محمد اکبری: شرایط برای برجام شرایط بغرنجی است. به نظر می رسد فضای گفتمانی به بن بست رسیده و آنچه طرف مقابل یعنی امریکا و ترامپ از آن می خواهد با آنچه ایران در نظر دارد در تناقض است. ترامپ به دنبال وصل کردن برجام به برنامه موشکی و محدود شدن حضور منطقه ای ایران است، اما ایران برنامه موشکی خود را خط قرمزی می داند که غیرقابل مذاکره است. در این میان نقش اروپا از حساسیت زیادی برخوردار است. آیا اروپا می تواند برای این شرایط نوعی توازن ایجاد کند و در عین راضی ترامپ را برای ماندن در برجام به گونه‌ای متقاعد کند که وارد خطوط قرمز ایران نشود؟ آیا جایگزینی برای مذاکرات موشکی وجود دارد؟
در این باره با عبدالرضا فرجی راد، دیپلمات و استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین المللی گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید:
فضای پیش روی برجام را چگونه می بینید؟ ترامپ برنامه موشکی ایران را به برجام وصل کرده و از طرفی ایران را غیرقابل مذاکره می داند. آیا می توان امیدوار بود مسیر میانه ای برای خروج از این شرایط شکل گیرد؟
آمریکا از زمان حضور ترامپ در امریکا خواستار لغو برجام بوده است، اما اروپایی ها با این مسئله موافق نبودند و در مقابل آن ایستادند و فشارهای زیادی بر امریکا و ترامپ شکل گرفت تا از برجام خارج نشود. تا جایی که اروپایی‌ها با یک حالت فعالی با نمایندگان کنگره و تیم ترامپ ارتباط برقرار کردند و سعی کردند روی آنها تاثیر بگذارند و هزینه های خروج از برجام را یادآور شوند. این روند حتی می توانست به یک حالت تهاجمی منجر شود که به برخورد اقتصادی اروپا و آمریکا بینجامد. به نظر می رسد که اروپایی ها با ترامپ و تیم دولت آمریکا به نوعی از توافق رسیدند که برجام حفظ شود، اما در مقابل، خواسته‌های ایالات متحده آمریکا که بعضا خواسته‌های اروپا نیز هست و در راستای منافع ملی کشورهای اروپایی تعریف می‌شد، آنها را با ایران به صورت جداگانه مورد بحث قرار دهند.
دلیل امریکا برای اصرار بر این موضوع چیست؟
آمریکایی‌ها فشار می‌آورند که این در درون برجام قرار بگیرد، چون می‌خواهند هم برجام و محدودیت های هسته ای ایران را مادام‌العمر کنند، هم با وصل کردن مسائل موشکی به آن محدودیتهای محکم و بیشتری برای برنامه موشکی شکل دهند. در برجام و گفت و گوهای هسته ای مسائل موشکی به صورت خاص دیده نشده است، از ابتدا تلاش شد که بحثی روی آن نباشد فقط بحث موشک‌هایی گنجانده شد که کلاهک هسته‌ای دارند. در حال حاضر امریکا تلاش می کند نظر اروپایی ها را به خصوص فرانسه و پس از آن انگلیس و آلمان را به نظر خود نزدیک کند و اجماعی در این باره شکل گیرد.
ذکر این نکته نیز ضروری است که از گذشته اروپایی ها نگرانی هایی در مورد برنامه موشکی ایران داشته اند و حال به نظر می رسد افکار دو طرف به هم نزدیک می‌شود. حالا سوال شما این است که آیا یک راه سومی وجود دارد؟ آنها می‌گویند این کار باید بشود، ایران می‌گوید ما غیر از برجام چیزی را قبول نمی‌کنیم؛ نه در رابطه با مسائل منطقه‌ای صحبت می‌کنیم، نه در رابطه با مسائل موشکی صحبت می‌کنیم. آیا راه سومی وجود دارد. باید گفت که طرف امریکا و اروپا فشارها را زیاد خواهند کرد. می توان حدس زد بیشترین فشار هم روی سرمایه‌گذاری‌هایی خواهد بود که قرار است از سوی اروپایی ها در ایران شکل گیرد، مثلا روی خط‌های اعتباری داده شده ممکن است اثر می‌گذارد و طبیعتا اقتصاد ایران را در آینده با فشار بیشتری مواجه می کند. می‌بینیم که غیرمستقیم با فشارهایی که روی بعضی از کشورهای متحد آمریکایی‌ها می‌آورند روی خرید نفت ایران هم اثر می‌گذارند که این یک واقعیتی است که باید آنرا بپذیریم.
