خاتمی گره خورده است و هربار که این واژه در جایی به گوش می‌رسد بی‌درنگ چهره واضع آن در اذهان تداعی می‌شود. حدود یک دهه پیش زمانی که خاتمی، رئیس‌جمهور وقت، در سخنرانی خود از تعامل فرهنگ‌ها به جای تقابل سخن گفت خیلی زود سازمان ملل در بیانیه‌ای سال 2001 را سال گفت‌وگوی تمدن‌ها نام نهاد.
خاتمی ایده گفت‌وگوی تمدن‌ها را در تقابل با نظریه «نبرد تمدن‌ها»ی ساموئل هانتینگتون مطرح کرد و آن را راهکاری در جهت برقراری هر چه بیشتر صلح در جهان دانست. پس از آن بود که همایش‌ها، نشست‌ها، کنفرانس‌ها و جلسات مختلفی، در سطح ملی و بین‌المللی برای کاربردی کردن این ایده تشکیل شد و بنیادهای مختلفی در این خصوص تأسیس شدند.
پیگیری خاتمی در طرح این ایده پس از پایان دوره ریاست‌جمهوری وی بیشتر شد و با جدیت برنامه‌های مؤسسه گفت‌وگوی فرهنگ‌ها را سازماندهی کرد. در نتیجه همین پیگیری‌ها بود که پاییز سال گذشته همایش بین‌المللی «دین در دنیای معاصر» در مرکز دایره‌المعارف اسلامی چهره‌های سرشناسی را به خود دید: کوفی‌عنان دبیرکل سابق سازمان ملل متحد، رومانو پرودی نخست‌وزیر اسبق ایتالیا، بوندویک نخست‌وزیر سابق نروژ و مری رابینسون رئیس‌جمهور سابق ایرلند و رئیس کمیسیون عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد و نیز بسیاری از شخصیت‌های مختلف سیاسی و فرهنگی ایرانی و خارجی از جمله رؤسای‌جمهوری سابق سوئیس، سریلانکا، ایرلند، پرتغال و نخست‌وزیران سابق فرانسه، سودان، بوسنی و نیز فدریکو مایور، دبیرکل سابق یونسکو و نیز اندیشمندانی از کشورهای مصر، پاکستان، انگلستان و آلمان.
شخصیت‌هایی که به دعوت خاتمی آمده بودند تا با همفکری یکدیگر راه‌های تعمیق گفت‌وگوی تمدن‌ها و پرهیز از جنگ و خشونت را بررسی کنند. با این حال این‌گونه جلسات هنوز هم ادامه دارد و به نظر می‌رسد تا سال‌ها ادامه خواهد داشت. از جمله همایش بین‌المللی «گفت‌وگوی تمدن‌ها و تنوعات فرهنگی» که از دیروز در تونس آغاز شده و تا فردا 14 خرداد‌ماه ادامه خواهد داشت. در این همایش قرار است، با حضور شخصیت‌های فرهنگی کشورهای مختلف جهان، سید‌محمد خاتمی رئیس مؤسسه بین‌المللی گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها سخنرانی کند.
این همایش سه روزه به منظور تأکید بر تسامح دینی و فرهنگی در جهان اسلام با هدف بررسی ارزیابی وضعیت گفت‌وگوی تمدن‌ها و تنوعات فرهنگی، شرایط گفت‌وگو، همکاری‌های بین‌المللی و مراکز علمی برای گفت‌وگوهای مداوم با وجود تکثرات فرهنگی برگزار می‌شود. هدف از برگزاری این همایش تشویق بر گفت‌وگوی تمدن‌ها، بررسی اساس تنوعات فرهنگی، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تنوعات فرهنگی و چگونگی همکاری بین‌المللی برای گفت‌وگوی تمدن‌ها به منظور احترام به تنوعات فرهنگی عنوان شده است. البته یکی دیگر از انگیزه‌های برگزاری چنین همایشی از سوی دولت تونس با همکاری سازمان تربیت، علوم و فرهنگ اسلامی (آیسیسکو)، انتخاب قیروان به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2009 است.
همه ساله سازمان تربیت، علوم و فرهنگ اسلامی (آیسیسکو) سه شهر را به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی میکند که طی یک‌سال باید برنامه‌هایی به منظور معرفی ابعاد مختلف کشورهای اسلامی چون تاریخ، تمدن و فرهنگ اسلام و مسلمانان ارائه کنند. این عنوان امسال به شهر قیروان در تونس اختصاص یافته است.