مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و فعالیت‌های زیستی، مرکزی ۱۱ ساله است که با هدف شناسایی، جمع‌آوری، نگهداری کشت و تکثیر گونه‌های زیستی و ذخایر ژنتیکی با حکم رهبری تأسیس شد. این مرکز در تلاش است تا از این ذخایر ژنتیکی محافظت کرده و با در اختیار قرار دادن این منابع به مراکز علمی، دانشگاهی و پژوهشی زمینه استفاده از آنها را فراهم آورد. این مرکز نیز به مانند اغلب مؤسسات علمی-پژوهشی در سالی که گذشت با فراز و نشیب‌ها و چالش‌هایی در ادامه مسیر خود مواجه بود.
در برهه‌ای از زمان نیز این مرکز تغییرات مدیریتی را تجربه کرد و بر این اساس در پاییز سال قبل، پس از استعفای سید ابوالحسن شاهزاده فاضلی، سید مجید تولیت ابوالحسنی با حکم رئیس سازمان جهاد دانشگاهی سرپرستی این مرکز را برعهده گرفت.
در سال ۹۷ این مرکز میزبان هیئت‌های مختلف متخصصان علوم زیستی کشورهای تایوان، آلمان، روسیه، آذربایجان، ترکیه و مالزی بوده است؛ علاوه بر آن راه‌اندازی بانک نگهداری نمونه‌های ژنتیکی زیستی دریایی از دیگر اقدامات مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و فعالیت‌های زیستی در سال ۹۷ است. به گفته رئیس سابق این مرکز از این میکرو ارگانیسم‌های دریایی در تولید سوخت، تولید دارو برای انواع سرطان‌ها و … می‌توان بهره برد.
تولید دو رده از سلول‌های گرانولوزا
یکی دیگر از موفقیت‌های مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و فعالیت‌های زیستی تولید دو رده از سلول‌های گرانولوزا نامیرا شده با منشأ طبیعی و سلول‌های گرانولوزا با منشأ سندروم پلی کیستیک است.
دکتر پروانه فرزانه، مدیر بانک سلول‌های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در خصوص این دستاورد گفت: امروزه کشور ما جزو ۱۰ کشور برتر در زمینه پژوهش و درمان ناباروری است. یکی از عوامل مهم ناباروری اختلال عملکردی سلول‌های گرانولوزا است. بیشتر مطالعات در زمینه شناخت و تنظیم مکانیسم تخمک‌گذاری و فولیکولوژنز از کشت اولیه سلول‌های گرانولوزا استفاده شده است که پس از حذف تخمک در طی پروسه لقاح آزمایشگاهی (IVF) سلول‌های گرانولوزا از مایع فولیکولی جدا شده و کشت داده می‌شود.
وی افزود: در میان معایب این روش می‌توان به مواردی چون تعداد محدود سلول‌های به دست آمده، عدم زنده‌مانی طولانی و عدم تکثیر آنها در شرایط آزمایشگاهی اشاره کرد. در حال حاضر لاین‌های سلولی گرانولوزا موجود، اغلب قادر به بیان گیرنده FSH عملکردی نیستند یا از منشأ سرطانی با اختلالات کروموزومی ایجاد شده‌اند. بر همین اساس رده‌های تولیدی بانک سلول‌های انسانی و جانوری معایب فوق را نداشته و می‌توانند در مطالعات مربوط به درمان ناباروری به کار گرفته شوند.
بر اساس اعلام روابط عمومی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی، رده‌های سلولی ذکر شده در کلکسیون بانک سلول‌های انسانی و جانوری نگهداری شده و در اختیار محققان قرار می‌گیرد.
واردات ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیون دلاری بذر خیار هیبریدی
همچنین در این مدت یکی دیگر از اقدامات مرکز ذخایر ژنتیکی بحث توسعه فرایند تولید بذر خیار هیبریدی بود که با تلاش محققان صورت گرفت.
به گفته رئیس وقت این مرکز، سالانه حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیون دلار فقط صرف واردات بذر خیار هیبرید به کشور می‌شود. پیش از این تلاش قابل ملاحظه‌ای در خصوص اصلاح و تولید بذر این گیاه مهم اقتصادی صورت نگرفته بود.
