اغلب رسانه‌های اقتصاد و گزارش‌هایی که توسط نهادهای اقتصادی منتشر می‌شوند، به خاطر تیراژ پایین و نوع زبانی که به‌کار می‌گیرند که تخصصی خوب است، از دسترس مردم خارج هستند. شهروندانی که قادر باشند از میان شمار زیادی اصطلاحات آشنا برای اقتصادخوانده‌ها – برای مثال از آن جنس که در سند بودجه کشور گنجانده می‌شود – و ناآشنا برای عموم مردم، فهمی از روندهای اقتصادی به دست آورند زیاد نیست.
سند بودجه سالیانه کشور یکی از مهم‌ترین اسنادی است که سرنوشت زندگی روزمره مردم نیز به آن گره خورده و توسعه نیز در گرو آن است. چندین دهه است بودجه سندی دست‌نیافتنی و غیرقابل فهم برای مردم بوده است. اکثریت قاطعی از مردم چیزی درباره کسر بودجه (و اثراتش)، تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، بودجه عمومی، بودجه شرکت‌های دولتی و ده‌ها مفهوم موجود در بودجه و کاربرد آن‌ها در مملکت‌داری نمی‌دانند. دو سه سالی است که مطالبه‌ای در حال فراگیر شدن برای شفافیت و قابل فهم شدن بودجه آغاز شده است. شبکه‌های اجتماعی نیز کمک کرده‌اند، اما کماکان جای خالی گزارشی تفصیلی که بودجه را به زبان قابل فهم تبدیل کند، چیزی شبیه «بودجه به زبان آدمیزاد» خالی بود.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تاریخ پنج دی‌ماه ۱۳۹۷ گزارشی با عنوان «بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ کشور: بودجه به زبان ساده» منتشر کرده است. من تا آن‌جا که اطلاع دارم این اولین باری است که گزارشی با این کیفیت درباره تشریح بودجه منتشر می‌شود و به نوعی می‌توان آن‌را حاصل مطالبه‌گریِ در حال عمومی‌شدن برای شفافیت و آگاهی عمومی درباره بودجه تلقی کرد.
این گزارش با یک مثال ساده از کشور اوگاندا نشان می‌دهد که آن‌چه به سادگی در بودجه می‌آید و ظاهرش موّجه است و حدود ۲۵ میلیون دلار درآمد برای عمران کشور اوگاندا فراهم می‌کند، در واقع ۷۵۰ میلیون دلار به اقتصاد این کشور ضربه می‌زند. خواننده عادی و غیراقتصادخوان نیز به سادگی آن‌را درمی‌یابد. شاید برای اولین بار است که یک گزارش رسمی دولتی در تیتر خود خیلی خودمانی می‌نویسد «بودجه خوبی چه جور بودجه‌ای است؟» و پس از آن درباره «بودجه سرِ کاری»، «بودجه بی‌برنامه» و «بودجه روزمره» و وجوه بودجه خوب از جمله عدالت توضیح می‌دهد. جدولی که در صفحه ۵ این گزارش ارائه شده شاخص‌های خوبی برای قضاوت درباره بودجه در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
این گزارش شرحی مناسب از مراحل بررسی و تصویب بودجه ارائه می‌کند. شاید خیلی ساده باشد، اما به خواننده می‌گوید راحت‌تر آن است که ۴ صفر را از جلوی هر عدد بودجه بردارید و آن‌را به «میلیارد تومان» بخوانید یا ۷ صفر را حذف کنید و واحد عدد «هزار میلیارد تومان» می‌شود. همین توصیه ساده، سرگیجه افراد در خواندن بودجه و رسیدن به درکی از اعداد و به دنبال آن مقایسه‌ها را ساده‌تر می‌کند.
گزارش هم‌چنین شرحی ساده و قابل فهم از مفاهیم بودجه می‌دهد و به همان سادگی توضیح می‌دهد که هر یک دلار کاهش قیمت نفت، باعث ۲۴۰۰ میلیارد تومان کاهش منابع می‌شود و چگونه دست بالا گرفتن درآمدهای نفتی، همه کاستی‌ها و نقصان‌های بودجه را می‌پوشاند. این گزارش به صراحت درباره شرکت‌های دولتی می‌نویسد: «مجمع شرکت‌ها، بودجه مصوب خود را به سازمان برنامه و بودجه جهت تأیید ارسال می‌کنند و سازمان برنامه نیز (غالباً بدون بررسی کافی) آن‌ها را به مجلس برای تصویب ارسال می‌کند.» ولی این خبر خوب را هم می‌دهد که از بودجه سال ۱۳۹۸ مطالبه برای کسب اطلاعات شرکت‌های دولتی، آغاز شده است.
ارقام جدول ۹ آن نشان می‌دهند که هر ایرانی در قالب بودجه سال ۱۳۹۸ برای هر بخش چقدر هزینه می‌کند و بزرگ‌ترین رقم هزینه‌های هر ایرانی برای رفاه اجتماعی و معادل ۱۳۶۵۳۶۳ تومان و بعد از آن ۵۸۴۸۸۸ تومان برای بهداشت و کوچک‌ترین عدد ۴۸۴۷ تومان و برای محیط‌زیست است.
گزارش «بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ کشور: بودجه به زبان ساده» یک موفقیت کوچک اما مؤثر برای شفاف‌سازی و رسا کردن صدای دانش اقتصادی در عرصه عمومی است که باید تداوم یابد و تقویت شود.
* نسخه مفصل‌تر این متن در روزنامه ایران مورخ ۱۹ دی ۱۳۹۷ منتشر شده است.