این روند قطعاً با همراهی همپیمانان منطقه ای امریکا هم همراه خواهد بود.
بله، مثلاٌ سعودی‌ها نقش خود را بازی می‌کنند. در واقع هر کشوری که خرید نفت ایران را کاهش می‌دهد، با ارائه تخفیف نفت به خریداران عرضه می‌کند. طبیعتا یک هماهنگی بین غرب و کشورهای عربی دشمن ایران به وجود آمده که همه به صورت دسته جمعی با فشار بر روی ایران و برجام، تلاش می کنند آنرا تغییر دهند و به نوعی میراثی که از اوباما مانده و هنوز نتوانسته اند لغو کنند، حداقل آنرا تغییر دهند، محدودیت هسته‌ای را مادام‌العمر کنند، مسائل موشکی را محدود کنند و حتی اگر دستشان برسد، دیگر مسائل را کنترل کنند و نگذارند پیشرفتی در روندهای دیگری که ایران با آن مواجه است شکل گیرد. این فشارها مسائل منطقه و نفوذ ایران را هم شامل می شود.
ایران چه سیاستی را می تواند در پیش گیرد؟ مسیر عملی برای خروج از این وضعیت وجود دارد؟
من اعتقاد دارم در حال حاضر نباید بر سر مسائل موشکی مذاکره کنیم. ما در وهله اول باید یک بحث مقدماتی در راستای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران داشته باشیم. به هر حال نباید از مذاکره فرار نکنیم، باید با طرف مقابل دیالوگ برقرار کرد و وضعیت موجود را تشریح کرد. کشورهایی هستند که با ما در منطقه دشمنی می‌کنند، این دشمنی هم به اثبات رسیده است، آنها محرک تروریسم منطقه‌ای و تروریسم بین‌المللی هستند و ما هم تنها کشوری هستیم در این منطقه که از موشک و موشک‌پراکنی، بزرگ‌ترین ضربه را در یک قرن اخیر خوردیم. باید به غربی ها گفته شود و این سوال اساسی پرسیده شود که آیا نظر آنها این است که ما بیاییم موشک تولیدی خود را محدود و کنترل کنیم؟ در حالی که عربستان سعودی و امارات عربی که با ما دشمنی دارند مجهز به هواپیماهای F18، تانک‌های چیفتن و آخرین سیستم دفاعی هستند؟ و موشک‌هایی با برد 2500 کیلومتری با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارند؟ (عربستان از چین دریافت کرده است)
هیچ کسی در دنیا نمی‌تواند بگوید، شما هیچ سامانه دفاعی نداشته باشید در حالیکه دشمنان شما داشته باشند. ما اعلام کرده ایم موشکمان برای دفاع از خودمان است. باید به آنها ثابت کنیم هیچ کشوری را تهدید نمی کنیم، برد موشک ما پنج هزار کیلومتر نیست و قصد آنرا نیز نداریم، برد دو هزار کیلومتری را هم مسئولان ما گفته‌اند نمی‌خواهند. ما حاضریم موشک را در حدی تولید کنیم که ابزار دفاع از منافع و امنیت ملی ما باشد، اما باید به آنها بگوییم که از نظر قدرت نظامی باید دستمان باز باشد. اگر کشورهای دشمن ما در منطقه که علمای آنها خون ما را حلال می‌دانند، هواپیمای F18 و میراژ می‌توانند بگیرند، به ما هم باید داده شود. از این رو بحث مقدماتی در این چارچوب را اشکالی ندارد داشته باشیم. خب اگر حاضر شدند وارد این بحث شوند، ما می‌پذیریم، اگر حاضر نشدند، خب هیچ کشوری این را نمی‌پذیرد و ما هم باید مقاومت کنیم که یک کشور بزرگ با تاریخ تمدنی ایرانی با 81 میلیون جمعیت قابل پذیرش نیست که هیچ ابزاری برای دفاع مشروع خود نداشته باشد. هواپیما، تانک‌های پیشرفته و موشک‌های میان‌برد نداشته باشد و در مقابل دشمنانی که خودشان در منطقه بزرگ‌ترین سیستم تروریستی دنیا را شکل دادند، مجهز به آخرین دستاوردهای نظامی باشند.
52312