رئیس سابق مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و فعالیت‌های زیستی درباره توسعه تولید بذر خیار هیبریدی گفت: در این راستا مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران طرحی را تحت عنوان " تولید این برد لاین و بذر هیبرید در خیار" در دست اقدام دارد و محققان این مرکز تاکنون موفق به جمع آوری توده‌های بومی ایران، بهینه سازی تکنیک کشت توده‌های بومی در سیستم هیدروپونیک و تولید چند نسل از خیارهای مذکور با اعمال روش‌های اختصاصی اصلاحی شده‌اند.
یکی دیگر از اقدامات مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و فعالیت‌های زیستی راه‌اندازی آزمایشگاه تخصصی کشت سلولی در راستای تعیین ویژگی‌های پروبیوتیکی لاکتیک اسید باکتری‌ها است. به گفته سرپرست مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران این امر پتانسیلی را برای معرفی سویه‌های ارزشمند پروبیوتیکی جهت استفاده در صنایع غذایی و دارویی ایجاد کرده است. افزودن پروبیوتیک‌ها به لبنیات صنعتی این امکان را فراهم می‌کند که محصولات لبنی با ویژگی‌های مطلوب به بازار عرضه شوند.
اما همه آنچه که در سال ۹۷ برای این مرکز علمی رخ داده تغییرات بی‌دردسر و رشد علمی نبوده است. ۲۹ مهرماه سال جاری خبری مبنی بر قطع برق این نهاد در پی بدهی مالی به اداره برق مطرح شد که البته در مدتی کوتاه این مشکل برطرف شد.
مرکزی که نباید تعطیل شود
رئیس پیشین مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و فعالیت‌های زیستی سال گذشته در گفت‌وگوهای خود با رسانه‌های مختلف به کمبود بودجه این مرکز اشاره کرده بود. ابوالحسن شاهزاده فاضلی در آستانه سی و هشتمین سالگرد تأسیس جهاد دانشگاهی در گفت و گویی که با ایسنا داشت، مقدار ردیف بودجه این مرکز در سال ۹۶ را پنج میلیارد تومان عنوان کرد و افزود: مقدار بودجه تخصیص داده شده به مرکز، از این رقم نیز کمتر بوده است. عملاً در سال ۹۵ و ۹۶ سرعت توسعه و رشد این زیست‌بانک به خاطر بودجه کاهش بسیاری پیدا کرده است.
وی در مرداد ماه ۹۷ با اشاره به اینکه حقوق پرسنل توسط دولت پرداخت می‌شود گفته بود: هزینه سایر بخش‌ها که قرار است دولت به ما بدهد، بسیار ناچیز است و در تیر ماه هیچ مبلغی به ما پرداخت نشده و می‌توان گفت این مسئله ممکن است استارت تعطیلی و توقف حرکت اینجا را فراهم کند و این یک خبر بسیار بد و شوم برای این مرکز که سابقه و آینده درخشانی دارد محسوب می‌شود. مرکز ما در سال باید حداقل بودجه‌ای ۱۲ میلیارد تومانی داشته باشد که به فعالیت‌های معمولش برسد.
رئیس سابق مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران درباره تعطیلی این مرکز و تأثیرات افزایش قیمت ارز بر فعالیت‌های این مرکز تصریح کرده بود: اگر این مرکز تعطیل شود، صدها مرکز به خارج از کشور وابستگی پیدا می‌کنند، اما اگر این مرکز تأمین شود، نیاز آنها به میکروارگانیسم، سلول، بذر، سازه‌های ژنی و غیره… توسط ما تأمین خواهد شد. بخش عمده‌ای از مواد مصرفی ما از خارج از کشور تهیه می‌شود و به ارز وابسته است و با توجه به افزایش قیمت ارز عملاً دست و پای ما بسته شده است.
به گزارش ایسنا، اقدامات مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در سال جاری مانند توسعه فرایند تولید بذر خیار هیبریدی که مانع از خروج سرمایه ارزی کشور می‌شود بیانگر این است که در صورت تخصیص بودجه مناسب به این نهاد علمی احتمالاً اقدامات گسترده‌تری را در خصوص رفع وابستگی به کشورهای بیگانه در حوزه فعالیت‌های زیستی شاهد باشیم. امید است با توجه مسئولان مربوطه چالش‌های پیش‌روی دانشمندان و پژوهشگران کشورمان رفع شود، مسیر حرکت در توسعه علم و فناوری هموار شود و همچنین حمایت‌های لازم از این مرکز علمی صورت بگیرد.
5656