طی چند ماه گذشته شاهد تهدیدهای مکرر ترامپ با موضوع خروج از توافق هسته‌ای ایران و کشورهای گروه 1+5 موسوم به برجام بوده‌ایم. مذاکرات سنگین هسته‌ای ایران و 1+5 از همان روزهایی که پشت درب‌های بسته در جربان بود تا روزی که همه وزرای امور خارجه عکس یادگاری گرفتند، همواره مخالفان داخلی و خارجی فراوانی داشت تا این‌که ترامپ برخلاف تصور اکثر سیاسیون جهان، کلید کاخ سفید را در دست گرفت. ترامپ با ظاهر و رفتارهای تاجرگونه‌اش، از همان روز اول آمریکا را بازنده بازی برجام دانست و تمام تلاش خود را بر این گذاشت که اروپا را همراه خود کند.
خروج یکجانبه آمریکا از توافق می‌تواند آن را جوان‌مرگ کند و بلاتکلیفی طولانی‌مدت سرنوشت توافق می‌توان به از بین رفتن تدریجی آن منتهی شود. برجام اگرچه ایران را از زیر فشار تحریم‌های سنگین بین‌المللی آزاد کرد، اما نتوانست تمامی مشکلات از جمله معضل مراودات با بانک‌های جهانی را حل و فصل کند. برجام توانست تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران را لغو کند. آمریکا نیز تحریم‌های مربوط به مساله هسته‌ای ایران را، آنچه از سوی دولت اعمال شده بود، برداشت و در برابر تحریم‌های کنگره نیز که از نظر قانونی توانایی حذف نداشت، از مسیر تعلیق 6 ماهه و تمدید آن جلو فت.
شاید هیچ سیاستمدار عاقلی در چنین شرایطی واقعا به خروج از برجام فکر نکند، اما ترامپ این را می‌خواهد. شاید تصور شود چون او حرکات و سیاست‌هایش مبتنی بر عقل و تدبیر نیست، پس احتمالا از برجام خارج خواهد شد. اما این دقیقا همان تصوری است که ترامپ می‌خواهد جهانیان از وی داشته باشد. آمریکا به دنبال تغییرات اساسی در برجام است. این تغییرات به منزله نظارت مستقیم به هیچ‌وجه وجود ندارد. چنین تغییراتی در را برای افزودن تقاضای بیشتر از سوی آمریکا باز خواهد کرد؛ موضوعی که به طور حتم ایران زیر بار آن نخواهد رفت.
اقتصاد ایران طی سال‌های گذشته روزهای پرفراز و نشیبی را گذرانده است. عمده‌ترین دروازه اقتصاد ایران به تجارت جهانی، نفت بوده، با این حال سیاست‌های کلان استراتژیک به کار گرفته شده، باعث شده که دروازه تجارت خارجی ایران چندان گشوده نباشد؛ به طوری که هر گاه تحریم‌ها و فشارهای آمریکا افزایش پیدا کرده، اغلب کشورها و شرکت‌های بزرگ و سرمایه‌گذار در اقتصاد ایران، بازار کوچک‌تر فدای منافع بزرگ‌تر خود کرده‌اند.
در حال حاضر به نظر می‌رسد در شرایط کنونی امکان گسترش و عمق دادن به مبادلات خارجی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی وجود نخواهد داشت و متاسفانه مخالفت‌های داخلی دو سال پس از برجام، این فرصت گرانبها در جذب سرمایه‌های خارجی را از ایران گرفت. اما نباید فراموش کرد که اگر سیاست‌های درست اقتصادی داشته باشیم، می‌توانیم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی عمل کنیم.
بدون تردید این شرایط با وجود مشکلات اقتصادی که این روزها گریبان مردم را گرفته، مطلوب نیست. در شرایط پیچیده پیش رو، اعمال اصلاحات اقتصادی نیز بسیار دشوار خواهد بود، اما شدنی است. در کل خروج از این وضعیت و استحکام بخشی به آن، تنها در سایه واقع‌گرایی و ارتباط با دنیا میسر خواهد شد.
به نظر می‌رسد که دولت دوازدهم انتظار بدترین سناریو را می‌کشد و به همین منظور به‌دنبال تقویت اقتصاد ایران و بهبود تجارت با کشورهایی نظیر جمهوری آذربایجان، چین، هند و پاکستان کرده است، در این‌صورت حتی اگر اروپا هم با ترامپ هم‌داستان شود، تاثیر چندانی بر اقتصاد ایران نمی‌گذارد.
* تحلیلگر اقتصادی
35225