می‌کند که حتی اگر احمدی‌نژاد به این نتیجه رسیدکه در حوزه‌هایی افرادی که دارای تخصص هستند اما دارای گرایش اصلاح‌طلبانه ، ولی مخل نیستند بلکه نیروهای متخصص هستند از آنها بهره بگیرد. بنابراین احساس می‌کنم اقتضائات عملی دولت احمدی‌نژاد را به جایی برساند که به تفکرات منتقدان خودش گوش فرا‌دهد و سعی کند تعامل بهتری با این افراد برقرار کند چرا که در این تعامل هم موضع منتقدان نرم خواهد شد و در عین حال دولت قادر خواهد بود که تا حدود زیادی از توانایی‌ها و تخصص منتقدانی که زیر چتر حمایتی‌اش نیستند برخوردار شود و به این وسیله قدرت دولت به لحاظ تخصصی و کارشناسی افزایش می‌یابد.
محبیان باتوجه به عملکرد احمدی‌نژاد و احتمال اصلاح پذیری او ابراز می‌دارد: دولت باید در عملکردش یک بازنگری کند. ظرفیت کارشناسی کشور ظرفیت بی‌نهایتی نیست و دولت نهم هم انرژی زیادی را مصرف می‌کند که به اهداف خودش برسد و مطمئناً بعد از مدتی دچار یک فرسودگی شدید خواهد شد. اگر دولت بتواند به اهدافش برسد اشکالی نیست اما به نظر می‌رسد که اگر دولت بتواند نیروهای جدیدی را به بدنه خود تزریق کند تا در کنار نیروهای قدیمی کار کنند، جهت‌گیری منتقدان مشکلی با دولت ندارد و قصد دارند که به دولت کمک کنند تا کشور توسعه یابد. بنابراین اگر دولت اینگونه عمل کند حرکت عقلانی انجام داده است ولی اگر اینگونه عمل نکند و خودش را به دایره کوچکی از نیروها محدود کند، عملاً بسیاری از ظرفیت‌ها را از دست داده است و در عین حال حیطه منتقدان خودش را گسترده‌تر می‌کند و طبیعتاً کسانی که از دایره عمل بیرون می‌مانند به جمع منتقدان اضافه می‌شوند و این نقطه ضعف برای دولت احمدی‌نژاد باقی خواهد ماند که قادر به جذب نیروها نیست. یکی از کارهایی که مدیر سیاسی باید انجام دهد این است که مخالفان خودش را جذب کند و حداقل آنها را از حالت مخالفت به حالت خنثی در بیاورد. اما اگر کسی نتواند این کار را انجام دهد و همفکران خود را نیز به سمت دایره منتقدان براند به نظرم در این صورت دولت نتوانسته از موضع صحیحی عمل کند.
این تحلیلگر مسائل سیاسی در مورد ظرفیت احمدی‌نژاد برای انجام این تغییرات می‌گوید: ما در این خصوص دو راه در پیش داریم، یکی اینکه ناامیدانه درباره این مسئله بحث کنیم که گره‌گشا نخواهد بود. دیگری این است که امیدوار باشیم احمدی‌نژاد باتوجه به شرایط، تغییراتی در رویکرد دولت از لحاظ جذب نیرو و بهره‌گیری از نیروها ایجاد کند. معتقدم که اگر احمدی‌نژاد ارزیابی مجددی از عملکردش داشته باشد به سمت استفاده از منتقدان خواهد رفت.
بدون برنامه
اما سعید ابوطالب دیگر عضو اصولگرایان منتقد، جذب منتقدان توسط دولت را توهین تلقی می‌کند و معتقد است که این کار در اذهان عمومی به نوعی خواهد بود که انگار ما از دولت سهم‌خواهی کرده‌ایم اما ما اصلاً هیچ سهمی از دولت طلب نکرده‌ایم و فقط برای کارهای غیرکارشناسی از دولت انتقاد می‌کنیم.
این نماینده سابق مجلس در پاسخ به این سؤال که آیا احتمال حمایت اصولگرایان منتقد از احمدی‌نژاد در انتخابات آتی وجود دارد، به «خبر» می‌گوید: نه در جریان اصولگرایی بلکه در میان همه نیروهایی که معتقد به انقلاب و قانون اساسی هستند هیچ‌کس مشکل شخصی با احمدی‌نژاد ندارد. چنانچه خیلی از افرادی که اصولگرای منتقد هستند در پاره‌ای موارد از عملکرد دولت حمایت کرده‌اند و این انتقاد‌ها از عملکرد دولت موضوعی است و ربطی به مخالفت با شخص احمدی‌نژاد ندارد و در واقع نقد عملکردهاست. ضمن اینکه شعارهایی که احمدی‌نژاد در سال 84 داد شعارهای ارزشی انقلابی است و مورد تأیید هم جریانات است اما دولت در طول این 4 سال نشان داده است برای شعارهایی که می‌دهد استراتژی و برنامه ندارد. دولت در مجموع دچار چند اشکال ساختاری است. یکی اینکه مجموعه دولت دچار خودشیفتگی است و این سبب می‌شود دولتمردان از رایزنی‌ها و نظر کارشناسان و نخبگان استفاده نکند. مشکل دیگر دولت این است که مجموعه دولت دچار توهم توطئه است.
وی می‌افزاید: هر کسی که یک نقد دلسوزانه به دولت می‌کند از سوی رسانه‌های حامی دولت متهم به دشمنی با دولت می‌شود و متأسفانه تعابیری علیه منتقدان به کار می‌رود که اصلاً سزاوار هیچ جریان داخل نظام نیست.
وی با توضیحات بیشتر در خصوص گفته‌اش درباره موضوع توطئه دولت می‌افزاید: تصمیمات اجرایی مبتنی بر نظرات کارشناسان نیست، وقتی مورد نقد قرار می‌گیرد به جای اینکه استدلال علمی بیاورد می‌بینیم که رسانه‌های دولت به منتقدان حمله می‌کنند. اگر رفتار دولت یک پشتوانه کارشناسی داشت به جای اینکه منتقدین را متهم کنند از ادله‌های کارشناسی استفاده می‌کردند. بنابراین به نظرم این سخنان دولت که می‌خواهد منتقدین را جذب کند به نوعی توهین به منتقدین است. منتقدین دولت تنها از میان اصولگرایان که نیستند. بخشی از اصلاح‌طلبان هم منتقد دولت هستند ضمن اینکه جریان اصولگرایی همه توده انقلابی مردم که نیست بلکه یک جریان سیاسی است نه جریان اصولگرا و نه جریان اصلاح‌طلب به معنی همه مردم نیستند و در انتخابات مردم رفتار سیاسی دارند که غیر قابل پیش‌بینی از سوی جریانات سیاسی است و انتخاب احمدی‌نژاد نشان از رفتار غیر قابل پیش‌بینی مردم بود چون احمدی‌نژاد در انتخابات نهم کاندیدای جریان اصولگرا نبود و اصولگرایان سه کاندیدای دیگر غیر از احمدی‌نژاد داشتند و تا لحظه آخر هم می‌گفتند که نامزد ما احمدی‌نژاد نیست و از نامزدهای دیگر حمایت می‌کردند.